Ważne daty
1852‑1936 – lata życia Leona Wyczółkowskiego
1869‑1784 – studia w Warszawskiej Klasie Rysunkowej (m.in. u W. Gersona)
1875‑1877 – nauka w akademii sztuk pięknych w Monachium
1877–1879 – nauka w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie (u J. Matejki),
1895–1911 – posada profesora w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie
od 1934 pełnienie funkcji profesora Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie
1883‑1894 – pobyt na Ukrainie
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
II.14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
II.15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
II.5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
III.3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
III.5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
III.8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:
IV.2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
IV.6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
określać cechy stylistyczne malarstwa Wyczółkowskiego;
rozpoznawać tematykę dzieł;
wskazywać środki formalne stosowane prze artystę;
wskazywać wpływ kierunków w malarstwie europejskim na twórczość Wyczółkowskiego.
Leon Wyczółkowski‑czołowy malarz okresu Młodej Polski
Artystyczna biografia Leona Wyczółkowskiego odzwierciedla przemiany, jakie zachodziły w polskiej sztuce na przełomie XIX i XX wieku. W jego twórczości widoczne są wpływy realizmu, impresjonizmuimpresjonizmu, modernizmu, symbolizmusymbolizmu, nurtu realistycznego. Uczył się w Klasie rysunkowej Aleksandra Kamińskiego i Rafała Hadziewicza, następnie u Wojciecha Gersona. Rozwijał warsztat w Monachium pod kierunkiem Alexandra Wagnera, aż w końcu trafił pod opiekę Jana Matejki, który znacznie wpłynął na ideowe treści artysty. W 1883 roku wyjechał na Ukrainę, która stała się inspiracją dla nowych motywów i sposobów ich przedstawiania. Pojawiły się wtedy akcenty impresjonistyczne, szczególnie silne po wizycie w Paryżu. Wzbogacił swoje prace o nowe doświadczenia w zakresie stosowania wrażenia światła, ale nadal dbał o realizm w przedstawianiu postaci, stosował barwy lokalne, rzadko stosował dywizjonizmdywizjonizm. Po 1890 roku w jego obrazach pojawiają się nawiązania do symbolizmu, skoncentrowanego wokół problemów Polski. W swoim dorobku posiada szereg portretów, scen zbiorowych, obrazów o tematyce historyczno‑symbolicznej, ale także pejzaży, martwych natur, tematów rodzajowych.
W swojej twórczości próbował przelać na płótno lub papier intensywność barw, mocne światło, głębokie cienie i zmienność przyrody. Malował swobodnie, niewielkimi plamkami barwnymi, dzięki czemu uzyskiwał wspaniałe efekty migotania i rozlewania się światła.
Źródło: https://mnk.pl/zbiory/leon‑wyczolkowski (dostęp z dnia 31.03.2018)
W stronę historii i symbolu
Początki twórczości Wyczółkowskiego wytyczone były przez wpływy jego nauczycieli – Gersona i Matejki. Szczególne znaczenie miała Bitwa pod Grunwaldem, która powstawała na oczach młodzieńca. Odpowiedzią na malarstwo historyczne mistrza był, zrealizowany w 1898 roku obraz Stańczyk, przedstawiający nadwornego Stańczyk był nadwornym błazna królów z dynastii Jagiellonów: Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta (1520–1572). W obrazie Matejki został ukazany jako symbol patrioty zadumanego nad losami ojczyzny, która utraciła ziemie.
W 1907 roku powstał cykl obrazów, przedstawiających zabytki pochodzące ze skarbca katedry na Wawelu. Przedstawia zachowane zabytki po królach i biskupach polskich, przechowywane w katedrze jako relikwie bądź pamiątki po zmarłych.
...Malowanie tematów krakowskich rozpoczął po królewsku - od Wawelu. Sam artysta przyznawał, że do malowania katedry wawelskiej zabrał się w 1895 r. Nasamprzód stworzył Sarkofagi. I tu oddajmy głos Ludwikowi Pugetowi, który odsłonił kulisy powstania tej kompozycji, pisząc: „[...]Wpadał na niebywałe pomysły. Chciało mu się malować królewskie sarkofagi. Wyrzeźbił je najprzód w gipsie w wielkości naturalnej, zasmarował, zakurzył, dał się im pokryć pajęczynami i dopiero tak przyprawioną własną rzeźbę portretował na płótnie. Chciało mu się! Miał dosyć imaginacji i ochoty, aby sobie cały ten trud zadać. Taki mu koncept strzelił do głowy, bawiło go zakosztować rzeźbiarki, nie powiedział sobie, że szkoda czasu i fatygi, że przez ten czas mógłby namalować o cztery więcej portrety czy inne obrazy już wówczas dobrze płacone...''
Źródło: http://krakow.pl/ludzie/1158,artykul,leon_wyczolkowski.html (dostęp z dnia 31.03.2018)
Treści patriotyczno‑symboliczne prezentuje obraz Wisła – pejzaż i powiewający sztandar, powstały dwa lata po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Jest wyrazem patriotyzmu malarza i świadomości narodowej. Wkomponowany w narodowy pejzaż sztandar z godłem Polski stanowi podwójny akcent Polskości.
