Style funkcjonalne współczesnej polszczyzny. Styl naukowy i jego odmiany.

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna definicję stylu naukowego oraz jego odmian,

• zna ich cechy wspólne oraz różnice występujące między poszczególnymi odmianami stylu naukowego.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• wskazać elementy stylu naukowego na poziomie słownictwa, fleksji oraz składni,

• określić jego odmianę w konkretnym tekście prozatorskim lub publicystycznym,

• wyjaśnić pojęcia: artykuł, metatekst, monografia, referat, rozprawa, traktat,

• wyjaśnić ogólne pojęcie stylu oraz wskazać typy stylu funkcjonalnego.

2. Metoda i forma pracy

Teksty i ćwiczenia ewaluacyjne, praca w grupach, praca analityczna z tekstem publicystycznym i prozatorskim, min‑wykład.

3. Środki dydaktyczne

Egzemplarze Podręcznika do pracy w szkole. Język polski. Słowa i teksty. Literatura i nauka o języku Jarosława Klejnockiego, Barbary Łazińskiej i Doroty Zdunkiewicz – Jedynak.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

1. Nauczyciel rozpoczyna zajęcia od zadani pytania: Co rozumiecie przez pojęcie styl?

1. Gdzie możemy spotkać ten termin?

2. W jakich dziedzinach ludzkiego życia występuje?

2. Prowadzący inicjuje krótką dyskusję pytaniem: Jakie wskazalibyście funkcje stylu?

Po wysłuchaniu kilku odpowiedzi wyjaśnia: Styl zawsze coś wyraża, coś komunikuje.

Styl jest społecznie rozpoznawalny, gdyż każda społeczność wypracowała charakterystyczne dla niej formy kultury, a styl należy do kultury tylko jako jeden ze sposobów interpretacji, uporządkowania świata oraz skutecznego porozumiewania się w tym świecie.

b) Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prowadzi min‑wykład na temat analizy stylu w odniesieniu do językowych zachowań człowieka. Stara się przy tym pokazać styl naukowy jako zjawisko nie tylko językowe, ale także kulturowe, komunikacyjne, społeczne i psychologiczne.

2. Następnie wyjaśnia, czym są style funkcjonalne współczesnej polszczyzny – style funkcjonalne rozumiemy jako typy społecznych zachowań językowych, które służą realizacji różnych intencji komunikacyjnych: retoryczny, urzędowy, naukowy, publicystyczny, artystyczny, potoczny.

3. Wymienia i charakteryzuje styl naukowy, jego odmiany oraz stosowanie:

1. teoretyczno‑naukowa – specjaliści

2. popularno‑naukowa – specjaliści i laicy

4. Kolejnym punktem wykładu jest wskazanie cech różniących – uczniowie zapisują wszystko:

1. słownictwo:

1. odmiana teoretyczno‑naukowa:

• obfitość terminologii specjalistycznej (logicznej, psychologicznej, filozoficznej itp.),

• przewaga słownictwa umysłowego, abstrakcyjnego nad konkretnym, np. rzeczowniki – pojęcia abstrakcyjne, oderwane (fenomenologia, idealizm); czasowniki – czynności pojęciowe (hipostazować, postrzegać, interesować się) przeważają nad czynnościami konkretnymi, fizycznymi; przymiotniki – cechy abstrakcyjne,

• bogactwo wyrazów nazywających relacje i cechy, a więc: przysłówki (bardzo, rzadko), wyrażenia przyimkowe (w tym celu, przy pomocy), zaimki, spójniki;

2. odmiana popularno‑naukowa:

• mniejsze nasilenie terminologii – tylko ważniejsze terminy,

• większe nasilenie elementów obrazowych (porównania, przenośnie, uosobienia, metafory);

2. składnia:

1. odmiana teoretyczno‑naukowa:

• zdania złożone podrzędnie, wieloczłonowe;

2. odmiana popularno‑naukowa:

