1436‑1501 – lata życia Jana OstrorogaJan OstrorógJana Ostroroga
1457‑1523 – lata życia Macieja z MiechowaMaciej z MiechowaMacieja z Miechowa
1482‑1537 – lata życia Andrzeja KrzyckiegoAndrzej KrzyckiAndrzeja Krzyckiego
1512‑1589 – lata życia Marcina KromeraMarcin KromerMarcina Kromera
1516‑1543 – lata życia Klemensa JanickiegoKlemens JanickiKlemensa Janickiego
ok. 1480‑1533 – lata życia Mikołaja Hussowczyka
1485‑1548 – lata życia Jana Dantyszka
1505‑1569 – lata życia Mikołaja Reja
1522‑1587 – lata życia Andrzeja PatrycegoAndrzej Patrycy NideckiAndrzeja Patrycego
1527‑1603 – lata życia Łukasza GórnickiegoŁukasz GórnickiŁukasza Górnickiego
1530‑1584 – lata życia Jana KochanowskiegoJan KochanowskiJana Kochanowskiego
1542‑1605 – lata życia Jana ZamojskiegoJan ZamojskiJana Zamojskiego
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R4881FdqK1Kiu1
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
7. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
2) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej, polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych;
14. potrafi rozpoznać i poddać interpretacji w kontekście kultury greckiej i rzymskiej oraz kultur późniejszych następujące kluczowe zjawiska z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
2) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych.
Nauczysz się
oceniać dorobek polskiego renesansu i wpływ polskich autorów na kulturę Europy;
opisywać sylwetki najważniejszych twórców polskiego renesansu;
wskazywać źródła antyku w dziełach polskiej kultury okresu renesansu;
wymieniać dzieła polskich twórców, nawiązujące do dorobku Greków i Rzymian.
Polacy studiują za granicą
W drugiej połowie XV w. coraz więcej Polaków udawało się za granicę, by kontynuować studia. W Europie najbardziej cenione były wówczas uniwersytety włoskie. Wpierw szczególnym zainteresowaniem cieszyło się bolońskie studium generalne – to tutaj studiował prawnik Jan Ostroróg (1436‑1501), senator i autor bardzo ważnych pism politycznych. Jego Memoriał o urządzeniu Rzeczypospolitej (Monumentum prō Reīpūblicae ōrdinātiōne) stanowił propozycję reform państwa, opisując m.in. pożądane relacje monarchii i przedstawicieli duchowieństwa. Absolwentem bolońskiej uczelni był również Maciej z Miechowa (1457‑1523), kronikarz, wybitny lekarz i późniejszy wielokrotny rektor Akademii Krakowskiej. Maciej Miechowita przyczynił się do rozwoju krakowskich studiów medycznych, sprawował także funkcję nadwornego lekarza na dworze Zygmunta I Starego. Jego badania nad geografią i historią polskich ziem zaowocowały m.in. traktatem O dwóch Sarmacjach oraz Kroniką Polski (Chronica Polōnōrum), opisującą dzieje od czasów najdawniejszych do roku 1506.
R1TNn9vJXlCnQ1
RsHKeKIDs3nST1
Padwa – Alma Mater Polaków
W późniejszym czasie boloński ośrodek zaczęła wyprzedzać Padwa. W pierwszej połowie XVI w. studia w Padwie podjęło wielu Polaków: 49 przyszłych biskupów i opatów, 39 wojewodów i kasztelanów, 56 urzędników ziemskich i posłów sejmowych. Byli wśród nich najwybitniejsi przedstawiciele polskiego odrodzenia:
R14CcUiKx2i1P1
Andrzej Patrycy Nidecki (1522‑1587) – filolog i wydawca, późniejszy biskup. Pierwotnie związany z dworem biskupa kujawskiego Andrzeja Zebrzydowskiego. Dzięki swojemu mecenasowi mógł udać się do Padwy, gdzie poznał m.in. Jana Kochanowskiego. Będąc pod silnym wpływem włoskich filologów, poświęcił się badaniu i komentowaniu prozy Cycerona. Swoje tłumaczenia i komentarze do dzieł Arpinaty wydawał następnie po powrocie do kraju. Sława uczonego filologa pozwoliła mu dostać się na dwór Zygmunta Augusta. Był również sekretarzem Anny Jagiellonki i Stefana Batorego.
