Poniższy materiał stanowi uzupełnienie treści znajdujących się w materiale: https://zpe.gov.pl/a/substancje-i-ich-wlasciwosci–podsumowanie/D1Fn8eONk

Czy pamiętasz, że wszystko, co nas otacza nazywamy materią? Składają się na nią różnego rodzaju substancje, które charakteryzują się odmiennymi właściwościami zarówno fizycznymi, jak i chemicznymi. Praca chemika bardzo często opiera się na badaniu ich. Czy wiesz, jak je odróżnić? Z pracą z rożnymi substancjami wiąże się również ogromne ryzyko, ze względu na zagrożenia, jakie mogą powodować. Dlatego niezwykle istotne jest właściwie rozpoznanie znaków ostrzegawczych i stosowanie się do nich podczas wykonywania doświadczeń chemicznych, nawet tych najprostszych.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

podstawowe szkło i sprzęt laboratoryjny;
sposób opisu doświadczeń chemicznych;
różnice pomiędzy substancją prostą a złożoną.

Nauczysz się

podawać przykłady substancji prostych i złożonych;
odróżniać właściwości fizyczne od chemicznych;
rozpoznawać piktogramy ostrzegawcze.

Znasz już najważniejsze substancjesubstancjasubstancje, którymi zarówno otaczamy się na co dzień, jak i te, z którymi dopiero spotykamy się w laboratorium chemicznym. Przypomnijmy sobie kilka podstawowych wiadomości.

bg‑green

1. Substancje proste i złożone – mapa pojęć

Substancje dzielą się na proste oraz złożone. Substancje prostesubstancja prostaSubstancje proste, czyli pierwiastki stanowią zbiór atomów o tej samej liczbie atomowej i charakteryzują się tym, że za pomocą prostych metod nie możemy ich rozłożyć na prostsze. Należy pamiętać, że substancje proste mogą również występować jako cząsteczki homoatomowe, np. $O_{2}$ , $N_{2}$ czy $P_{4}$ . Natomiast substancje złożonesubstancja złożonasubstancje złożone można rozłożyć na prostsze za pomocą stosunkowo prostych metod. Są to związki chemiczne, które stanowią zbiór atomów co najmniej dwóch pierwiastków, połączonych ze sobą za pomocą wiązania chemicznego.

Polecenie 1

Skonstruuj mapę pojęć wokół słowa „substancje”. W tym celu skorzystaj z haseł takich jak „proste”, „złożone”, dodatkowo scharakteryzuj je oraz podaj po dwa przykłady substancji prostych i złożonych występujących w różnych stanach skupienia (gazowym, ciekłym lub stałym).

RwhrvytYe6DTs

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

R2cKVFryGuKIj

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jeżeli nie wiesz jakie przykładowe substancje wykorzystać w mapie myśli, spróbuj przyporządkować do odpowiednich grup np. amoniak, etanol, żelazo, tlenek krzemu $(IV)$ , wodę, chlorek wapnia, rtęć, argon, tlenek węgla $(IV)$ oraz brom.

Polecenie 1

Opisz substancje proste oraz substancje złożone. Podaj ich charakterystykę oraz po dwa przykłady substancji prostych i złożonych występujących w różnych stanach skupienia (gazowy, ciekły i stały)

RYnd4TWOp5vGA

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jeżeli nie wiesz jakie przykładowe substancje wykorzystać w swoim opisie, spróbuj przyporządkować do odpowiednich grup np. amoniak, etanol, żelazo, tlenek krzemu $(IV)$ , wodę, chlorek wapnia, rtęć, argon, tlenek węgla $(IV)$ oraz brom.

