Świat przed wybuchem I wojny światowej

Zmiana sytuacji politycznej u schyłku XIX wieku

W Europie wyrosły nowe państwa – Włochy i Niemcy, które wkrótce zaczęły współpracować ze sobą. Wielkim zaskoczeniem była klęska Francji w wojnie z Prusami w 1871 r. Cesarstwo Napoleona III przestało istnieć, a powstała na jego miejscu III Republika dążyła za wszelką cenę do rewanżu. Francji zależało na odzyskaniu Alzacji i Lotaryngii utraconych na rzecz Niemiec w wyniku wojny. Rysowały się nowe wektory sojuszów i przymierzy.

Europa pogrążyła się w konfliktach, których istotnym powodem były spory o kolonie.

Kolonializm

KolonializmkolonializmKolonializm był nie tylko jednym z celów polityki państw europejskich, ale także jednym z najważniejszych wyróżników samej mocarstwowości. Państwa dążyły do opanowania terenów zamorskich, bowiem ich posiadanie świadczyło o tym, że są mocarstwami. Prowadziło to jednak do konfliktów między nimi. Francja dążąca do rozszerzenia swoich wpływów w Afryce Północnej (Sudan, Egipt) i Indochinach – konkurowała na tym terenie z Wielką Brytanią. Włochy próbowały zagarnąć Tunis i Korsykę. Wielka Brytania dążyła do zwiększenia swych posiadłości w Afryce, co doprowadziło do konfliktu z Francją i Niemcami. Rosja rywalizowała z Austro‑Węgrami i Niemcami o wpływy na Bałkanach i kontrolę nad cieśninami czarnomorskimi. Niemcy konkurowały zarówno z Francją, Wielką Brytanią, jak i Rosją. Niemcy i Włochy zbyt późno włączyły się do wyścigu o opanowanie kolonii, gdyż zajęte były problemami zjednoczeniowymi. Gdy się z nimi uporały większość terytoriów zamorskich była już zajęta przez inne mocarstwa.

R1EeFQAix0Wdp1

Mapa prezentująca kolonizację Afryki na przełomie XIX i XX wieku

Mapa prezentująca kolonizację Afryki na przełomie XIX i XX wieku

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pj8yd9c4i

Mapa interaktywna pt. Kolonizacja Afryki na przełomie XIX i XX wieku.

Mapa składa się z warstwy bazowej i 3 warstw dodatkowych.

Opis warstwy bazowej:

Na mapie zaznaczona została linia brzegowa Afryki oraz najważniejsze wyspy:

• Madagaskar,

• Wyspy Kanaryjskie,

• Wyspy Zielonego Przylądka.

Warstwy dodatkowe:

Warstwa 1 – Kolonie według stanu z roku 1880.
W XIX wieku Wielka Brytania posiadała Kraj Przylądkowy, który znajdował się na samym południu kontynentu, a także:

• Gambię,

• Sierra Leone,

• Złote Wybrzeże.

Francja w XIX wieku posiadała:

• Algierię,

• Senegal,

• Kongo.

Kolonie w Afryce posiadała również Hiszpania i Portugalia. Hiszpania posiadała:

• Wyspy Kanaryjskie,

• północne Maroko,

• Maroko Hiszpańskie (Hiszpańska Afryka Zachodnia).

Portugalia posiadała Mozambik oraz Angolę. Wielkie terytoria w północnej Afryce posiadała Turcja do której należały Libia i Egipt.

Warstwa 2 – Kolonie według stanu z roku 1913.
W XIX wieku r. znacząco powiększyły się posiadłości kolonialne Wielkiej Brytanii. Zdobyła ona Egipt i Sudan. Francja opanowała wielkie obszary północnej Afryki. Belgia zdobyła Kongo, Włochy opanowały Trypolitanię, czyli Libię. Niemcy opanowały:

• Togoland,

• Kamerun Niemiecki,

• Niemiecką Afrykę Południowo‑Zachodnią.

Warstwa 3 – Liberia i Etiopia.
Na warstwie 3 znajdują się 2 punkty z dodatkowymi informacjami:

1. Punkt 1 – Liberia. Liberia – państwo w Afryce zachodniej, na wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej, najstarsza republika w Afryce. Państwo powstało w 1821 r. gdy Amerykańskie Towarzystwo Kolonizacyjne kupiło fragment wybrzeża i osiedliło tam grupę wyzwolonych niewolników przywiezionych z USA. Do 1847 r. Liberia pozostawała w zależności od USA. Historia Liberii została zdominowana przez konflikty między potomkami byłych niewolników amerykańskich a rdzenną ludnością, która zwykle była traktowana jako obywatele drugiej kategorii. Liberia nie została podbita przez państwa europejskie w XIX w., na co wpłynęła protekcja USA. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia flagę Liberii. W górnym lewym rogu znajduje się biała gwiazda na niebieskim tle. Reszta flagi wypełniona jest przez białe i czerwone poziome pasy ułożone naprzemiennie.

