Struktura wymiaru sprawiedliwości w Polsce
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 rokuArt. 156.
Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.
Uchwałę o pociągnięciu członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej lub co najmniej 115 posłów większością 3/5 ustawowej liczby posłów.
Źródło: Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku.
Po przeczytaniu przytoczonego przepisu z Konstytucji RP wykonaj krótki test dotyczący tego fragmentu.
Władza sądownicza
wymieniać podstawowe funkcje państwa;
wymieniać podstawowe prawa i wolności człowieka;
wyjaśniać, na czym polega zasada trójpodziału władz.
struktury wymiaru sprawiedliwości w Polsce;
kompetencji Trybunału Konstytucyjnego;
czym zajmuje się Trybunał Stanu.
Władza sądownicza
WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 rokuArt. 45.
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.
Źródło: Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku.
Sądy powszechne
Rozstrzygają one między innymi sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, a także wszystkie inne, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.
Sądy wojskowe
Sądy te rozpatrują przede wszystkim sprawy dotyczące przestępstw lub wykroczeń popełnionych przez żołnierzy w służbie czynnej.
Sądy administracyjne
Ich zadaniem jest przede wszystkim kontrolowanie działalności organów administracji publicznej, zarówno rządowej, jak i samorządowej. Kontrola ta dotyczy między innymi decyzji administracyjnych, postanowień wydanych w postępowaniu administracyjnym czy skarg na bezczynność organów administracji.
Sąd Najwyższy
Zadaniem Sądu Najwyższego jest sprawowanie nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Odbywa się to w dwóch podstawowych formach:
rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych;
podejmowanie uchwał rozstrzygających problemy prawne, które budzą wątpliwości lub rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych i wojskowych.
Do kompetencji Sądu Najwyższego należy także orzekanie o ważności wyborów i referendów oraz opiniowanie projektów ustaw i innych aktów prawnych.
Trybunał Konstytucyjny
Do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego należy przede wszystkim kontrola zgodności obowiązujących w Polsce źródeł prawa z Konstytucją (ustaw, umów międzynarodowych, rozporządzeń). Idea kontroli konstytucyjności prawa opiera się na założeniu, że jest ono systemem hierarchicznym, czyli że akty prawne niższego rzędu nie mogą zawierać przepisów sprzecznych z tymi, które zawarto w aktach wyższego rzędu. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne. Akt niezgodny z Konstytucją przestaje obowiązywać albo w momencie ogłoszenia orzeczenia, albo w terminie określonym przez Trybunał.
Zgodnie z Konstytucją RP każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, może wnieść skargę konstytucyjną dotyczącą zgodności z Konstytucją, ustawą lub innym aktem normatywnym, na którego mocy sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach, prawach lub obowiązkach.
Do zadań Trybunału Konstytucyjnego należy też:
orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;
rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.
USTAWA z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym
DZIAŁ II Postępowanie przed Trybunałem
Rozdział 1
Przepisy ogólne
Art. 33. [właściwości Trybunału]
Trybunał orzeka w sprawach zgodności:
1) ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją;
2) ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;
3) przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.Trybunał orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego kwestionowanego w skardze konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą aktu normatywnego kwestionowanego w pytaniu prawnym, o którym mowa w art. 193 Konstytucji.
Trybunał orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.
Trybunał rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.
Trybunał rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Trybunał powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Wyjaśnienie poszczególnych punktów:
Punkt 1 Trybunał Konstytucyjny podejmuje decyzje w trzech rodzajach spraw. Po pierwsze, sprawdza zgodność ustaw (czyli praw, które zostały uchwalone przez polski parlament) oraz umów międzynarodowych z Konstytucją. Po drugie, bada, czy ustawy są zgodne z umowami międzynarodowymi, które Polska ratyfikowała, czyli oficjalnie zaakceptowała ich postanowienia. Jeśli ratyfikacja umowy wymagała wcześniejszego zatwierdzenia przez parlament, Trybunał również sprawdza, czy te wymagania zostały spełnione. Po trzecie, Trybunał ocenia zgodność przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi przez Polskę oraz ustawami.
Punkt 2 Konstytucja jest najważniejszym dokumentem prawnym w naszym kraju, który określa, jak działają organy państwowe i jakie prawa mają obywatele. Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach, gdy istnieje wątpliwość co do tego, czy jakaś ustawa lub inny dokument jest zgodny z Konstytucją. Jeśli ktoś zgłasza skargę konstytucyjną, czyli formalny wniosek o zbadanie, czy dany akt prawny jest zgodny z Konstytucją, to właśnie Trybunał Konstytucyjny analizuje tę sprawę i podejmuje ostateczną decyzję.