Substancje proste to zbiory atomów o tej samej liczbie atomowej. Jest to substancja jednoskładnikowa, której nie można rozłożyć na prostsze elementy. Przykładami substancji prostych o stałym stanie skupienia są fosfor i żelazo, o gazowym argon oraz tlen, a o ciekłym stanie skupienia rtęć oraz brom. Substancje złożone to zbiór atomów co najmniej dwóch pierwiastków, połączonych ze sobą za pomocą wiązania chemicznego. Przykładami gazowych substancji złożonych są amoniak oraz tlenek węgla $(IV)$ , przykładami ciekłych substancji złożonych są woda i etanol, a stałych chlorek wapnia oraz tlenek krzemu $(IV)$ .

Polecenie 2

R1Krabn2AYCuo

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 3

Zastanów się i odpowiedz na pytanie – czy mieszaninę fosforu i siarki możemy nazwać substancją złożoną? Swoją odpowiedź uzasadnij.

R1dKQlJ4DPbOr

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 4

R1U1sgNLbbd8u

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

bg‑green

2. Właściwości fizyczne i chemiczne substancji

Wszystkie substancje mają pewne charakterystyczne właściwości, które dzielimy na właściwości fizycznewłaściwości fizyczne substancjifizyczne oraz chemicznewłaściwości chemiczne substancjichemiczne.

Polecenie 5

Rw260U0e3FRMn

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Badanie właściwości fizycznych soli kuchennej, cukru, mąki, węgla, żelaznego drutu, oliwy z oliwek.

Doświadczenie 1

Znajdź podobieństwa i różnice we właściwościach fizycznych następujących substancji: soli kuchennej, cukru, mąki, węgla, żelaznego drutu, oliwy z oliwek. Porównaj ich barwy, stan skupienia, rozpuszczalność w wodzie.

W tym celu wykonaj poniższe doświadczenie.

RCAjrs27LAwTE

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Poznaj podobieństwa i różnice we właściwościach fizycznych następujących substancji: soli kuchennej, cukru, mąki, węgla, żelaznego drutu, oliwy z oliwek. Zapoznaj się z poniższym doświadczeniem.

Problem badawczy: W jaki sposób można zidentyfikować właściwości fizyczne substancji i ich mieszanin?

Hipoteza: Właściwości fizyczne substancji i ich mieszanin można zidentyfikować za pomocą zmysłu wzroku.

Co było potrzebne:

sól kuchenna;
cukier;
mąka;
węgiel;
oliwa z oliwek;
żelazny drut;
sześć szalek Petriego;
sześć zlewek;
sześć pręcików szklanych.

Przebieg doświadczenia:

Na czterech szalkach Petriego umieszczono kolejno po łyżeczce soli kuchennej, cukru, mąki oraz oliwy z oliwek. Na piątej szalce położono kawałek żelaznego drutu, a na szóstej kawałek węgla. Następnie określono stan skupienia oraz barwę badanych substancji. Do zlewek wlano wodę do połowy ich objętości, dodano badane substancje z szalek Petriego i wymieszano pręcikiem szklanym. Na końcu określono rozpuszczalność substancji w wodzie.

Obserwacje:

Substancja	Stan skupienia	Barwa	Rozpuszczalność w wodzie
sól kuchenna	stały	biała	bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie
cukier	stały	biała	bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie
mąka	stały	biała	bardzo słabo rozpuszcza się w wodzie/nie rozpuszcza się w wodzie
węgiel	stały	czarna	nie rozpuszcza się w wodzie
oliwa z oliwek	ciekły	żółta	bardzo słabo rozpuszcza się w wodzie/nie rozpuszcza się w wodzie
żelazny drut	stały	srebrzystoszara	nie rozpuszcza się w wodzie

Polecenie 6

RH6WcGCdAW3YR

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 6

R1Tm3wlgAuphn

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Badanie palności magnezu.

Doświadczenie 2

Wykonaj doświadczenie chemiczne, które polega na zbadaniu palności magnezu.

R1aYrMvQaX72U

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Problem badawczy: Czy magnez ulega spalaniu?

Hipoteza: Magnez jest substancją palną.

