Supinum
Ważne daty
356‑323 p.n.e. – Od narodzin do śmierci Aleksandra WielkiegoAleksandra Wielkiego
332 p.n.e. – Założenie Aleksandrii w Egipcie
79 p.n.e. – Wybuch WezuwiuszaWezuwiusza i zniszczenie PompejówPompejów
70 p.n.e.-19 p.n.e. – Od narodzin do śmierci Wergiliusza
65‑8 p.n.e. – Od narodzin do śmierci HoracegoHoracego
29 p.n.e. – Wergiliusz zaczyna pisać Eneidę
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
a) szyk zdania łacińskiego.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1 ) dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;
rozpoznawać formy supinum na –um oraz na -u;
tworzyć i tłumaczyć formy obu supinów;
używać supinów w prostych zdaniach łacińskich.
Supinum – rzeczownik odsłowny
Supinum to czwarta forma podstawowa czasownika zakończona na -um,
np. itum od czasownika ire, amatum od czasownika amare.
Tworzymy od niej także drugie supinum – zakończone na -u,
np. lectu od czasownika legere, scriptu od czasownika scribere.
1. Supinum zakończone na -um określa cel czynności przy czasownikach ruchu (np. ire – iść, mittere – wysyłać, venire – przybywać).
VesperiVesperi omnes dormitum imus. – Wieczorem wszyscy idziemy spać.
LusumLusum it Maecenas, dormitum ego et Vergilius. – MecenasMecenas idzie grać, ja i Wergiliusz – spać.
2. Supinum zakończone na -u pełni funkcję ablatiwu. Towarzyszy niektórym przymiotnikom, takim jak facilis, difficilis, incredibilisincredibilis.
facile factu – łatwe do zrobienia
Id est facile dictu. – Łatwo to powiedzieć
Zapisz w tabeli supinum na –um oraz na –u podanych czasowników.
| czasownik | Supinum na -um | Supinum na -u |
|---|---|---|
| cogitare | ||
| scribere | ||
| audire |
Supinum na –um czy na –u? Przeciagnij pasujące elementy z dolnej sekcji do górnej.
rectu, spectatum, auditu
| Tua oratio est iucunda… . | |
|---|---|
| Graeci saepe theatra frequentabant ludos… . | |
| Puer est omnium animalium difficillimum …, dicit Plato. |
Uzupełnij każde zdanie supinum na –um lub na –u utworzonym od czasownika, który stoi w nawiasie.
Hāc horā pater meus ................ it. (spać)
Nomen tuum difficile ............ est. (wymówić)
Multi homines Alexandriam veniunt ................... (mieszkać)
Aleksandria
Aleksandria egipska, pierwsza i najstarsza z miast założonych przez Aleksandra Wielkiego, w czasach hellenistycznych stała się jednym z najważniejszych miast w basenie Morza Śródziemnego. Można było usłyszeć tam języki całej oikumeneoikumene – ówczesnego świata zamieszkałego. Najniższą pozycję wśród mieszkańców mieli prości Egipcjanie, pewną swobodą cieszyli się Żydzi, ważną pozycję zajmowali ludzie wychowani w kulturze helleńskiej, różnego pochodzenia, jednak elitę stanowili obywatele – wolni Grecy i Macedończycy. Ludności przybywało szybko i w pewnym momencie Aleksandria liczyła ok. 500 tysięcy mieszkańców.
Aleksander dobrze wybrał miejsce pod jej założenie. Fundamenty położono między morzem a jeziorem Mareotis w pobliżu wyspy Faros, gdzie wzniesiono piękną i monumentalną latarnię morską. Przybysze, którzy wybierali sobie jako cel podróży miasto nad Nilem – z ciekawości, w poszukiwaniu szczęścia, bogactwa, przygód i kariery, będąc już w porcie po prawej stronie widzieli marmury latarni, po lewej pałac królewski. Nawet port był okazały i zasługiwał na swoje miano Wielkiego, ale jego sercem był rynek – położona tuż obok agora handlowa. Starożytni historycy nazywali Aleksandrię największym emporiumemporium świata zamieszkanego.
