Surrealizm, czyli świat nadrealny w sztuce XX wieku

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

- zna i rozumie pojęcie „surrealizm”,

- potrafi wymienić sylwetki najwybitniejszych przedstawicieli surrealizmu,

- zna główne cechy twórczości surrealistów.

b) Umiejętności

Uczeń:

- podejmuje próbę samodzielnej analizy dzieł surrealistów,

- potrafi dokonać charakterystyki artystów surrealizmu,

- potrafi przyporządkować tytuł obrazu do nazwiska autora.

2. Metoda i forma pracy

- pokaz,

- prezentacja multimedialna,

- pogadanka,

- praca z całą klasą,

- praca indywidualna.

3. Środki dydaktyczne

- komputer (z programem MS PowerPoint),

- prezentacja multimedialna „Surrealizm, czyli świat nadrealny w sztuce XX wieku”,

- rzutnik multimedialny,

- tablica,

- zeszyty.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem i etapami jego realizacji. Uświadamia uczniom cele lekcji.

b) Faza realizacyjna

1. Nauczyciel uruchamia prezentację multimedialną pt. „Surrealizm, czyli świat nadrealny w sztuce XX wieku”.

Spis treści prezentacji:

- Surrealizm

- Sztuka surrealizmu

- Surrealizm na świecie

- Surrealizm w Polsce

- Ćwiczenie 1

- Ćwiczenie 2

2. W trakcie przedstawiania dzieła danego artysty nauczyciel dokonuje opisu, zwraca uwagę na ważne szczegóły w obrazie, ewentualnie omawia historię obrazu (załącznik b).

c) Faza podsumowująca

W tej części uczniowie rozwiązują ćwiczenia dostępne w prezentacji (załącznik a).

5. Bibliografia

1. J. Buszyński, A. Osęka, 100 najsłynniejszych obrazów, Warszawa 1971.

2. K. Janicka, Surrealizm, Wydawnictwa Filmowe i Artystyczne, Warszawa 1985.

3. Literatura i sztuka. Wiek XX. Encyklopedia PWN, Warszawa 2003.

4. G. Neret, Salvador Dali, Taschen, Kielce 2004.

5. Strony internetowe:

http://www.beksinski.com.pl/

http://www.novumgallery.pl/beksinski/

http://www.gnosis.art.pl/iluminatornia/sztuka_o_inspiracji/zdzislaw_beksinski/zdzislaw_beksinski.htm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw_Beksi%C5%84ski

http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_bogusz_marian

http://www.gnosis.art.pl/iluminatornia/sztuka_o_inspiracji/max_ernst/max_ernst.htm

http://www.gnosis.art.pl/iluminatornia/sztuka_o_inspiracji/giorgio_de_chirico/giorgio_de_chirico.htm

http://www.dmochowskigallery.net/galeria_obrazy.php?artist=6

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

Ćwiczenie 1

Dopasuj poniższe nazwiska artystów do tytułów ich dzieł.

Ćwiczenie 2

Dopasuj obraz do nazwiska artysty.

R15dvNqn0ucm2	R1Ha4Oy0celcs	RPTJUlc3nH17E
Stasys Eidrigevicious	Joan Miró	Zdzisław Beksiński

b) Notatki dla nauczyciela

Surrealizm

Zwany także nadrealizmem. Jest to awangardowy kierunek w literaturze i sztuce zainicjowany w latach 20. XX wieku we Francji, przejawiający się w wielu krajach europejskich, a także w USA, Chile, Meksyku i Japonii. W dobie kryzysu cywilizacji europejskiej po I wojnie światowej wyrażał anarchistyczny bunt przeciw autorytetom nauki, formom współczesnego życia, kultury i moralności mieszczańskiej. Genetycznie związany był z dadaizmem. Zmierzał do zrewolucjonizowania świadomości ludzkiej przez uwolnienie jej od ograniczeń i skrępowań racjonalizmu na rzecz wyobraźni.

Szczególną rolę w tym procesie wyznaczał sztuce jako ekspresji stanów podświadomych.

Sztuka surrealizmu

Przesłanki obrazowania surrealistycznego zawierało metafizyczne malarstwo Georgia de Chirico oraz twórczość dadaistów, z których wielu stało się surrealistami.