Co było potrzebne:

wstążka magnezowa;
papier ścierny;
palnik;
szczypce metalowe;
ciemne okulary ochronne.

Przebieg doświadczenia:

Niewielki kawałek wstążki magnezowej dokładnie oczyszczono za pomocą papieru ściernego. Następnie chwycono, za pomocą metalowych szczypiec, wstążkę i utrzymywano w płomieniu palnika.

Obserwacje: Wstążka magnezowa spala się jasnym, oślepiającym płomieniem. Po spaleniu, na szczypcach metalowych pozostaje biały proszek.

Wnioski: Magnez ulega reakcji spalania. Wyjaśnienie: magnez spala się charakterystycznym, oślepiającym płomieniem do tlenku magnezu, czyli białego osadu pozostałego na metalowych szczypcach. Równanie reakcji spalania magnezu:

2 Mg + O_{2} \to 2 MgO

R1IHcUYBlNsyn

Ilustracja przedstawia zestaw laboratoryjny złożony z palnika, w którego płomieniu, przy pomocy szczypiec umieszczono wstążkę magnezu. — Spalanie magnezu
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

R8npCpQhed7eY

Ilustracja przedstawia zestaw laboratoryjny złożony z kolby stożkowej, w której umieszczono łyżkę do spalań z płonącym jasnym płomieniem magnezem. — Spalanie magnezu w kolbie
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 7

RBFoyj0NuChqC

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Obserwacje: Wstążka magnezowa spala się jasnym, oślepiającym płomieniem. Po spaleniu, na szczypcach metalowych pozostaje biały proszek.

Wnioski: Magnez ulega reakcji spalania.

Wyjaśnienie: Magnez spala się charakterystycznym, oślepiającym płomieniem do tlenku magnezu, czyli białego osadu pozostałego na metalowych szczypcach. Równanie reakcji spalania magnezu:

2 Mg + O_{2} \to 2 MgO

Polecenie 7

Odpowiedz, dlaczego podczas spalania substancji należy pamiętać o założeniu okularów ochronnych? Uzasadnij swoją odpowiedź.

R1L44KfXoWgp9

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

bg‑green

3. Znaki ostrzegawcze (piktogramy)

Na opakowaniach substancji chemicznych możemy zauważyć pewne charakterystyczne symbole graficzne. Symbole te stosowane są w oznaczaniu odczynników chemicznych i informują one o różnych rodzajach zagrożeń, z jakimi możemy mieć do czynienia w bezpośrednim kontakcie z tymi substancjami. Znaki te nazywamy piktogramami ostrzegawczymipiktogramy ostrzegawczepiktogramami ostrzegawczymi.

Polecenie 8

RmzHBh3q1JpDX

Źródło: dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org, domena publiczna.

R1eZv6uT5yK1X

Dopasuj rodzaj zagrożenia do odpowiedniej substancji. Substancja wybuchowa Możliwe odpowiedzi: 1. Tlenek arsenu(<math aria-label="trzy>III) (potocznie: arszenik), 2. Azot, 3. Wodorotlenek sodu, 4. Nitrogliceryna (triazotan propano–

1

2

3

–triolu), 5. Benzen, 6. Dichromian(<math aria-label="sześć>VI) potasu, 7. Kwas chlorowodorowy (solny), 8. Etanol Substancja żrąca Możliwe odpowiedzi: 1. Tlenek arsenu(<math aria-label="trzy>III) (potocznie: arszenik), 2. Azot, 3. Wodorotlenek sodu, 4. Nitrogliceryna (triazotan propano–

1

2

3

–triolu), 5. Benzen, 6. Dichromian(<math aria-label="sześć>VI) potasu, 7. Kwas chlorowodorowy (solny), 8. Etanol Substancja rakotwórcza Możliwe odpowiedzi: 1. Tlenek arsenu(<math aria-label="trzy>III) (potocznie: arszenik), 2. Azot, 3. Wodorotlenek sodu, 4. Nitrogliceryna (triazotan propano–

