Starożytne poglądy na czas, ruch i przestrzeń (cz. I)
Starożytne poglądy na czas, ruch i przestrzeń (cz. I)
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń zna poglądy Heraklita z Efezu.
Uczeń zna poglądy Parmenidesa z Elei.
Uczeń zna paradoksy dotyczące ruchu, sformułowane przez Zenona z Elei.
b) Umiejętności
Uczeń umie z przedstawionego mu tekstu wybrać najważniejsze informacje.
Uczeń umie przedstawić w formie wypowiedzi ustnej informacje uzyskane z tekstu.
2. Metoda i forma pracy
Podział metod nauczania według koncepcji nauczania wielostronnego W. Okonia:
Metody asymilacji wiedzy: praca z tekstem
Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy: dyskusja
Metody waloryzacyjne: współzawodnictwo
Forma pracy: grupowa
3. Środki dydaktyczne
Tablica i kreda
Teksty dla uczniów (załącznik 1)
Instrukcja dla uczniów (załącznik 2)
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Podaje temat lekcji oraz jej cele. Wyjaśnia, że współczesne poglądy na naturę i zjawiska, które obserwujemy, są wynikiem tysięcy lat refleksji naukowej. Na początku nauki o ruchu uczniowie zapoznają się z poglądami pierwszych (znanych nam) uczonych, czyli filozofów greckich.
b) Faza realizacyjna
Każda grupa uczniów czyta informacje dotyczące życiorysu i poglądów jednego z greckich filozofów (Parmenides, Heraklit, Zenon z Elei). Po przeczytaniu tekstu uczniowie przygotowują zwięzły komunikat, który będzie zawierał najważniejsze informacje. Każda grupa wybiera spośród siebie jedną osobę, która będzie miała za zadanie przedstawiać wybrane przez grupę informacje. Ponadto grupa musi dokładnie zapoznać się z poglądami filozofa, aby móc odpowiedzieć na zadane przez nauczyciela pytania.
Każda z wybranych przez grupy osób przedstawia przygotowany przez grupę komunikat. Musi to zrobić w taki sposób, aby inni uczniowie jak najwięcej zapamiętali. Może powtarzać komunikat wielokrotnie, albo prosić o zadawanie pytań lub wypisywać hasła na tablicy.
Po przedstawieniu swoich komunikatów przez wszystkie grupy, nauczyciel przystępuje do zadawania pytań.
Runda pierwsza. Najpierw zadaje pytania grupom, które uzyskały informacje ze słuchania innych uczniów. Jeżeli odpowiedź jest poprawna, to punkt otrzymuje zarówno grupa, której członek odpowiadał, jak i grupa, która przestawiała komunikat. Jeżeli odpowiedź jest niepoprawna, to odpowiedź przechodzi na grupę, która przedstawiała komunikat. Jeżeli udzieli ona poprawnej odpowiedzi, otrzymuje punkt, jeżeli nie traci jeden z dotychczas uzyskanych punktów.
Runda druga. Nauczyciel zadaje każdej grupie szczegółowe pytania dotyczące filozofa, którego dana grupa opracowywała. Za każdą poprawną odpowiedź grupa otrzymuje punkt.
c) Faza podsumowująca
Nauczyciel podsumowuje wyniki konkursu, ogłasza zwycięzców i przyznaje im przewidziane nagrody (np. ocenę za pracę na lekcji).
Nauczyciel zachęca uczniów do dyskusji nad poglądami poszczególnych filozofów, zadając np. pytania: Co z tych poglądów pozostało do współczesności? Z obserwacji jakich zjawisk mogły wynikać takie poglądy?
5. Bibliografia
A. Kaczorowska, Fizyka i astronomia. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego. Część 1, Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Dobkowskiej „Żak”, Warszawa 2002.
6. Załączniki
załącznik 1
PARMENIDES Z ELEI
(ok. 540‑470 p.n.e.)