• różnorodniejsza budowa zdań, tendencja do stosowania zdań krótkich, o mniej skomplikowanej budowie (przeplatane zdaniami oznajmującymi z pytającymi i wykrzyknikowymi);

3. fleksja:

1. odmiana teoretyczno‑naukowa:

• użycie liczby mnogiej w miejsce pojedynczej, np. zaczniemy od...; jak powiedzieliśmy..; w celu wciągnięcia czytelnika w tok swego rozumowania...;

4. sposób organizacji całości

1. odmiana teoretyczno‑naukowa:

• precyzja – dokumentacja twierdzeń za pomocą cytatów (często w oryginale), przypisów i odsyłaczy źródłowych;

2. odmiana popularno‑naukowa:

• pojawia się osobisty pogląd autora (np. szkic krytycznoliteracki, rozprawa bądź recenzja), brak argumentów, przypisów źródłowych, częste znamiona indywidualnego stylu.

5. Następnie prowadzący wymienia cechy wspólne – uczniowie zapisują wszystko:

1. internacjonalizm,

2. obfitość słownictwa erudycyjnego, intelektualnego,

3. elementy metatekstowe, które:

• organizują wypowiedź – przejdźmy do...; po pierwsze...; po drugie...

• wyrażają postawę autora wobec przekazywanych treści – wydaje się, że...; można przypuszczać...

• obiektywizm.

6. Przed tą częścią wykładu, prowadzący prosi, by uczniowie zapisywali tylko główne punkty bez ich rozwinięcia – to podaje nauczyciel w celu wyjaśnienia ewentualnych niejasności. Następnie charakteryzuje gatunki stylu naukowego: artykuł, rozprawę (monografię), traktat, wykład. Podaje ich cechy:

1. budowa kompozycyjna rozpraw naukowych charakteryzuje się tzw. rozczłonkowaniem poziomym: tytuły, śródtytuły, akapity, rozdziały, podrozdziały

1. wprowadzenie: cel badań, przegląd literatury, krytyczna ocena dotychczasowych rozpraw, wstępna hipoteza,

2. materiał badawczy: opis metod badawczych, przyjęte kryteria ocen oraz wyborów materiałów badawczych,

3. wyniki: rezultaty badań autora,

4. omówienie: podsumowanie wyników, porównanie z pracami poprzedników.

7. Po części teoretycznej nauczyciel proponuje analizę tekstu Marii Steffen‑Batogowej Struktura języka polskiego (fragmenty) zawartego w podręczniku do pracy w szkole (str. 149‑150) oraz wykonanie polecenia:

1. Określ rodzaj odmiany stylu użytego we wskazanym tekście oraz cechy je różnicujące na poziomie słownictwa, składni i fleksji i sporządź krótką notatkę na ten temat..

8. Po wykonaniu ćwiczenia, daje kolejne polecenia: Przeczytaj tekst Stanisława Lema Solaris (fragmenty) zawarty w podręczniku do pracy w szkole (str. 148‑149) i określ rodzaj odmiany stylu użytego we wskazanym tekście oraz cechy je różnicujące na poziomie słownictwa, składni i fleksja. Swoje spostrzeżenia zanotuj w zeszycie.

c) Faza podsumowująca

Lekcję kończy wspólne podsumowanie wiadomości.

5. Bibliografia

1. Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka, opracowanie M. Kucała, Zakład Narodowy im Ossolińskich, Wrocław 1994.

2. Klejnocki J., Łazińska B., Zdunkiewicz‑Jedynak D., Język polski. Słowa i teksty. Literatura i nauka o języku (część 1 - do pracy w szkole, część 2 - do pracy w domu). Klasa 2, Wyd. Szkolne PWN, Warszawa 2004, s. 148‑151.

6. Załączniki

brak

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz przeznaczony dla klasy II liceum obejmuje jedną lekcję poświęconą badaniu stylu naukowego we współczesnej polszczyźnie.