Latarnię morską na wyspie Faros wzniósł Sostratos z Knidos. Była to pierwsza w dziejach latarnia morska. Uważano ją za jeden z siedmiu cudów świata (rewersy monet rzymskich z II w. n.e. bite w Aleksandrii).
Miasto było wąskie (1,5 km), ciągnęło się na długości 5–6 km. Miało układ szachownicy: dwie główne ulice, które miały szerokość 30 m, dzieliły miasto na 4 kwartały, a te z kolei przecinały pod kątem prostym węższe ulice, oświetlone nocą. Budowano z kamienia i cegły (drewno – importowane – było artykułem dość kosztownym). Najpiękniejsze w Aleksandrii były liczne parki, kwitnące przez cały rok i przyciągające mieszkańców, którzy chcieli uciec przez zgiełkiem miasta. Za murami znajdowała się nekropola – cmentarz. Wschodnia i środkowa część Aleksandrii to Bruchejon, dzielnica pałaców królewskich. Tu znalazł miejsce marmurowy, zdobiony alabastrem, grobowiec Aleksandra Wielkiego. Gdzieniegdzie widać obeliski.
Ptolemeusz I rozbudował miasto, założył w nim słynne Muzeum. Z otwartymi ramionami witał przybywających do Egiptu uczonych. Muzeum swoją strukturą przypominało ateńskie szkoły Platona i Arystotelesa. Zorganizowano je na wzór stowarzyszenia kultowego ku czci Muz. Odbywały się tu wykłady, posiedzenia naukowe, uczty połączone z dyskusjami. Członkami Muzeum byli nie jak w Atenach – filozofowie, ale uczeni i literaci. Stowarzyszenie było zależne od króla, który je finansował i powoływał nowych członków. Obok Muzeum były ogrody – zoologiczny i botaniczny. Zwożono tu rzadkie i niezwykłe egzemplarze fauny i flory. Było także obserwatorium astronomiczne oraz pracownie, w których przeprowadzano sekcje zwłok oraz badania z dziedziny biologii i fizyki.
Składała się z dwóch bibliotek: jedna z nich znajdowała się w dzielnicy Bruchejon, druga przylegała do świątyni Serapisa (O. Von Corven‑Tolzmann, Don Heinrich, Alfred Hessel and Reuben Peiss, The Memory of Mankind, New Castle, DE: Oak Knoll Press, 2001).
Uczeni bardzo chętnie korzystali ze zbiorów największej Biblioteki na świecie. Założyli ją dwaj pierwsi Ptolemeusze, którzy nie szczędzili środków, by zwozić zwoje z całego świata. Kopiowano nawet księgi należące do przybyszów, a zwracano odpis – oryginał pozostawał w Bibliotece. Największy skandal wiąże się z pozyskaniem ustalonego urzędowo w Atenach tekstu tragedii Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Ptolemeusz III wypożyczył je, wnosząc kaucję wysokości 15 tysięcy talentów, a zwrócił kopie… Biblioteka rosła z roku na rok. Dwieście lat później mogła posiadać nawet 200 tysięcy zwojów. Aż do wynalezienia druku nie ma biblioteki większej niż ta w Egipcie. Choć nie pozostał z niej ani jeden kamień, jej skrybowie ocalili od zapomnienia wiele ksiąg spośród tych, które dziś czytamy.
Eneida - Wergiliusz
Po obejrzeniu ilustracji uzupełnij każde zdanie jedną z podanych form:
factum., conditum., lectum., salutatum., necatum., deletum.
Coniurati veniunt Caesarem ....................
Sabinae feminae currunt belli finem ....................
Hannibal elephantos Alpes traducit imperium Romanum ....................
Aeneas Carthagine exit novam Troiam ....................