R1I6VEN3wTWNl1
R10xKNLDFhdtx1
Klemens Janicki (1516‑1543) – uznawany za ostatniego poetę polskiego odrodzenia, który pisał wyłącznie po łacinie. Jego protektorem był biskup Andrzej Krzycki. W Padwie studiował dwa lata, z Italii wracał już z laurem poetyckim. Studia we Włoszech i kontakt z dziedzictwem antyku mocno wpłynęły na twórczość Janicjusza. Swobodnie posługiwał się on klasyczną łaciną. Do najbardziej znanych zbiorów poematów Klemensa Janickiego należą Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich (Vītae archiepiscoporum gnesnēnsium), Żywoty królów polskich opisane wierszem elegijnym (Vītae Rēgum Polonōrum elegiacō carmine dēscrīptae) oraz Żale (Tristia).
Łukasz Górnicki (1527‑1603) – duchowny, bibliotekarz i sekretarz na dworze Zygmunta Augusta. Utrzymywał bliskie relacje z Andrzejem Patrycym Nideckim i Janem Kochanowskim. W Padwie przebywał dwa lata, podjął wówczas dodatkowe studia prawnicze. Górnicki znany jest ze swojej twórczości w języku polskim, są to jednak najczęściej tłumaczenia lub parafrazy wielkich dzieł literatury antycznej bądź włoskiej, w których starał się jak najwierniej oddać formę oryginału. Najbardziej znane dzieło to Dworzanin polski, opisujące obyczaje panujące wśród polskiego dworu i w ówczesnym Krakowie. Dzieło stanowiło parafrazę włoskiego utworu Dworzanin autorstwa Baldassare Castiglione.
R2zdWruX4f9ef1
Erazmiańskie inspiracje
Na przedstawicieli polskiego odrodzenia wielki wpływ miała działalność Erazma z Rotterdamu, który był chętnie wydawany drukiem i czytywany w Krakowie. Niektórym, tak jak Andrzejowi Zebrzydowskiemu, udawało się nawet pobierać nauki pod kierunkiem tego wybitnego humanisty. Erazm utożsamiany był z tzw. humanizmem chrześcijańskim, ceniono również jego zasługi dla rozwoju łaciny. Z jednej strony bowiem był on wielkim znawcą języka Rzymian, z drugiej uważał, że łacina powinna się rozwijać, a uczeni powinni się nią stale posługiwać. Stąd też jego prace filologiczne, dotyczące m.in. zagadnień gramatycznych lub kwestii odpowiedniej wymowy języków klasycznych (O poprawności łacińskiej i greckiej wymowy). Erazm był w kontakcie z częścią polskich elit, a polscy humaniści chcieli nawet sprowadzić Rotterdamczyka do Krakowa, co niestety nigdy nie doszło do skutku.
Chrześcijański humanizm Erazma z Rotterdamu był wzorem do naśladowania dla Polaków i odcisnął duże piętno na ich twórczości. Inspiracje te wpłynęły na łacińskie wiersze Jana Dantyszka (1485‑1548), dworską poezję wspomnianego już Andrzeja Krzyckiego (1482‑1537), czy Mikołaja Hussowczyka (ok. 1480‑1533), autora Pieśni o żubrze.
Podsumowanie
Kontakt polskich elit z europejskimi humanistami oraz zagraniczne studia Polaków doprowadziły do niezwykłego rozwoju polskiej poezji, jak również literatury historycznej i politycznej w XVI wieku. Dbałość o formę i rozwój literackiej łaciny pozwoliły polskim autorom pisać utwory doceniane również poza granicami Rzeczypospolitej. Z czasem jednak klimat intelektualnej Europy zaczyna się zmieniać. Humaniści rezygnują z twórczości wyłącznie łacińskiej, dotychczasowa rola języków klasycznych ulega zmianom. Rozpoczyna się era piśmiennictwa dwujęzycznego. Klemens Janicki jako ostatni pisze wyłącznie w języku łacińskim, młodszy od niego Jan Kochanowski zasłynie już przede wszystkim swoimi wierszami pisanymi w języku polskim. Tworzący w tym samym czasie Mikołaj Rej (1505‑1569) przyczyni się do wzrostu znaczenia literackiej polszczyzny i nazywany będzie później ojcem literatury polskiej.