2. Punkt 2 – Etiopia. Etiopia – państwo w północno‑wschodniej części Afryki. Jedyne państwo afrykańskie, które uniknęło w XIX wieku podboju. Istniało już w pierwszym, tysiącleciu przed naszą erą. Od IV wieku n.e. jest państwem chrześcijańskim. W końcu XIX w. skutecznie odparło próby podboju przez Włochy (1895 r. klęska włoska w bitwie pod Aduą). Dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym Włochom udało się podbić to państwo. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Flaga Etiopii składa się z trzech poziomych pasów w kolorach: zielonym, żółtym i czerwonym. W środku znajduje się niebieskie koło, na którym przedstawiona została żółta sześcioramienna gwiazda z pięcioma promieniami.

W latach 1884–1885 odbyła się w Berlinie międzynarodowa konferencja, w której uczestniczyły ówczesne mocarstwa. Celem tego spotkania miało być ustalenie zasad podziału zdobyczy terytorialnych w Afryce między głównymi uczestnikami kolonizacji tego kontynentu.

ROTQKy7y76wbq

Ilustracja przedstawia salę obrad konferencji w Berlinie. Po lewej stronie stoi duży stół w kształcie litery L. Po jego obydwu stronach zasiadają mężczyźni w garniturach, z wąsami i brodami. Przed nimi leżą kartki i przybory do pisania. W centrum ilustracji, po prawej stronie stołu siedzi kanclerz rządu niemieckiego Otto von Bismarck. Jako jedyny jest ubrany w mundur wojskowy z plecionymi pagonami. Po lewej stronie w tle kilku mężczyzn stoi pod mapą Afryki, wiszącą na ścianie za nimi. Jeden z nich na nią wskazuje. Po prawej stronie przy kolejnym stole jest dwóch mężczyzn. Jeden siedzi tyłem do widza, drugi stoi przodem i trzyma w ręce dokument. Za nimi jest ściana z drzwiami do sali.

Politycy europejscy chcieli podjąć decyzje w sprawie przyszłości Konga. Ustalono, że będzie ono własnością Leopolda II, króla Belgii. Ponadto ustalono granice między posiadłościami mocarstw. Ostatecznie, granice ustalone na konferencji zasadniczo utrzymały się do wybuchu I wojny światowej.

Powstanie Trójprzymierza i Trójporozumienia

Zbliżenie między Niemcami a Austro‑Węgrami przybrało postać sojuszu, który został zawarty w 1879 r. Szybko dołączyły do niego Włochy i w ten sposób w 1882 r. powstało tzw. TrójprzymierzeTrójprzymierzeTrójprzymierze. Inne mocarstwa europejskie obawiały się szybkiego wzrostu znaczenia Niemiec, które po zjednoczeniu wyrastały na pierwszą potęgę Europy. Francja i Rosja w 1892 r. zawarły sojusz wojskowy, który miał zrównoważyć potęgę Trójprzymierza. W 1904 r. między Francją a Wielką Brytanią podpisany został układ nazwany Entente CordialeEntente CordialeEntente Cordiale [czyt.: antant cordial], czyli Serdeczne Porozumienie.

R11hdSWjT0VfZ

Grafika przedstawia dwie kobiety w strojach wzorowanych na antyczne. Lewa postać stanowi personifikację Francji, prawa - Wielkiej Brytanii. Rozpoznajemy je po odpowiednich atrybutach: postać z lewej ma na głowie czapkę frygijską, atrybut pochodzących z czasów rewolucji francuskiej; postać z prawej - trójząb będący symbolem panowania na morzach. Kobiety podają sobie ręce w geście przyjaźni. Na postumencie umieszczony został napis: “kwiecień 1904 - kwiecień 1914”. Postument znajduje się na dwóch wystających filarach. Kobieta z prawej stronie ma hełm imperialno‑galijski. Kobieta po lewej kij zakończony okręgiem z literami FR.

Był to sojusz wymierzony przeciwko Niemcom i ich sojusznikom. W 1907 r. dołączyła do niego Rosja. W ten sposób powstało TrójporozumienieTrójporozumienieTrójporozumienie.