Kiedy Oktawian August w 29 r. p.n.e. wrócił do Rzymu z wojen na Wschodzie, przywołał do siebie Wergiliusza i przez trzy dni słuchał jego poematu pt. Georgiki poświęconemu życiu wiejskiemu. Podobno właśnie wtedy poeta podjął decyzję o napisaniu poematu analogicznego do tego, który mieli Grecy, opiewającego legendarne początki Rzymu. Sięgnął po starą legendę o Eneaszu, który był protoplastą królewskiego rodu Romulusa. Próbował połączyć w jedną całość opowieści znane z różnych przekazów, greckich i rzymskich. Eneasz, heroiczna i w pewnym sensie tragiczna postać, łączy w swojej wędrówce dwa światy, każdy etap jego wędrówki znajduje odniesienie do Rzymu: Segestę na Sycylii, do której dociera nasz bohater, założyli dwa pokolenia przed wojną trojańską uciekinierzy tacy jak on, Eneasz; długi epizod „kartagiński” uzasadnia genezę wojen punickich; na szlaku wędrówki Trojan są świątynie jego matki Wenus‑Afrodyty, będącej patronką rodu julijsko‑klaudyjskiego, do którego należy Cezar i Oktawian.
Eneasz opuszcza Troję wraz z ojcem Anchizesem, którego niesie na plecach, i małym synem Askaniuszem. Jego żona Kreuza gubi się w czasie ucieczki z miasta i ginie.
Eneasz długo wędruje miotany po lądach i morzach – et terris iactatus et alto – gniewem srogiej Junony: od Tracji przez Kretę na Sycylię. Wiatry pędzą go także do Kartaginy. Tu Eneasz opowiada królowej Dydonie, która sama jest uciekinierką, o koniu trojańskim, upadku Troi, swoich wędrówkach. Zakochana królowa chce zatrzymać go w Afryce, jednak Eneasza czeka dalsza podróż. Ponaglany do podjęcia jej przez Merkurego nocą porzuca Dydonę i wypływa, kierując się ku Sycylii. Dopiero teraz może odprawić uroczystości pogrzebowe ojca, Anchizesa. Potem statki Trojan docierają wreszcie do Italii.
Królowa Kartaginy, Dydona, odbiera sobie życie z rozpaczy – opuścił ją ukochany Eneasz. Jego statki płyną już ku Italii. Dydona rzuca klątwę na potomków swoich i Eneasza: A kiedyś niech powstanie mściciel z naszych kości.
Pierwsza część eposu była osnuta na Odysei Homera, teraz zaczyna się druga inspirowana Iliadą. Najpierw Eneasz spotyka się z Sybillą, która prowadzi go do Podziemia, gdzie Anchizes pokaże synowi przyszłe świetne losy Rzymu (pozna on swoich potomków i wielu rzymskich bohaterów). Potem popłynie na północ, aż trafi do Lacjum. Tu kończy się podróż morska. Zaczyna się wojna. Jej przyczyną jest kobieta, Lawinia, córka tutejszego króla, Latynusa, który bez trudu rozpoznaje w przybyszu wspaniałego męża, miłego bogom [poeta obdarza Eneasza przydomkiem pius (łac.) – pobożny]. Junona zaś, która jeszcze nie pogodziła się z tym, że Eneasz przeżył i dotarł aż tu, po drodze zaś sprowadził śmierć na Dydonę (na wieść, że Eneasz opuścił Kartaginę, królowa popełniła samobójstwo), postanawia doprowadzić do wojny, którą rozpoczyna odrzucony zalotnik Lawinii, Turnus. Ostatecznie Eneasz odnosi zwycięstwo, ale żeby tak się stało, musi walczyć tak samo mężnie, ofiarnie, a czasem bezlitośnie, jak bohaterowie Iliady.
Wergiliusz nie ukończył Eneidy. Zmarł w podróży do Grecji, gdzie zamierzał studiować i zwiedzać miejsca przez siebie opisane. Oktawian rozkazał nie realizować jednego punktu testamentu poety, tego, który mówił o zniszczeniu Eneidy.
Oktawian wiele razy słuchał Eneidy czytanej mu przez samego poetę. Szczególnie poruszający był moment, gdy Wergiliusz w obecności jego siostry Oktawii czytał fragmenty ks. VI. Jest tam mowa o Marcellusie, synu Oktawii, który bardzo młodo zmarł, nie spełniając pokładanych w nim nadziei – August widział w nim swego następcę.