Portrecista i malarz scen salonowych
W 1881 roku po zakończeniu studiów akademickich i powrocie do Warszawy, Wyczółkowski malował zarobkowo sceny salonowe. Prace te cechuje dopracowany rysunek, czasem teatralność ujęcia, dbałość o detale. Widać w nich wyraźny wpływ Gersona oraz Matejkowską dynamikę w ujęciu, ekspresyjność twarzy. W swoich dziełach z lat 1881‑1885 często podejmował temat towarzyskiego życia atmosferę mieszczańskich salonów i buduarów. Do większości obrazów pozowali artyście: kuzynka malarza, panna Mandecka, stryjeczny brat, Wacław Wyczółkowski oraz literat i malarz, Ludwik Stasiak. Najbardziej charakterystycznym dziełem z tego okresu jest „Ujrzałem raz”. Kompozycja przedstawia śpiewających kobietę przy fortepianie i mężczyznę w eleganckich strojach.
Do tematyki z lat osiemdziesiątych malarz powrócił w kolejnej dekadzie. Wyszedł jednak poza salon, ukazując życie towarzyskie w plenerze. W obrazie „Gra w krokieta”, ukończonym w 1895 roku, podjął temat popularnej wówczas towarzyskiej zabawy. Przedstawił scenę w słonecznym ogrodzie, sięgając po efekty impresjonistyczne.
Malarz ludzi pracy
Podczas pobytu na Ukrainie Wyczółkowski zainteresował się tematyką pracy chłopów, ludowością. Przyrodę i człowieka traktował na równi, wyrażając podziw dla jedności obydwu tematów: Na Ukrainie płaszczyzna, szalenie kolorowy kraj, skamieniałe morze [...] Step czar. Magnetyzuje przestrzeń nieskończona. (M. Twarowska, Leon Wyczółkowski. Listy i wspomnienia, Wrocław 1960, s. 55). Wyczółkowski łączy realizm z efektami impresjonistycznymi, ale nie w odróżnieniu od typowych dzieł impresjonistycznych, które najczęściej były malowane w południe, wybiera porę ze wschodzącym lub zachodzącym słońcem, dzięki czemu mógł stosować kontrasty światłocieniowe i refleksy świetlne.
Ukraina... przełom dla mnie” – mówił, przełom, który pozwolił mu zrzucić wpływy malarstwa akademickiego. Na Kresy wyjeżdżał wielokrotnie, po raz pierwszy w 1884 r. Z przerwami na pobyty w Warszawie, w Paryżu w 1889 r. na Wystawie Światowej oraz w Moskwie, przebywał tam 10 lat. Głębokie przeżycie urody Kresów zmieniło oblicze artystyczne malarza; Wyczółkowski zbliżył się do impresjonizmu – formę modelował głównie grą świata i cienia, rozjaśnił paletę, korzystał z szerokich, impastowych pociągnięć pędzla. Jednakże w przeciwieństwie do impresjonistów, w plenerze malował jedynie szkice, z których właściwe obrazy komponował w pracowni. Interesował go przede wszystkim człowiek żyjący wśród przyrody: rybacy - chłopy w łodzi, wybierający ryby z sieci czyraki z saków, brodzący w wodzie, wracający z połowu, sceny z oraczami i wołami, siewcy, sceny kopania buraków – wszyscy skąpani w promieniach wschodzącego lub zachodzącego słońca.
Źródło: https://www.nbp.pl/banknoty_i_monety/monety_okolicznosciowe/2007/2007_10___leon_wyczolkowski.pdf (dostęp z dnia 31.03.2018)
Określ rolę kierunków i tendencji w sztuce XIX wieku na charakter twórczości Leona Wyczółkowskiego. W swoich rozważaniach przywołaj przykłady z malarstwa europejskiego i polskiego.
Czyje relikwie przedstawia poniższe dzieło?
Czyje relikwie ukazane zostały w obrazie Wyczółkowskiego?
Uzupełnij informacje na temat inspiracji dzieła.
Podaj tytuł dzieła z motywami narodowymi.
Słownik pojęć
fr. divisionnisme, łac. divisio ‘podział’, ‘dzielenie’, metoda malowania odkryta i stosowana przez malarzy impresjonistów w latach 60. i 70. XIX w.; utworzony na podstawie odkryć optyki, zwłaszcza rozszczepienia wiązki światła białego na poszczególne barwy (barwy tęczy) oraz badań E. Chevreula, a następnie H. Helmholza i O. Rooda, dotyczących zjawiska jednoczesnego kontrastu barwy, a także na podstawie praw fizjologii i psychologii widzenia; zamiast mieszania farb na palecie, impresjoniści posługiwali się wyłącznie czystymi kolorami; metoda dywizjonizmu polegała na kładzeniu farb krótkimi dotknięciami pędzla; neoimpresjoniści przetworzyli i rozwinęli dywizjonizm tworząc pointylizm.
fr. impressionisme, łac. impressio ‘odbicie’, ‘wrażenie’, kierunek w sztuce, przede wszystkim w malarstwie, rozwijający się głównie we Francji w latach 70. i 80. XIX w.
gr. sýmbolon ‘znak umowny’, prąd artystyczny kształtujący się głównie w literaturze, malarstwie i muzyce, skodyfikowany w latach 80. XIX w. we Francji, który w następnych latach inspirował literatury i sztukę modernizmu w innych krajach Europy oraz Ameryki Północnej i Ameryki Południowej.
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Malarstwa Polskiego Przewodnik Multimedialny (Płyta CD)
Teksty o malarzach. Antologia polskiej krytyki artystycznej 1890‑1918, oprac. W. Juszczak, Warszawa 1976
J. Malinowski, Leon Wyczółkowski, Kraków 1995
Wielka kolekcja sławnych malarzy, Józef Mehoffer, Nr 50 Poznań 2008
http://cyfrowe.mnw.art.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)
http://krakow.pl/ludzie/1158,artykul,leon_wyczolkowski.html (dostęp z dnia 31.03.2018)
https://mnk.pl/zbiory/leon‑wyczolkowski (dostęp z dnia 31.03.2018)