Wokół Bałkanów

Jednym z istotnych problemów europejskich był spór o prymat na Bałkanach. Panująca nad ludami bałkańskimi Turcja (czyli imperium osmańskie) coraz bardziej traciła swoje siły. Narody bałkańskie, idąc śladami Grecji (niepodległość w 1830 r.) dążyły do wyzwolenia spod panowania tureckiego. O wpływy na Bałkanach walczyły ze sobą Rosja i Austro‑Węgry. Rosja kreowała  się na opiekuna Słowian i prawosławia. Z kolei Austro‑Węgry dążyły do powiększenia swego terytorium kosztem Turcji.  W 1908 r. doszło do kryzysu do tzw. kryzysu bośniackiego. Austro‑Węgry oficjalnie przyłączyły okupowaną od 30 lat turecką Bośnię i Hercegowinę. Uznano to za naruszenie układu sił na tym obszarze. Ponadto chęć przyłączenia tego terytorium zgłaszała również Serbia, wspierana przez Rosję. Kryzys ostatecznie zakończył się ustępstwami ze strony Rosji i Serbii. Jednak problemy bałkańskie narastały i mogły stać się przyczyną wybuchu wojny.

Sojusze

Polityka Niemiec

Na przełomie XIX i XX wieku Niemcy wkroczyły na drogę imperialistycznej, agresywnej polityki. Było to z pewnością związane z rządami nowego cesarza Wilhelma IIWilhelm IIWilhelma II. Stał się on wyrazicielem tych kręgów polityków niemieckich, którzy dążyli do uczynienia z Cesarstwa Niemieckiego największego mocarstwa Europy.

Przykładem niemieckiej polityki kolonialnej może być wyprawa niemieckiego korpusu ekspedycyjnego do Chin. Został on wysłany w związku z trwającym w Chinach tzw. powstaniem bokserówpowstanie bokserówpowstaniem bokserów. Miał on być manifestacją zainteresowania Niemiec sprawami chińskimi.

RJrF3ZTuHSfaQ

Rysunek satyryczny przedstawia leżący na stole placek z napisem “Chiny”. Przy stole siedzą cztery postacie. Nad wszystkimi stoi postać ubrana w strój chiński wznosząc ręce geście trwogi i oburzenia. Pierwsza od lewej postać to starsza kobieta w koronie i złotymi ozdobami oraz nakryciem głowy. Obok siedzi w mundurze mężczyzna z wąsami. Na gowie ma hełm z kolcem. Kolejny to mężczyzna w mundurze z brodą i wąsami i białą czapką. Nad nim wystaje kobieta ubrana w detale czerwono‑biało‑niebieskie i w czapce frygijskiej na głowie. Ostatnia osoba, która siedzi to mężczyzna ubrany w kimono, a obok niego leży miecz samurajski.

Niemcy prowadziły agresywną politykę kolonialną, której celem miało być powiększenie obszaru ich posiadłości kolonialnych. To doprowadzało do konfliktów z innymi mocarstwami, które czuły się zagrożone niemiecką ekspansją. W niemieckich podbojach kolonialnych w Afryce używano sił zbrojnych, w skład których wchodziły także oddziały rekrutowane spośród miejscowej ludności, dowodzone przez niemieckich oficerów.

Rzbqnwv7S6D0L

Ilustracja przedstawia żołnierza niemieckich wojsk kolonialnych. Jest to ciemnoskóry mężczyzna ubrany w jasny mundur wojskowy. Na nogach ma buty z owijaczami. Na plecach plecak ze zwiniętym kocem. Przepasany jest pasem, na którym zawieszone są ładownice na naboje do karabinu. Na głowie ma czapkę wojskową bez daszka z osłoną przeciwsłoneczną na karku. Mężczyzna trzyma przy ustach trąbkę sygnałową.

Niemcy świadomie prowokowały te konflikty, aby doprowadzić do wybuchu wojny. Zaspokojeniu niemieckich ambicji mocarstwowych służył program rozbudowy floty wojennej. Prowadziło to do konfliktu z Wielką Brytanią. Popularne w tym czasie powiedzenie mówiło, że „w Europie pachnie prochem”. Świat zmierzał ku wojnie. Niektórzy politycy europejscy myśleli o niej z radością.

Słownik pojęć

Bibliografia

T. Kizwalter, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2007.

J. Pajewski, Historia powszechna 1971‑1918, Warszawa 2001.

B. Tuchman, Wyniosła wieża. Świat przed pierwszą wojną 1890‑1914, Warszawa 1987.