Colloquium inter tabellarium et ianitorem
Cane latrante (1)(1) ianitor (2)(2) e somno excitatur.Tabellarius (3)(3) fores (4)(4) pulsat magna voce clamans: Heus, ianitor! Quin me admittis? Putasne me hostem esse? Ego non venio villam oppugnatum sicut hostis, nec pecuniam postulatum venio.
Tandem surgit ianitor: Quis fores nostras sic pulsat inquit.
Tabellarius (extra ianuam): Ego pulso.
Ianitor (intra ianuam): Quis «ego»? Quid est tibi nomen? Unde venis? Quid vis aut quem quaeris?
Tabellarius: Multa simul rogitas (5)(5). Admitte me! Postes respondebo ad omnia.
Ianitor: Responde prius! Postea admitteris.
Tabellarius: Nomen meum non est facile dictu: Tlepolemus nominor.
Ianitor: Quid dicis? Cleopolimus? Vox tua difficilis est auditu, quod fores intersunt.
Tabellarius: Mihi nomen est Tlepolemus, sicut iam dictum est. Tusculo (6)(6) venio. Erum (7)(7) tuum quaero.
Ianitor: Si erum salutatum venis, melius est alio tempore venire, nam hac hora erus meus dormitum ire solet, post brevem somnum ambulatum exibit, deinde lavatum ibit.
Tabellarius: Si quis per hunc imbrem ambulat, non opus est postea lavatum ire! At non venio salutatum. Tabellarius sum.
Tandem ianitor fores aperit et Tlepolemum foris in imbre (8)(8) stantem videt. Canis iratus dentes ostendit ac fremit (9)(9): Rrrr...! Nec vero tabellarium mordere (10)(10) potest, quod catena retinetur.
Ponieważ pies szczeka, stróż budzi się. Do drzwi puka posłaniec z listem i krzyczy: Stróżu! Czemu mnie nie wpuszczasz? Sądzisz, że jestem wrogiem? Nie przybywam jak wróg, by zająć willę ani by domagać się pieniędzy.
W końcu stróż wstaje: Kto tak puka do naszych drzwi? – mówi.
Posłaniec (zza drzwi): Ja pukam.
Stróż (zza drzwi): Co za «ja»? Co to za imię? Skąd przybywasz? Czego chcesz albo kogo szukasz?.
Posłaniec: Stawiasz kilka pytań jednocześnie. Wpuść mnie! Później odpowiem na wszystkie.
Stróż: Najpierw odpowiedz. Później zostaniesz wpuszczony!.
Posłaniec: Moje imię trudno wymówić. Mam na imię Tlepolemus.
Stróż: Co takiego? Trudno usłyszeć twój głos, ponieważ drzwi stanowią przeszkodę.
Posłaniec: Jak zostało powiedziane, mam na imię Tlepolemus. Przybywam z Tuskulum. Szukam twojego pana.
Stróż: Jeśli przybywasz go pozdrowić, lepiej zrobić to kiedy indziej, o tej bowiem porze mój pan zwykle idzie spać, po krótkim śnie pójdzie na spacer, potem weźmie kąpiel.
Posłaniec: Jeśli ktoś spaceruje w takim deszczu, nie musi się później myć. Ale nie przybywam, by oddać pozdrowienie. Przyniosłem list.
W końcu stróż otwiera drzwi i widzi Tlepolema stojącego w deszczu. Pies – rozsierdzony – pokazuje zęby i warczy: Rrrr...!. Ale nie może ugryźć posłańca, ponieważ powstrzymuje go łańcuch.