Punkt 3 Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach, gdy istnieje wątpliwość co do tego, czy jakiś akt prawny jest zgodny z Konstytucją, umowami międzynarodowymi, które Polska zaakceptowała, lub ustawą. Jeśli pojawia się pytanie prawne, czyli sytuacja, w której nie jest jasne, czy dany akt prawny jest zgodny z Konstytucją, umowami międzynarodowymi lub ustawą, to właśnie Trybunał Konstytucyjny analizuje tę sprawę i podejmuje ostateczną decyzję. Punkt 4 Partie polityczne to organizacje, które reprezentują różne grupy ludzi, mają swoje cele i podejmują działania związane z polityką i rządzeniem. Trybunał Konstytucyjny ma za zadanie sprawdzać, czy te cele i działania partii politycznych są zgodne z naszą Konstytucją, czyli najważniejszym dokumentem prawnym w kraju. Jeśli pojawiają się wątpliwości co do tego, czy cele lub działania konkretnej partii politycznej są zgodne z Konstytucją, to właśnie Trybunał Konstytucyjny analizuje tę sprawę i podejmuje ostateczną decyzję.
Punkt 5 Trybunał Konstytucyjny analizuje spory kompetencyjne, czyli spory dotyczące władzy i kompetencji pomiędzy centralnymi organami państwa, czyli organami, które mają ważne funkcje w kraju. Trybunał podejmuje decyzje, które mają na celu rozstrzygnięcie tych sporów i określenie, jakie organy mają prawo wykonywać konkretne zadania i jakie są granice ich władzy. Trybunał Konstytucyjny pomaga zapewnić, że różne organy państwowe działają w granicach swoich kompetencji i że władza jest sprawowana w sposób sprawiedliwy i zgodny z prawem.
Punkt 6 Ustawa o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym przewiduje, że mogą wystąpić okoliczności, które uniemożliwią Prezydentowi Polski pełnienie swojej funkcji. Gdy taka sytuacja się zdarzy, Trybunał Konstytucyjny musi rozstrzygnąć, czy faktycznie istnieje przeszkoda w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta. Jeżeli tak, podejmowane są odpowiednie kroki w celu zapewnienia ciągłości w działaniu państwa.
Trybunał Stanu
We współczesnych demokracjach odpowiedzialność konstytucyjna jest, obok politycznej, najważniejszą formą odpowiedzialności władzy wykonawczej. Jest to odpowiedzialność za naruszenie prawa, inicjowana przez parlament, ale ponoszona przed organem władzy sądowniczej. W Polsce jest nim Trybunał Stanu.
Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą między innymi:
Prezydent RP – za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa;
Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów - za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem;
posłowie i senatorowie – za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz nabywania tego majątku.
Zakres kar wymierzanych przez Trybunał Stanu | |
|---|---|
Za naruszenie Konstytucji lub ustaw | Za przestępstwa |
Utrata biernego i czynnego prawa wyborczego (na okres od 2 do 10 lat). | Trybunał Stanu wymierza kary przewidziane w ustawach karnych. |
Zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji publicznych (na okres od 2 do 10 lat). | |
Utratę wszystkich lub niektórych orderów i odznaczeń. | |
Wyjaśnij, dlaczego osoby pełniące najwyższe funkcje w państwie ponoszą szczególną odpowiedzialność prawną przed Trybunałem Stanu.
Podsumowanie
Zapamiętaj:
na podstawie art. 10 ust. 2 Konstytucji RP władzę sądowniczą w Polsce sprawują sądy i trybunały;
władza sądownicza jest odrębna i niezależna od organów władzy ustawodawczej i wykonawczej;
wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, administracyjne oraz wojskowe;
Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu orzekają wyłącznie w sprawach wymienionych w Konstytucji RP.
Karol wystąpił o zgodę na rozpoczęcie jednoosobowej działalności gospodarczej w charakterze oferowania usługi druku 3D do właściwego urzędu. Otrzymał decyzję odmowną. Złożone przez niego odwołanie zostało też rozpatrzone negatywnie. Karol postanowił wnieść do sądu skargę na decyzję o odmowie wydania pozwolenia na rozpoczęcie działalności gospodarczej.