Scenariusz lekcji - Stosunki amerykańsko‑radzieckie w okresie zimnej wojny

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

1. nawiązanie przez USA stosunków dyplomatycznych z ZSRR w 1933 roku

2. pomoc Stanów Zjednoczonych dla Związku Radzieckiego podczas II wojny światowej

3. doktryna Trumana

4. zimna wojna

5. kryzys berliński

6. kryzys kubański

7. wyścig zbrojeń

8. równowaga sił

b) Umiejętności

1. definiowanie terminu „zimnej wojny” jako „określenia stanu stosunków międzynarodowych, charakteryzujących się trwałym konfliktem, ale również niemożliwością jego rozstrzygnięcia przez konfrontację militarną”

2. postrzeganie stosunków amerykańsko‑radzieckich w kontekście rywalizacji ideologicznej

3. rozumienie pojęć „strefa wpływów” oraz „wyścig zbrojeń”

4. analizowanie współczesnych stosunków międzynarodowych, wyciąganie ogólnych wniosków, zarysowywanie charakterystycznych tendencji

2. Metoda i forma pracy

Lekcja będzie prowadzona w formie podającej. Nauczyciel przedstawi fakty i wydarzenia obrazujące charakter stosunków amerykańsko‑radzieckich. Uczniowie będą aktywnie uczestniczyć w zajęciach poprzez pracę przy mapie oraz udzielanie odpowiedzi na pytania, dotyczące konkretnych faktów z zakresu historii XX wieku.

Ostatnia faza zajęć będzie miała charakter swobodnej wymiany zdań na temat współczesnych relacji między Rosją i Stanami Zjednoczonymi.

3. Środki dydaktyczne

1. zdjęcie Wielkiej Trójki – Churchill, Roosevelt, Stalin

2. mapa polityczna świata z okresu zimnej wojny

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Zarysowanie stosunków łączących Stany Zjednoczone i ZSRR przed wybuchem II wojny światowej. Nie uznawanie przez Waszyngton rządu bolszewików. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych ze Związkiem Radzieckim przez administrację Roosevelta w 1933 roku. Pomoc rządu USA dla ZSRR podczas II wojny światowej, dostawy broni oraz sprzętu wojskowego w ramach ustawy o pożyczce i dzierżawie (Lend‑Lease Act). Amerykańsko‑radzieckie negocjacje w ramach spotkań Wielkiej Trójki. Teoria „Czterech Policjantów” (USA, Wielka Brytania, ZSRR, Chiny) pilnujących porządku światowego – pomysłem Roosevelta na uregulowanie ładu międzynarodowego po zakończeniu II wojny światowej. Plany Związku Radzieckiego utworzenia własnej strefy wpływów. Pragmatyzm polityczny, charakteryzujący stosunki wzajemne amerykańsko‑radzieckie aż do momentu zakończenia wojny.

b) Faza realizacyjna

1. rywalizacja na płaszczyźnie politycznej

   • dwubiegunowy układ sił – powojenny podział świata na dwa wrogie sobie obozy ideologiczne

   • doktryna Trumana (1947) jako strategia powstrzymywania komunizmu

   • doktryna wyzwolenia (1952) – założenie konieczności działań, zmierzających do eliminowania wpływu ideologii komunistycznej na świecie

   • utworzenie dwóch państw niemieckich i koreańskich, ich ścisłe powiązanie (ideologiczne, gospodarcze, militarne) z obydwoma mocarstwami

   • odprężenie w stosunkach amerykańsko‑radzieckich po śmierci Stalina (wizyta Chruszczowa w USA)

   • awanturnicza polityka zagraniczna Nikity Chruszczowa – doprowadzanie stosunków między mocarstwami do granic wytrzymałości, grożących wybuchem globalnego konfliktu zbrojnego (kryzys berliński, kryzys kubański)

   • stosunki amerykańsko‑radzieckie w okresie rządów Leonida Breżniewa – chłodne współistnienie

   • ożywienie kontaktów z ZSRR za prezydentury Richarda Nixona

   • kwestia przestrzegania praw człowieka jako element polityki amerykańskiej w stosunku do ZSRR za prezydentury Cartera

   • kształtowanie relacji wzajemnych amerykańsko‑radzieckich w okresie rządów Ronalda Reagana

   • przełom w stosunkach amerykańsko‑radzieckich po objęciu funkcji I sekretarza KPZR przez Michaiła Gorbaczowa

2. rywalizacja na płaszczyźnie militarnej

   • wyprodukowanie przez ZSRR broni atomowej

   • zagrożenie wybuchem wojny nuklearnej i równowaga potencjałów jako zasadnicze czynniki powstrzymujące wrogie mocarstwa przed rozpoczęciem konfliktu

   • wyścig zbrojeń – rozbudowywanie arsenałów rakiet międzykontynentalnych, mogących przenosić broń jądrową

   • rywalizacja w podboju kosmosu (wystrzelenie sputnika przez ZSRR, lądowanie Amerykanów na księżycu)

   • porozumienia amerykańsko‑radzieckie dotyczące ograniczania zbrojeń strategicznych

c) Faza podsumowująca

Zakończenie zimnej wojny. Budowanie nowych relacji między Stanami Zjednoczonymi i Federacją Rosyjską. Próba oceny współczesnych stosunków między tymi dwoma państwami.

5. Bibliografia

1. Mały słownik stosunków międzynarodowych, pod red. Grażyny Michałowskiej, Warszawa 1999.

2. Józef Kukułka, Historia współczesna stosunków międzynarodowych, Warszawa 1997.

3. Henry Kissinger, Dyplomacja, przekł. Stanisław Gąbiński, Grzegorz Woźniak, Iwona Zych, Warszawa 1996.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Powtórzenie wiadomości z lekcji. Umiejętność objaśniania następujących terminów: zimna wojna, równowaga sił, wyścig zbrojeń. (Forma pracy – przygotowanie wypowiedzi ustnej)

7. Czas trwania lekcji

Jedna godzina lekcyjna.

8. Uwagi do scenariusza

„Uważam, że jest rzeczywistym przedstawicielem serca i duszy Rosji i wierzę, że będzie się nam z nim i ze społeczeństwem rosyjskim układało jak najlepiej – naprawdę doskonale.” - tymi słowami opisał Józefa Stalina w grudniu 1943 roku, Franklin D. Roosevelt. W przekonaniu Kissingera, takie stanowisko amerykańskiego prezydenta było wyrazem żywej jeszcze nadziei na pokojowe ułożenie stosunków ze Związkiem Radzieckim w okresie powojennym. Śmierć Roosevelta (którą Stalin przyjął z głęboko wyrażanym smutkiem) wpłynęła zapewne na klimat bezpośrednich relacji między Moskwą a Waszyngtonem.

Nie zmieniła jednak faktu, że wobec sprzecznych interesów dwóch mocarstw, rozpoczęcie ostrej rywalizacji między nimi było rzeczą nieuniknioną. Jedyną wątpliwość budziła forma owego współzawodnictwa. Z perspektywy czasu wiemy, że wzajemne szacowanie się arsenałami nuklearnymi zapobiegło wybuchowi zbrojnego konfliktu. Rywalizacja sprowadziła się do wyścigu zbrojeń oraz wojny na płaszczyźnie ideologicznej i politycznej. Tę wojnę ostatecznie wygrały Stany Zjednoczone. Związek Radziecki przestał istnieć i tym samym rozpoczął się nowy etap w kształtowaniu ładu międzynarodowego.