1

2

3

–triolu), 5. Benzen, 6. Dichromian(<math aria-label="sześć>VI) potasu, 7. Kwas chlorowodorowy (solny), 8. Etanol Substancja toksyczna Możliwe odpowiedzi: 1. Tlenek arsenu(<math aria-label="trzy>III) (potocznie: arszenik), 2. Azot, 3. Wodorotlenek sodu, 4. Nitrogliceryna (triazotan propano–

1

2

3

–triolu), 5. Benzen, 6. Dichromian(<math aria-label="sześć>VI) potasu, 7. Kwas chlorowodorowy (solny), 8. Etanol Substancja utleniająca Możliwe odpowiedzi: 1. Tlenek arsenu(<math aria-label="trzy>III) (potocznie: arszenik), 2. Azot, 3. Wodorotlenek sodu, 4. Nitrogliceryna (triazotan propano–

1

2

3

–triolu), 5. Benzen, 6. Dichromian(<math aria-label="sześć>VI) potasu, 7. Kwas chlorowodorowy (solny), 8. Etanol Gaz pod ciśnieniem Możliwe odpowiedzi: 1. Tlenek arsenu(<math aria-label="trzy>III) (potocznie: arszenik), 2. Azot, 3. Wodorotlenek sodu, 4. Nitrogliceryna (triazotan propano–

1

2

3

–triolu), 5. Benzen, 6. Dichromian(<math aria-label="sześć>VI) potasu, 7. Kwas chlorowodorowy (solny), 8. Etanol Substancja łatwopalna Możliwe odpowiedzi: 1. Tlenek arsenu(<math aria-label="trzy>III) (potocznie: arszenik), 2. Azot, 3. Wodorotlenek sodu, 4. Nitrogliceryna (triazotan propano–

1

2

3

–triolu), 5. Benzen, 6. Dichromian(<math aria-label="sześć>VI) potasu, 7. Kwas chlorowodorowy (solny), 8. Etanol Substancja drażniąca Możliwe odpowiedzi: 1. Tlenek arsenu(<math aria-label="trzy>III) (potocznie: arszenik), 2. Azot, 3. Wodorotlenek sodu, 4. Nitrogliceryna (triazotan propano–

1

2

3

–triolu), 5. Benzen, 6. Dichromian(<math aria-label="sześć>VI) potasu, 7. Kwas chlorowodorowy (solny), 8. Etanol

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 9

RaqTmTkWO4V2X

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

bg‑green

4. Stany skupienia materii

W określonej temperaturze i przy odpowiednim ciśnieniu substancje występują w jednym z trzech podstawowych stanów skupienia: stałym, ciekłym oraz gazowym. W odpowiednich warunkach, mogą one zmieniać stan skupienia, np. z ciekłego na stały czy ze stałego na gazowy.

Polecenie 10

R1Zm5tLBpvVcC

Źródło: Krzysztof Jaworski, Małgorzata Bartoszewicz, Agnieszka Kamińska-Ostęp, licencja: CC BY-SA 3.0.

R14vqjmBXICYa

Przyporządkuj nazwę przemiany fazowej do zmian stanów skupienia materii. topnienie Możliwe odpowiedzi: 1. ciało stałe