Nota biograficzna
Filozof grecki współczesny Heraklitowi z Efezu. Założyciel szkoły elejskiej, zwanej szkołą Parmenidesa. Był uczniem Ksenofanesa. W wieku około 50 lat napisał swoje wierszowane dzieło filozoficzne, które jednak niewiele miało wspólnego z poezją. Uważano go ponoć za jednego z najczcigodniejszych filozofów, jakich wydała Grecja.
Poglądy
Tylko to, co istnieje, jest bytemIndeks górny 11. Nie można logicznie myśleć o nieistniejących rzeczach, a więc ich po prostu nie ma, bowiem myśl jest odzwierciedleniem bytu. Byt jest, a niebytu nie ma. To stwierdzenie ma dalekosiężne konsekwencje. Wynika z niego, że byt jest wieczny (nie ma początku, ani końca), gdyby bowiem kiedyś powstał, to musiałby powstać z niebytu, a niebytu nie ma. Byt jest niepodzielny, gdyby bowiem rozdzielić go na części, które nie byłyby już przecież owym bytem, musiałyby być czymś przeciwnym, czyli niebytem, a niebytu nie ma. Rzeczywistość trwa więc w wiecznym spoczynku, nie ulega zamianom. Dzięki temu możemy ją poznawać, bo tylko to co niezmienne jest poznawalne. Zmienność nie pozwalałaby na dotarcie do istoty bytu. Cokolwiek ulega obserwowanej zmianie nie jest bytem, ale zjawiskiem. Skąd wiemy, że istnieje tylko byt? Rozum nam to podpowiada. Rozum, który jest ostatecznym sędzią prawdy. Jeżeli zmysły pozostają w konflikcie z rozumem, to błądzą, a obraz świata przez nie podawany jest fałszywy. Dlatego też możemy śmiało twierdzić, że rzeczy, które obserwujemy zmysłami nie muszą wcale istnieć, zjawisko może być złudzeniem.
ZENON Z ELEI
(ok. 490 - ok. 430 p.n.e.)
Nota biograficzna
Był uczniem Parmenidesa i należał do Szkoły Eleatów. Doskonalił sztukę prowadzenia sporów, którą rozumiał jako wykazywanie na drodze samego zestawiania pojęć prawdy własnej i cudzego fałszu. Jego dzieło O przyrodzie, napisane schematyczną prozą w formie pytań i odpowiedzi, stało się wzorem dla formy dialogowej. Sam był wytrawnym polemistą.
Poglądy
Zenon z Elei sformułował wiele paradoksów i dowodów na niemożność istnienia wielości rzeczy i ruchu. Cztery jego dowody o niemożności ruchu znane są pod nazwami dychotomii, Achillesa, strzały i stadionu. Paradoksy te były potwierdzeniem poglądów Parmenidesa o niezmienności bytu.
Paradoks strzały. Strzała wypuszczona z luku nigdy nie doleci do celu. Wynika to z faktu, iż w każdej nieskończenie małej chwili teraźniejszej strzała nie porusza się, lecz spoczywa, zajmując jakieś określone miejsce w przestrzeni. Ponieważ zaś czas składa się z takich właśnie chwil, tzn. chwil, w których strzała spoczywa, więc w istocie spoczywa ona w ogóle i nie może posuwać się do przodu.
Paradoks Achillesa. Najszybszy biegacz nigdy nie dogoni najwolniejszego żółwia. Achilles ściga się z żółwiem, a będąc pewnym zwycięstwa daje mu fory: zwierzę drepcze już daleko w przodzie, gdy achajski biegacz zaczyna wyścig. Następnie Achilles dobiega do miejsca, w którym niedawno był żółw, ale w tym czasie zwierzak dochodzi już do następnego miejsca, które znów osiąga w końcu Achilles, ale żółw dochodzi w tym czasie do nowego, Achilles znowu dobiega, ale żółw itd., itd., id...Zawsze, gdy pokona odległość, jaka dzieli go od miejsca, gdzie był żółw przed chwilą, ten przesunie się już o kolejny fragment drogi.
