Strona czynna i bierna
Ludzie komunikują się ze sobą, przekazując informacje w rozmaity sposób. Wypowiedzi rozmówców mogą różnić się od siebie, nawet jeśli będą dotyczyły tej samej sytuacji. Ich sens zależy m.in. od kontekstu wypowiedzi, perspektywy rozmówców, poziomu wiedzy oraz tego, jaką część zdania wypowiadająca się osoba chce wyeksponować.
Przypomnij sobie definicję orzeczenia oraz to, czym może być ono wyrażone. Sporządź krótką notatkę o tej części zdania.
Określ, co się zmieniło się w konstrukcji par zdań podanych we wcześniejszym ćwiczeniu. Sformułuj wnioski.
Jak tworzymy i wyrażamy stronę czynną i bierną?
Jednym z wielu przykładów zastosowania strony czynnej w codziennej komunikacji są nagłówki prasowe, np. Politycy przegłosowali ustawę. Zdanie to posiada następujący szyk: podmiot (wykonawca czynności) – 'politycy', orzeczenie (czasownik w formie osobowej) – 'przegłosowali', dopełnienie (przedmiot czynności) – 'ustawę'. Podkreślona zostaje w nim rola człowieka i jego działanie. Drugorzędne znaczenie ma przedmiot tej czynności.
Strona czynna informuje o tym, kto jest wykonawcą czynności.
Podmiot | Orzeczenie czasownikowe | Dopełnienie |
|---|---|---|
Jacek | czyta | książkę. |
Kot | pije | mleko. |
Poeta | napisał | wiersz. |
Wykonawca czynności | Czynność/zdarzenie | Rzecz/przedmiot |
Podmiot (wykonawca czynności): Jacek
Orzeczenie czasownikowe (czynność/zdarzenie): czyta
Dopełnienie (rzecz/przedmiot): książkę.
Podmiot (wykonawca czynności): Kot
Orzeczenie czasownikowe (czynność/zdarzenie): pije
Dopełnienie (rzecz/przedmiot): mleko.
Podmiot (wykonawca czynności): Poeta
Orzeczenie czasownikowe (czynność/zdarzenie): napisał
Dopełnienie (rzecz/przedmiot): wiersz.
Jeśli chcemy zwrócić uwagę odbiorcy komunikatu na przedmiot czynności, możemy posłużyć się stroną bierną. Nagłówek artykułu brzmiałby wówczas: Ustawa została przegłosowana przez polityków. Porządek tego zdania wygląda następująco: podmiot – 'ustawa', orzeczenie (czasownik w stronie biernej) – 'została przegłosowana', dopełnienie – 'przez polityków'.
Strona bierna informuje o tym, że podmiotem w zdaniu jest nie wykonawca czynności, a przedmiot, który tej czynności ulega.
Podmiot | Orzeczenie imienne | Dopełnienie | |
|---|---|---|---|
łącznik | orzecznik (imiesłów bierny) | ||
Książka | jest | czytana | przez Jacka. |
Mleko | jest | pite | przez kota. |
Wiersz | został | napisany | przez poetę. |
Rzecz/przedmiot | Czynność/zdarzenie | Wykonawca czynności | |
Podmiot (rzecz/przedmiot): Książka
Orzeczenie imienne (czynność/zdarzenie):
łącznik: jest
orzecznik (imiesłów bierny): czytana
Dopełnienie (wykonawca czynności): przez Jacka.
Podmiot (rzecz/przedmiot): Mleko
Orzeczenie imienne (czynność/zdarzenie):
łącznik: jest
orzecznik (imiesłów bierny): pite
Dopełnienie (wykonawca czynności): przez kota.
Podmiot (rzecz/przedmiot):
Orzeczenie imienne (czynność/zdarzenie):
łącznik: został
orzecznik (imiesłów bierny): napisany
Dopełnienie (wykonawca czynności): przez poetę.
Czasowniki, które mają stronę czynną i bierną, to czasowniki przechodnie (np. pisać – jest pisany, myć – jest myty, kochać – jest kochany).
Natomiast czasowniki, które mają tylko stronę czynną, to czasowniki nieprzechodnie (np. śmiać, biegać, rozmawiać, leżeć).
Przykłady zdań z czasownikami przechodnimi i nieprzechodnimi przedstawia poniższa tabela.
Zdania z czasownikami przechodnimi | Zdania z czasownikami nieprzechodnimi |
|---|---|
Paweł czyta komiks. → Komiks jest czytany przez Pawła. | Uczeń myśli o wakacjach. |
Dziewczynka kopie piłkę. → Piłka jest kopana przez dziewczynkę. | Natalia rozmawia z wychowawczynią. |
Zdania z czasownikami przechodnimi:
Paweł czyta komiks. → Komiks jest czytany przez Pawła.
Dziewczynka kopie piłkę. → Piłka jest kopana przez dziewczynkę.
Zdania z czasownikami nieprzechodnimi:
Uczeń myśli o wakacjach.
Natalia rozmawia z wychowawczynią.
Zadaniowo
Przekształć zdania z orzeczeniem czasownikowym na zdania z orzeczeniem imiennym. Skorzystaj ze wzoru:Mama wysłała list. List został wysłany przez mamę.
Uczniowie odegrali piękny spektakl. Spektakl ...............................................................
Uczniowie zrobili piękne dekoracje. Piękne .....................................................................................
Policjanci zatrzymali wczoraj włamywacza. Wczoraj włamywacz ...........................................................................
Przekształć podane zdania, zmieniając stronę czasownika z czynnej na bierną.
Grupa archeologów odnalazła cenne monety średniowieczne.
Konserwatorzy zabytków odrestaurowali starą budowlę.
Wolontariusze odwiedzą w szpitalu ciężko chore dzieci.
Pracownicy poczty układali ogromne paczki świąteczne.
Słynny angielski artysta skomponował muzykę do tego filmu.
Unia Europejska dofinansowała budowę nowej autostrady.
Na podstawie powyższej ilustracji zredaguj trzy zdania z czasownikami w stronie czynnej, a następnie przekształć je na wypowiedzenia z czasownikami w stronie biernej.
Na postawie poprzedniego ćwiczenia zredaguj trzy zdania z czasownikami w stronie czynnej, a następnie przekształć je na wypowiedzenia z czasownikami w stronie biernej.