Źródło:Źródło:
Mozaika
Mozaika to początkowo technika układania podłóg, która jednak z biegiem czasu stała się dziedziną sztuki konkurującą z malarstwem. Rozkwit mozaiki w Grecji przypada na czasy hellenistyczne. Rzymianie sięgali po gotowe greckie wzory, ale doskonalili technologię i zmieniali motywy. Aby uzyskać efekty malarskie, używali regularnych kostek wycinanych z marmuru (czasem kostek ceramicznych lub szklanych) bardzo drobnych i wielobarwnych, aby oddać jak najwierniej załamania światła i subtelne odcienie kolorów. Gdy ułożono setki tysięcy kamyków, szlifowano ich powierzchnię. Potem przenoszono kompozycję do miejsca przeznaczenia i układano wokół skromną bordiurębordiurę. Wielkie mozaiki wykonywano inną techniką (największa pompejańska miała wymiary 5 m długości i 3 m szerokości). Z biegiem czasu mozaika zaczyna zdobić – oprócz podłóg – także ściany oraz sklepienia.
Wiele interesujących przykładów mozaiki przyniosły wykopaliska w rejonie WezuwiuszaWezuwiusza, równie ciekawe są jednak te odkryte w innych rejonach świata śródziemnomorskiego, np. w Piazza ArmerinaPiazza Armerina na Sycylii.
Wyszukaj w tekście supina i zapisz je w odpowiednim miejscu w tabeli. Jeśli dana forma powtarza się, zapisz ją tylko raz.
| Supinum na -um | ||||||
| Supinum na -u |
Zapisz w formie łacińskiego bezokolicznika czasowniki, od których pochodzą poniższe supina.
tractu ..............
visu ............
captum ............
Wskaż bezokolicznikik pochodzący od supina słowa auditum.
- audire
- audītus
- audio
Słowniki
Słownik pojęć
Aleksander III Macedoński zwany Wielkim (356–323 p.n.e.), król Macedonii od 336 r., syn Filipa i Olimpias. Jego wielkie podboje na Wschodzie dały początek epoce hellenistycznej.
ornament roślinny lub geometryczny stanowiący dekoracyjne obramowanie tkaniny, płaskorzeźby, kompozycji malarskiej lub graficznej.
Ostatni król perski dynastii Achemenidów, panował od 336 do 330 r. p.n.e., pokonany przez Aleksandra Wielkiego (miejsca klęsk Dariusza to: Granik, Issos, Gaugamela)
centralna część mozaiki, gdzie umieszczano tzw. emblema (gr. „osadzone, przymocowane, wmontowane”), czyli kopię obrazu powstającego wcześniej w warsztacie mistrza mozaikarza.
faktoria handlowa.
Quintus Horatius Flaccus (65–8 p.n.e.), największy rzymski poeta liryczny, autor Księgi epodów, Satyr, Pieśni i Listów.
Caius Cilnius Maecenas (73/63–8 p.n.e.), przyjaciel i doradca Augusta, opiekun artystów i poetów (m.in. Horacego i Wergiliusza).
świat zamieszkany, znany Grekom.
rozległa willa na Sycylii z początków IV w. Najciekawszym i najcenniejszym jej elementem jest zespół unikalnych mozaik podłogowych o łącznej powierzchni ok. 3500 m2.
miasto w Kampanii w Italii u podnóży Wezuwiusza, uległo całkowitej zagładzie w 79 r. podczas wybuchu wulkanu. Wykopaliska na terenie Pompejów rozpoczęto w XVIII w.
wulkan znajdujący się w rejonie Zatoki Neapolitańskiej. Jego wybuch zniszczył w 79 r. p.n.e. kilka miast znajdujących się u jego podnóża, zwłaszcza Pompeje.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Maria Ludwika Bernhard, Sztuka hellenistyczna, Warszawa 1992
Peter Conolly, Hazel Dodge, Antyczne miasta. Cuda architektury. Życie społeczne, kulturalne, religijne, Warszawa 1998
Elżbieta Makowiecka, Sztuka Rzymu od Augusta do Konstantyna, Warszawa 2010
Salvatore Nappo, Pompeje. Przewodnik po starożytnym mieście, Warszawa 2000
Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Warszawa 2012
Anna Świderkówna, Hellenika. Wizerunek epoki od Aleksandra Wielkiego do Augusta, Warszawa 1974
Wergiliusz, Eneida, Warszawa 1981
Lidia Winiczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983