\to

gaz, 2. gaz

\to

ciecz, 3. ciecz

\to

gaz, 4. ciecz

\to

ciało stałe, 5. gaz

\to

ciało stałe, 6. ciało stałe

\to

ciecz sublimacja Możliwe odpowiedzi: 1. ciało stałe

\to

gaz, 2. gaz

\to

ciecz, 3. ciecz

\to

gaz, 4. ciecz

\to

ciało stałe, 5. gaz

\to

ciało stałe, 6. ciało stałe

\to

ciecz parowanie Możliwe odpowiedzi: 1. ciało stałe

\to

gaz, 2. gaz

\to

ciecz, 3. ciecz

\to

gaz, 4. ciecz

\to

ciało stałe, 5. gaz

\to

ciało stałe, 6. ciało stałe

\to

ciecz krzepnięcie Możliwe odpowiedzi: 1. ciało stałe

\to

gaz, 2. gaz

\to

ciecz, 3. ciecz

\to

gaz, 4. ciecz

\to

ciało stałe, 5. gaz

\to

ciało stałe, 6. ciało stałe

\to

ciecz skraplanie Możliwe odpowiedzi: 1. ciało stałe

\to

gaz, 2. gaz

\to

ciecz, 3. ciecz

\to

gaz, 4. ciecz

\to

ciało stałe, 5. gaz

\to

ciało stałe, 6. ciało stałe

\to

ciecz resublimacja Możliwe odpowiedzi: 1. ciało stałe

\to

gaz, 2. gaz

\to

ciecz, 3. ciecz

\to

gaz, 4. ciecz

\to

ciało stałe, 5. gaz

\to

ciało stałe, 6. ciało stałe

\to

ciecz

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Sublimacja suchego lodu, czyli zestalonego tlenku węgla(

(IV)

)

Doświadczenie 3

Wykonaj doświadczenie chemiczne polegające na obserwacji procesu sublimacji.

RnG1WcL2oxg1V

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Problem badawczy: Na czym polega zjawisko sublimacji?

Hipoteza: Sublimacja to proces przejścia substancji ze stanu stałego w stan gazowy, z pominięciem stanu ciekłego.

Co było potrzebne:

suchy lód (zestalony tlenek węgla $(IV)$ ;
duży krystalizator;
woda wodociągowa.

Przebieg doświadczenia: Do krystalizatora wsypano suchy lód. Następnie powoli wlewano wodę wodociągową.

Obserwacje: Podczas wlewania wody do krystalizatora, pojawiają się kłęby gazu.

Wnioski: Zestalony tlenek węgla $(IV)$ uległ sublimacji do gazowego tlenku węgla $(IV)$ . Temperatura sublimacji wynosi $- 78,5 ° C$ i osiągana jest w momencie polewania suchego lodu wodą. Bez ogrzewania, suchy lód w temperaturze pokojowej sublimuje do kilku godzin, w zależności o wielkości bloków.

R1U2jQPJWmjjh

Ilustracja przedstawia zlewkę z suchym lodem w postaci białych kostek. Do zlewki dodano wodę. — Zestaw przed dodaniem wody
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

R1IQBKcZcXl5W

Ilustracja przedstawia zlewkę z suchym lodem, zalanym wodą. Ze zlewki wydobywają się kłęby białego dymu. — Zestaw po dodaniu wody
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 11

R1CyPjX6gC8vK

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Obserwacje: Podczas wlewania wody do krystalizatora, pojawiają się kłęby gazu.

Polecenie 11

Napisz, czym jest sublimacja.

RDG2wLWiSvgBe

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

substancja

rodzaj jednorodnej materii (o stałym składzie chemicznym) o określonych właściwościach (cechach charakterystycznych, np. stan skupienia, w danych warunkach, barwa, twardość, palność), np. woda, żelazo, miedź, glin

substancja prosta

pierwiastki, które stanowią zbiór atomów o tej samej liczbie atomowej i charakteryzują się tym, że za pomocą prostych metod nie możemy ich rozłożyć na prostsze

substancja złożona

związki chemiczne stanowiące zbiór atomów co najmniej dwóch pierwiastków połączonych ze sobą za pomocą wiązania chemicznego; można je rozłożyć na prostsze za pomocą prostych metod

właściwości chemiczne substancji

cechy substancji, które można określić na podstawie jej zachowania wobec innych substancji; do właściwości chemicznych zaliczamy między innymi: palność, reaktywność, zapach, smak

właściwości fizyczne substancji

charakterystyczne cechy danej substancji, takie jak: stan skupienia, barwa, rozpuszczalność (rozpuszczanie to zjawisko fizyczne), przewodnictwo elektryczne, przewodnictwo cieplne, temperatury wrzenia i topnienia, twardość, kruchość, kowalność, połysk, gęstość, właściwości magnetyczne

piktogramy ostrzegawcze

znaki wskazujące na rodzaj zagrożenia spowodowanych przez niebezpieczne substancje chemiczne; umieszczane na butelkach i opakowaniach substancji chemicznych i mieszanin