Paradoks stadionu. Przebycie drogi dookoła stadionu jest niemożliwe. Chcąc ją przebyć, musimy przebyć najpierw jej połowę, potem połowę połowy, czyli ćwierć stadionu, potem znowu połowę tego, co zostało itd. Jednak zawsze pozostanie kolejny, choćby mały odcinek drogi do przebycia. Jak wobec tego możliwe jest, aby dotrzeć do celu?
HERAKLIT Z EFEZU
(ok. 540 - 480 p.n.e.)
Nota biograficzna
Filozof grecki. Przedstawiciel tzw. jońskiej filozofii przyrody. Jego dzieło, z którego zachowało się 130 fragmentów, składało się z trzech traktatów: kosmologicznego, politycznego i teologicznego. Zostało napisane w postaci aforyzmów.
Poglądy
Wszechświat i wszystkie byty są w ciągłym ruchu. Nie można powiedzieć, jakie są właściwości bytów, bo one co chwila ulegają zmianie. Nie ma niczego, co nie podlegałoby zmianom. „Panta rei kai ouden menei”, czyli „Wszystko płynie, nic nie pozostaje bez zmian”, to klucz do zrozumienia natury bytu. „Nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki”. Rzeka może wyglądać dla nas tak samo, ale za drugim razem jest to już inna woda, a więc i inna rzeka, niż była przed chwilą. Zasadą leżącą u podstaw zjawiskowego świata jest walka przeciwieństw, która wszystko utrzymuje w ciągłym ruchu i zmianie. Tłem wszechrzeczy jest wojna, ale istnieje tożsamość tych przeciwstawnych sobie rzeczy, że wypływają one jedna z drugiej. Wszechświatem rządzi rozum (logos) jest on siłą, która kontroluje i nadzoruje funkcjonowanie świata. Wszechświat nie został stworzony, lecz zawsze był i będzie, zaś jego zasadą jest żywy ogień. Ogień jest ową „pierwszą zasadą” właśnie dlatego, że jest cały czas w ruchu i już na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie żywego.
załącznik 2
Imiona i nazwiska członków grupy:
Instrukcja
Przygotowanie (15 minut):
Przeczytajcie poglądy filozofa i wypiszcie w skrócie na tej kartce najważniejsze informacje, tak aby można było je łatwo przedstawić w ciągu 3 minut. Zapiszcie je na dole strony.
Wybierzcie spośród siebie jedna osobę, która przedstawi Wasz komunikat innym osobom.
Zapamiętajcie jak najwięcej informacji o swoim filozofie.
Współzawodnictwo:
Odbędą się trzy konkurencje, od których będzie zależała Wasza ocena otrzymana za to zadanie zespołowe.
Zespół w ciągu 3 minut przedstawia reszcie klasy poglądy swojego filozofa, w taki sposób, aby jak najwięcej zapamiętali (można powtarzać wiele razy te same zdania, wyjaśniać, tłumaczyć).
Słuchacze odpowiadają na pytania nauczyciela dotyczące poglądów filozofów, o których słuchali. Jeżeli odpowiedzą poprawnie, otrzymują punkt oni oraz grupa, która wygłaszała komunikat.
Zespół odpowiada na pytania nauczyciela dotyczące swojego filozofa. Pytania będą kierowane do konkretnej osoby z zespołu, dlatego wszyscy muszą się przygotować.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak
byt – podstawowy termin filozoficzny. W znaczeniu szerokim jest to ogół wszystkiego, co w jakikolwiek lub w jakiś określony sposób istnieje. W znaczeniu węższym, to każde z zaistnień poszczególnych (czyli poszczególne istnienia) tworzące pewną całość i dające się wyodrębnić spośród innych. Pytanie o to, co to jest byt i jakie są jego podstawowe właściwości, należy do najważniejszych kwestii filozoficznych.↩