RE8bCTPyABP8W1
Zadania
RhdCkptBYfW9q
Ćwiczenie 1
Przypomnij sobie, kto był autorem poniższych dzieł polskiego renesansu. Do każdego z twórców dopasuj odpowiedni tytuł dzieła. Marcin Kromer Możliwe odpowiedzi: 1. Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich, 2. Dworzanin polski, 3. Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach i Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego, 4. Odprawa posłów greckich Jan Kochanowski Możliwe odpowiedzi: 1. Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich, 2. Dworzanin polski, 3. Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach i Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego, 4. Odprawa posłów greckich Łukasz Górnicki Możliwe odpowiedzi: 1. Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich, 2. Dworzanin polski, 3. Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach i Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego, 4. Odprawa posłów greckich Klemens Janicki Możliwe odpowiedzi: 1. Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich, 2. Dworzanin polski, 3. Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach i Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego, 4. Odprawa posłów greckich
Przypomnij sobie, kto był autorem poniższych dzieł polskiego renesansu. Do każdego z twórców dopasuj odpowiedni tytuł dzieła. Marcin Kromer Możliwe odpowiedzi: 1. Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich, 2. Dworzanin polski, 3. Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach i Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego, 4. Odprawa posłów greckich Jan Kochanowski Możliwe odpowiedzi: 1. Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich, 2. Dworzanin polski, 3. Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach i Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego, 4. Odprawa posłów greckich Łukasz Górnicki Możliwe odpowiedzi: 1. Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich, 2. Dworzanin polski, 3. Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach i Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego, 4. Odprawa posłów greckich Klemens Janicki Możliwe odpowiedzi: 1. Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich, 2. Dworzanin polski, 3. Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach i Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego, 4. Odprawa posłów greckich
Przypomnij sobie, kto był autorem poniższych dzieł polskiego renesansu. Do każdego z twórców dopasuj odpowiedni tytuł dzieła.
<i>Dworzanin polski</i>, <i>Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich</i>, <i>Odprawa posłów greckich</i>, <i>Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach i Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego</i>
Marcin Kromer
Jan Kochanowski
Łukasz Górnicki
Klemens Janicki
Rhw1OhviH5RtU
Ćwiczenie 2
Do poniższych nazwisk dodaj odpowiednie opisy: Andrzej Patrycy Nidecki Możliwe odpowiedzi: 1. autor Dworzanina polskiego, 2. humanista, poeta i prymas Polski, 3. lekarz i rektor Akademii Krakowskiej, 4. badacz i komentator prozy Cycerona Andrzej Krzycki Możliwe odpowiedzi: 1. autor Dworzanina polskiego, 2. humanista, poeta i prymas Polski, 3. lekarz i rektor Akademii Krakowskiej, 4. badacz i komentator prozy Cycerona Łukasz Górnicki Możliwe odpowiedzi: 1. autor Dworzanina polskiego, 2. humanista, poeta i prymas Polski, 3. lekarz i rektor Akademii Krakowskiej, 4. badacz i komentator prozy Cycerona Maciej z Miechowa Możliwe odpowiedzi: 1. autor Dworzanina polskiego, 2. humanista, poeta i prymas Polski, 3. lekarz i rektor Akademii Krakowskiej, 4. badacz i komentator prozy Cycerona