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:

R1PywJnrInXfE1

Ćwiczenie 1

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

R17u8esUr9nEe1

Ćwiczenie 2

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

R1F4ucZ33xU6H2

Ćwiczenie 3

Dobierz odpowiednie opisy do nazw właściwości fizycznych. kruchość Możliwe odpowiedzi: 1. temperatura, w której substancja zmienia stan skupienia ze stałego na ciekły, 2. odkształcenie trwałe z rozpadem na mniejsze kawałki, 3. zdolność do trwałego odkształcenia pod wpływem nacisku lub uderzania, 4. wrażenie optyczne spowodowane zdolnością substancji do odbijania światła, 5. temperatura, przy której ciśnienie powstającej pary jest równe ciśnieniu otoczenia, co powoduje parowanie cieczy w całej jej objętości, 6. zdolność zmiany kształtu pod wpływem niewielkiej siły i powrotu do pierwotnego kształtu po ustaniu jej działania temperatura wrzenia Możliwe odpowiedzi: 1. temperatura, w której substancja zmienia stan skupienia ze stałego na ciekły, 2. odkształcenie trwałe z rozpadem na mniejsze kawałki, 3. zdolność do trwałego odkształcenia pod wpływem nacisku lub uderzania, 4. wrażenie optyczne spowodowane zdolnością substancji do odbijania światła, 5. temperatura, przy której ciśnienie powstającej pary jest równe ciśnieniu otoczenia, co powoduje parowanie cieczy w całej jej objętości, 6. zdolność zmiany kształtu pod wpływem niewielkiej siły i powrotu do pierwotnego kształtu po ustaniu jej działania połysk Możliwe odpowiedzi: 1. temperatura, w której substancja zmienia stan skupienia ze stałego na ciekły, 2. odkształcenie trwałe z rozpadem na mniejsze kawałki, 3. zdolność do trwałego odkształcenia pod wpływem nacisku lub uderzania, 4. wrażenie optyczne spowodowane zdolnością substancji do odbijania światła, 5. temperatura, przy której ciśnienie powstającej pary jest równe ciśnieniu otoczenia, co powoduje parowanie cieczy w całej jej objętości, 6. zdolność zmiany kształtu pod wpływem niewielkiej siły i powrotu do pierwotnego kształtu po ustaniu jej działania sprężystość Możliwe odpowiedzi: 1. temperatura, w której substancja zmienia stan skupienia ze stałego na ciekły, 2. odkształcenie trwałe z rozpadem na mniejsze kawałki, 3. zdolność do trwałego odkształcenia pod wpływem nacisku lub uderzania, 4. wrażenie optyczne spowodowane zdolnością substancji do odbijania światła, 5. temperatura, przy której ciśnienie powstającej pary jest równe ciśnieniu otoczenia, co powoduje parowanie cieczy w całej jej objętości, 6. zdolność zmiany kształtu pod wpływem niewielkiej siły i powrotu do pierwotnego kształtu po ustaniu jej działania temperatura topnienia Możliwe odpowiedzi: 1. temperatura, w której substancja zmienia stan skupienia ze stałego na ciekły, 2. odkształcenie trwałe z rozpadem na mniejsze kawałki, 3. zdolność do trwałego odkształcenia pod wpływem nacisku lub uderzania, 4. wrażenie optyczne spowodowane zdolnością substancji do odbijania światła, 5. temperatura, przy której ciśnienie powstającej pary jest równe ciśnieniu otoczenia, co powoduje parowanie cieczy w całej jej objętości, 6. zdolność zmiany kształtu pod wpływem niewielkiej siły i powrotu do pierwotnego kształtu po ustaniu jej działania kowalność Możliwe odpowiedzi: 1. temperatura, w której substancja zmienia stan skupienia ze stałego na ciekły, 2. odkształcenie trwałe z rozpadem na mniejsze kawałki, 3. zdolność do trwałego odkształcenia pod wpływem nacisku lub uderzania, 4. wrażenie optyczne spowodowane zdolnością substancji do odbijania światła, 5. temperatura, przy której ciśnienie powstającej pary jest równe ciśnieniu otoczenia, co powoduje parowanie cieczy w całej jej objętości, 6. zdolność zmiany kształtu pod wpływem niewielkiej siły i powrotu do pierwotnego kształtu po ustaniu jej działania

