Świadectwo i ocalenie - postawa Mirona Białoszewskiego wobec wojny i okupacji
Świadectwo i ocalenie – postawa Mirona Białoszewskiego wobec wojny i okupacji
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
zna podstawowe wiadomości na temat życia i twórczości Mirona Białoszewskiego,
omawia główne motywy twórczości poety,
utrwala wiedzę z zakresu twórczości poetyckiej Tadeusza Różewicza,
wymienia przykłady literackich obrazów wojny.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
zinterpretować motyw ocalenia w utworze Tadeusza Różewicza i Mirona Białoszewskiego,
wskazać inne utwory literackie, w których pojawia się ten motyw,
scharakteryzować bohatera Pamiętnika z powstania warszawskiego,
porównać bohaterów: żołnierza i cywila.
2. Metoda i forma pracy
Wykład, ćwiczenia analityczne na podstawie tekstów: Pamiętnik z powstania warszawskiego Białoszewskiego i Ocalony Różewicza, dyskusja, nauczanie sytuacyjne
3. Środki dydaktyczne
Egzemplarze Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego oraz wiersza Ocalony Tadeusza Różewicza.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Wykład: krótka informacja o autorze. Wskazanie charakterystycznych motywów jego twórczości: twórczość osobna, reizm, codzienność i język potoczny, poezja lingwistyczna, Teatr na Tarczyńskiej.
b) Faza realizacyjna
Bohater.
Pamiętnik z powstania warszawskiego to opowieść o człowieku, który ocalał. Ocalał, tzn., że mierzy czas nie tylko od daty swoich narodzin, ale i od daty ocalenia: „Mam teraz 45 lat, po tych 23 latach”.
Zestawienie Pamiętnika Białoszewskiego z Ocalonym Różewicza – głośne odczytanie utworu przez uczniów.
Analiza porównawcza obu tekstów pod kierunkiem nauczyciela:
- W jaki sposób zostało przedstawione ocalenie w obydwu tekstach?
- Kim jest ocalony? Jaki jest jego światopogląd?
- Z jakiego okresu pochodzi wiersz Różewicza, a w jakich latach powstał utwór Białoszewskiego?
- Jakie inne przykłady poezji z motywem „ocalenia” pojawiają się w polskiej literaturze powojennej? (Krótkie omówienie okupacyjnych wierszy Czesława Miłosza w aspekcie ich odrębności powodowanej chęcią stworzenia poezji „ocalającej”. Krótka charakterystyka tomu Ocalenie z 1945 roku.)
- W jaki sposób dokonuje się deformacja i relatywizacja wartości w utworze Tadeusza Różewicza?
- Jaką wartość dokumentacyjną prezentuje Ocalony?
- Jakim językiem posługuje się podmiot liryczny?
- Jakie ma pragnienia, o czym marzy, czego potrzebuje, kogo szuka?
- W jakim celu – zdaniem Różewicza – podmiot liryczny przeżył grozę okupacji?
Kreacja bohatera Pamiętnika z powstania warszawskiego – infantylizacja bohatera‑narratora, który wobec okrucieństwa wojny zachowuje postawę regresywną. To człowiek bezbronny, i to bezbronność właśnie określa najpełniej jego samego i prezentowany przez niego sposób widzenia świata.
- Co autor zyskuje poprzez taką kreację swego bohatera?
- Jakie treści próbuje przekazać czytelnikowi?
- Jaką historię opowiada bohater – narrator? czemu służy zawężenie opisywanych treści do mikrohistorii bohatera?
- Jakie epitety określają zachowanie postaci?
- Jaki element dominuje w jej życiu i jaka jest jego rola?
- Kim zatem jest bohater utworu?
- Jakie elementy składają się na świadectwo, a jakie stanowią o czynie?
Romantyzm tyrtejski – żołnierz i cywil.
- Dokonaj konfrontacji historii ogólnej z historią pojedynczej osoby.
- Porównaj sposób wypowiedzi bohatera Pamiętnika z powstania warszawskiego z „ja” lirycznym wiersza Ocalony
c) Faza podsumowująca
Dyskusja podsumowująca:
Motyw ocalenia i sposoby jego realizacji w literaturze.
Konstrukcja bohatera jako aktywnego świadka nie zaś uczestnika wydarzeń.
5. Bibliografia
Białoszewski M., Pamiętnik z powstania warszawskiego, PIW, Warszawa 1970.
Janion M., Wojna i forma, [w:] Literatura wobec wojny i okupacji, pod red. M. Głowińskiego i J. Sławińskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1976.
Różewicz T., Ocalony, [z tomu:] Niepokój, [w:], Literatura współczesna. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, pod red. Anny Nasiłowskiej, Stentor, Warszawa 1999, s.147.
6. Załączniki
a) Zadanie domowe
Przypomnij sobie wiadomości na temat poezji awangardowej i futurystycznej w literaturze polskiej okresu międzywojennego ze szczególnym uwzględnieniem postaci: Adama Ważyka, Juliana Tuwima, Anatola Sterna, Brunona Jasieńskiego oraz Tytusa Czyżewskiego.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Scenariusz lekcji dla klasy III; cykl trzech lekcji poświęconych analizie Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego (lekcja 1.)