Założeniami malarskimi surrealizmu były: „wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej”, odrzucenie naśladowania świata zewnętrznego na rzecz uzewnętrzniania „modelu wewnętrznego”, odkrywanie „nadrzeczywistości”, wydobywanie stanów podświadomości, zarówno indywidualnej, jak i zbiorowej.

Obrazowanie surrealizmu cechuje: burzenie logicznego porządku rzeczywistości, kojarzenie elementów przez przypadek, inspiracja marzeniami sennymi oraz sztuką dzieci i umysłowo chorych.

Szukając możliwości przeniesienia zasady automatyzmu psychologicznego w dziedzinę sztuk wizualnych, surrealiści sięgali po nowe techniki: kolażu, frotażu, fumażu (zadymianie, przypalanie), dekalkomanii (odbijanie przypadkowych plam).

Konstruowali także przedmioty o działaniu poetyckim: „rzeczy gotowe” (ready made), „znalezione”, „oniryczne” i inne. Stosowali szokujące formy ekspresji swych dzieł, organizowali prowokujące i skandalizujące wystąpienia.

Surrealizm na świecie

1) Joan Miró (1893–1984)

Hiszpański malarz, grafik, rzeźbiarz.

Studiował w Barcelonie. Od 1919 roku tworzył w Paryżu, pozostawał pod wpływem kubizmu. Później związał się z ruchem dadaistycznym, następnie od 1924 roku tworzył pod wpływem surrealizmu, uczestniczył w wystawach i manifestach związanych z tym kierunkiem.

Od 1926 r. oprócz malarstwa zaczął tworzyć także projekty scenograficzne i przedmioty składające się z wielu materiałów.

W jego pracach łączą się: malarstwo, poezja i sen.

Obraz: Joan Miró „Kobieta i ptak w świetle księżyca” 1949

Opis obrazu: Prezentowana kompozycja należy do serii tak zwanych „powolnych” obrazów, namalowanych w latach 40., których tematem był opracowany w wielu wariantach motyw kobiety i ptaka. Na ceglastorudym, przyciemnionym ku dołowi tle widnieją kształty nakreślone sumarycznie za pomocą czarnych i białych linii. Układy linii i kolorowych form, ułożonych w pozornym chaosie i chaosie zakłóconej skali, budzą skojarzenia z postaciami ludzkimi i zwierzęcymi. Dominującym kształtem jest pojawiająca się w centralnej części obrazu postać w czarnej ozdobionej białym i czerwonym pasem sukni oraz widoczny nad nią po prawej błękitny sierp księżyca.

2) Max Ernst (1891–1976)

Artysta pochodzenia niemieckiego. Po ukończeniu w 1911 roku studiów filozoficznych w Bonn, poświęca się malarstwu, będąc w tej dziedzinie samoukiem.

Jest wynalazcą podstawowych technologii surrealistycznego malarstwa, zapewniających automatyzm tworzenia – kolażu, frotażu, gratażu – którymi potrafił operować z niezrównanym mistrzostwem.

Oprócz malarstwa, które jest dla niego najistotniejsze, zajmuje się także rzeźbą; jest też autorem kilku scenografii filmowych i teatralnych. W 1954 roku otrzymuje Grand Prix na XXVII Biennale Sztuki w Wenecji.

Obraz: Max Ernst „Słoń Celebes” 1921

Opis obrazu: Artysta zafascynowany był światem maszyn. W obrazach, grafikach i kolażach Ernsta urządzenia techniczne zmieniały się w absurdalne, czasem niepokojące, mechaniczno‑organiczne twory, takie jak Słoń Celebes.

3) Georgio de Chirico (1888–1978)

W latach 1911–1918 malarz ten tworzył obrazy niejasne i zagadkowe, z uporczywie powtarzaną scenerią opustoszałych miast, ujętych w dziwnej uciekającej perspektywie, bezludnych placów oświetlanych niewiadomego pochodzenia światłem, rzucającym długie cienie od wznoszących się na nich posągów lub manekinów.

Obrazy jego zachowują pozory realizmu, ale przez zakłócenia perspektywiczne i zaskakujące zderzenia obiektów wywodzących się z różnych światów wywołują w widzu niepokój, nostalgiczne wspomnienie spraw dawno zapomnianych, a jednak natarczywie powracających w snach.