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

R1MQM0akOPrPW2

Ćwiczenie 4

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 5

Poniżej przedstawiono opis pewnej substancji chemicznej.

W początkowych latach substancja ta była bardzo problematyczna w użyciu, ponieważ była ogromnie wrażliwa na niewielkie bodźce mechaniczne i nawet gdy dochodziło do miejscowego przegrzania, kończyło się to niekontrolowaną eksplozją. Z tego też powodu substancja ta była źródłem wielu wypadków.

R17NHGq6ih2AW

Źródło: dostępny w internecie: www.commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Ćwiczenie 5

Poniżej przedstawiono opis pewnej substancji chemicznej.

Zaznacz, jaki piktogram mówi o opisanym zagrożeniu.

RfqpD0B4w0TUS

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

R13z1v1tLCMXX2

Ćwiczenie 6

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 7

RNgyXtu4kCJfr3

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przykłady substancji prostych: węgiel, siarka, miedź

Przykłady substancji złożonych: tlenek węgla $(IV)$ , woda, wodorotlenek

Przykłady reakcji: Reakcja dwóch substancji prostych w których powstaje substancja złożona (reakcje syntezy):

2 Mg + O_{2} \to 2 MgO

C + O_{2} \to {CO}_{2}

2 H_{2} + O_{2} \to 2 H_{2} O

H_{2} + {Cl}_{2} \to 2 HCl

Mg + I_{2} \to {MgI}_{2}

Fe + S \to FeS

Reakcja, której ulega substancja złożona, a produktami są dwie substancje proste:

elektroliza wody:
$2 H_{2} O \to 2 H_{2} + O_{2}$
otrzymywanie glinu z tlenku glinu:
$2 {Al}_{2} O_{3} \to 4 Al + 3 O_{2}$
otrzymywanie rtęci:
$2 HgO \to 2 Hg + O_{2}$

Ćwiczenie 7

R1GZmLolf1Cay

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

$2 .$ Zaznacz przykłady reakcji, w której z dwóch substancji prostych powstaje substancja złożona.

R1Su5upll1C8G

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

$3 .$ Zaznacz przykłady reakcji w której z substancji złożonej otrzymuje się dwie substancje proste.

R1QGTOCAf80x2

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przykłady substancji prostych: węgiel, siarka, miedź

Przykłady substancji złożonych: tlenek węgla $(IV)$ , woda, wodorotlenek

Ćwiczenie 8

Rrk8kF3mqasqV

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ry640qLAlOwfV3

Ćwiczenie 8

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 9

RRhB7GOqRUTew3

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Glossary

Ćwiczenie 10

ReNIwMFlEB7703

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Glossary

Bibliografia

Kulawik J., Kulawik T., Litwin M., Podręcznik do chemii dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Warszawa 2020.

Łasiński D., Sporny Ł., Strutyńska D., Wróblewski P., Podręcznik dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Mac Edukacja 2020.

bg‑gray3

Notatnik

RUETCAzKK4wNS

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.