Do poniższych nazwisk dodaj odpowiednie opisy: Andrzej Patrycy Nidecki Możliwe odpowiedzi: 1. autor Dworzanina polskiego, 2. humanista, poeta i prymas Polski, 3. lekarz i rektor Akademii Krakowskiej, 4. badacz i komentator prozy Cycerona Andrzej Krzycki Możliwe odpowiedzi: 1. autor Dworzanina polskiego, 2. humanista, poeta i prymas Polski, 3. lekarz i rektor Akademii Krakowskiej, 4. badacz i komentator prozy Cycerona Łukasz Górnicki Możliwe odpowiedzi: 1. autor Dworzanina polskiego, 2. humanista, poeta i prymas Polski, 3. lekarz i rektor Akademii Krakowskiej, 4. badacz i komentator prozy Cycerona Maciej z Miechowa Możliwe odpowiedzi: 1. autor Dworzanina polskiego, 2. humanista, poeta i prymas Polski, 3. lekarz i rektor Akademii Krakowskiej, 4. badacz i komentator prozy Cycerona
Do poniższych nazwisk dodaj odpowiednie opisy:
badacz i komentator prozy Cycerona, humanista, poeta i prymas Polski, lekarz i rektor Akademii Krakowskiej, autor <i>Dworzanina polskiego</i>
Andrzej Patrycy Nidecki
Andrzej Krzycki
Łukasz Górnicki
Maciej z Miechowa
RHq2p6x342AEF
Ćwiczenie 3
RZzpK3UuQypyh
Ćwiczenie 4
RIc6rQqJ7uC2n
Ćwiczenie 5
Rw856xGN99FWn
Ćwiczenie 6
R16tzscrgd6xK
Ćwiczenie 7
Słowniki
Słownik pojęć
Łukasz Górnicki
Łukasz Górnicki
duchowny, bibliotekarz i sekretarz na dworze Zygmunta Augusta. Utrzymywał bliskie relacje z Andrzejem Patrycym Nideckim i Janem Kochanowskim. Autor Dworzanina polskiego.
Klemens Janicki
Klemens Janicki
ostatni poeta polskiego odrodzenia, który pisał wyłącznie po łacinie. Jego protektorem był biskup Andrzej Krzycki. Autor poetyckich Żywotów arcybiskupów gnieźnieńskich oraz Żywotów królów polskich.
Jan Kochanowski
Jan Kochanowski
humanista, tłumacz, poeta nadworny Stefana Batorego, sekretarz królewski i wojski sandomierski. Uważany za jednego z najwybitniej pisarzy polskiego renesansu, autor Trenów i Fraszek.
Marcin Kromer
Marcin Kromer
teoretyk muzyki, historyk i dyplomata. Autor traktatu p.t. Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach i Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego.
Andrzej Krzycki
Andrzej Krzycki
renesansowy poeta i mecenas; duchowny, sekretarz królewski, późniejszy biskup gnieźnieński i prymas.
Maciej z Miechowa
Maciej z Miechowa
kronikarz, lekarz i późniejszy rektor Akademii Krakowskiej.
Andrzej Patrycy Nidecki
Andrzej Patrycy Nidecki
filolog i wydawca, późniejszy biskup. Pierwotnie związany z dworem biskupa kujawskiego Andrzeja Zebrzydowskiego. Poświęcił się badaniu i komentowaniu prozy Cycerona. Był również sekretarzem Anny Jagiellonki i Stefana Batorego.
Jan Ostroróg
Jan Ostroróg
prawnik, senator i autor Memoriału o urządzeniu Rzeczypospolitej, który stanowił propozycję reform państwa, opisując m.in. pożądane relacje monarchii i przedstawicieli duchowieństwa.
Jan Zamojski
Jan Zamojski
wpływowy magnat, humanista i mecenas w okresie polskiego renesansu. Był doradcą Zygmunta Augusta, Anny Jagiellonki i Stefana Batorego.
Słownik łacińsko‑polski
RASjysZgs9qzp
Galeria dzieł sztuki
R1TNn9vJXlCnQ1
RsHKeKIDs3nST1
RE8bCTPyABP8W1
R4ZN4xPsTrvhn1
RZWtpY0KsZDC21
RBBgDgJ1OguyA1
R1VtBuBWtMm1A1
Bibliografia
L. Winniczuk (red.), Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.
S. Dubisz, Język, historia, kultura, Warszawa 2007.
A. W. Mikołajczak, Łacina w kulturze polskiej, Wrocław 1998.