Obraz: Georgio de Chirico „Tajemnica i melancholia ulicy” 1914

4) Salvador Dali (1904–1988)

Hiszpański malarz jest nie tylko najbardziej znanym przedstawicielem surrealizmu, lecz także jedną z najpopularniejszych postaci sztuki XX wieku.

Obrazy malarza stanowią stanowią cel pielgrzymek wielu turystów. Historycy sztuki podchodzą do dorobku artysty ze znacznie mniejszym entuzjazmem. Jego twórczość nie ma aż tak wielkiej wagi artystycznej, jak powszechnie się sądzi. Dla nich Dali nie był wybitnym malarzem, ale wybitnym gwiazdorem.

Obraz: Salvador Dali „Płonąca żyrafa” 1936

Opis obrazu: To jest niezwykłe: stojąca na jałowej równinie żyrafa płonie włosami grzywy; olbrzymia postać z czerwonymi rękami i głową, kroczy somnambulicznie, z szufladkami w ciele – pusta i wiotka, podtrzymywana rusztowaniem, wypuszcza ciastkowe odrośla; z ręki drugiej figury ludzkiej spływa płomień jak ciecz, a dalekie wzgórze przecina rozgorzała serpentyna. Ten dewastujący wszystko żywioł ma przypominać o nieuchronnej grozie, którą sieje, która czai się w darze Prometeusza.

Surrealizm w Polsce

W Polsce surrealizm nie przyjął form działania grupowego, jego oddziaływanie cechuje splatanie się z symbolizmem i ekspresjonizmem.

1) Zdzisław Beksiński (1929–2005)

Polski malarz, rzeźbiarz, fotografik i artysta posługujący się grafiką komputerową.

W obrazach Beksińskiego z lat 70. prawie nie spotykamy charakterystycznych dla jego wcześniejszych prac upiorów czy rozkładających się ciał. W twórczości dominowały duże, nastrojowe pejzaże, w których niekiedy przewijają się drobne i kruche postacie ludzkie, zagubione wśród fantastycznych budowli, przypominających zamki lub porośnięte trawą i drzewami ruiny.

2) Marian Bogusz (1920–1980)

Część II wojny światowej spędził w obozie w Mauthausen. Doświadczenie to nie wywarło jednak bezpośredniego wpływu na jego dalszą egzystencję. Być może m.in. dzięki temu po 1945 roku mógł stać się jedną z najważniejszych postaci polskiego życia artystycznego: i jako samodzielny twórca, i jako człowiek inspirujący wiele ważnych przedsięwzięć środowiskowych i ogólnopolskich o różnorodnym, zwykle awangardowym, charakterze.

Przyczynił się również do zorganizowania WYSTAW SZTUKI NOWOCZESNEJ (Kraków 1948–49, Warszawa 1957 i 1959), które (szczególnie pierwsza) były przełomowymi wydarzeniami w historii polskiej sztuki II połowy XX wieku.

Obraz: Marian Bogusz „Medytacja” 1976

3) Stasys Eidrigevicious (ur. 1949)

Stasys Eidrigevicious, zwany Stasysem, urodził się w małej wiosce na Litwie w 1949 roku z rodziców Polaków. W latach 1964–1968 studiował w Instytucie Sztuk Pięknych w Wilnie. Obecnie żyje i pracuje w Polsce (Warszawa), gdzie jest ogromnie popularny.

Początkowo tworzył miniatury i ekslibrisy, następnie plakaty, maski, pastele i oleje. Laureat wielu nagród i wyróżnień. Wystawiał w Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, Japonii, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i innych krajach.

Rozwiązanie ćwiczenia 1

Rozwiązanie ćwiczenia 2

RrOBNvSUIlH4P	RcYX13qP86pk3	RFKVqA3Pq8iQv
Stasys Eidrigevicious	Joan Miró	Zdzisław Beksiński

7. Czas trwania lekcji

45–60 minut

8. Uwagi do scenariusza

Do scenariusza dołączona jest prezentacja multimedialna pt. „Surrealizm, czyli świat nadrealny w sztuce XX wieku”.