Symbole i ich znaczenie w sztuce
Ważne daty
1876 – Gustaw Moreau maluje Zjawę
1882 – powstaje litografia Balon‑oko Odilona Redona
1894 – namalowanie Melancholii przez Jacka Malczewskiego,
1903 – Józef Mehoffer tworzy Dziwny ogród.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
3) klasyfikuje barwy w sztukach plastycznych; wykazuje się znajomością pojęć: gama barwna, koło barw, barwy podstawowe i pochodne, temperatura barwy, walor barwy; rozróżnia i identyfikuje w dziełach mistrzów i własnych kontrasty barwne: temperaturowe, dopełnieniowe i walorowe; podejmuje działania twórcze z wyobraźni i z zakresu interpretacji natury, uwzględniające problematykę barwy;
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców;
5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów.
identyfikować sylwetki wybranych twórców symbolizmu: Gustawa Moreau, Odilona Redona, Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera;
rozumieć znaczenie słowa symbol;
wskazywać, jaką funkcję symbol pełni w sztukach plastycznych;
formułować samodzielne, przejrzyste i logiczne wypowiedzi na temat malarstwa symbolizmu;
rozpoznawać wybrane symbole w sztuce.
Nurt symbolizmu
Symbolizm pojawił się w Europie pod koniec XIX wieku jako odpowiedź na dominujący w sztuce realizmrealizm, czyli tendencję polegającą na wiernym odwzorowaniu rzeczywistości oraz rodzący się we Francji impresjonizmimpresjonizm. Symbolizm początkowo dotyczył tylko literatury, stopniowo można go było zaobserwować również w dziełach sztuk plastycznych. Jego zadaniem było zaszyfrowanie, za pomocą znaków i symboli, przeżyć oraz emocji twórców. Symboliści pragnęli docierać do treści duchowych, niemożliwych do wyjaśnienia za pomocą rozumu. Sztuka powinna jedynie sugerować obrazy i idee, które dopiero w wyobraźni oglądającego nabierały konkretnych kształtów. Oznaczało to, że każdy mógł odebrać dzieło malarskie w sposób indywidualny. Symbol w malarstwie nie był odczytywany jednoznacznie – stanowił zagadkę, którą miał rozwiązać odbiorca, czyli osoba patrząca na obraz.
Do grona zasłużonych dla sztuki symbolicznej artystów należą francuski grafik i malarz Odilon Redon (czyt. Odilą Redą), jeden z pierwszych malarzy tego nurtu - Gustaw Moreau i Polacy: Józef Mehoffer oraz Jacek Malczewski, którego obrazy znajdują się w Muzeach Narodowych w całej Polsce.
Odilon Redon
Redon jest uważany za prekursora surrealizmu, szczególnie jego wczesne prace, wykonane węglem i przedstawiające koszmary i marzenia senne. Całe życie żył w odosobnieniu, popularność zdobył dopiero po ukazaniu się w 1884 głośniej powieści Jorisa Karla Huysmansa À rebours (Na wspak). Bohater powieści, diuk Jan des Esseintes, kolekcjonował rysunki Redona, którego od tej pory zaczęto kojarzyć z dekadentyzmem.
Dekadentyzm (upadek, schyłek wieku), to nurt światopoglądowy powstały pod koniec XIX wieku, oznaczający tendencje w kulturze i obyczajowości będące wyrazem przekonania o zmierzchu cywilizacji europejskiej.
1. Odilon Redon (ur. 22 kwietnia 1840 w Bordeaux, zm. 6 lipca 1916 w Paryżu) – francuski malarz i grafik symbolista.
Redon jest uważany za prekursora surrealizmu, szczególnie jego wczesne prace, wykonane węglem i przedstawiające koszmary i marzenia senne. Całe życie żył w odosobnieniu, popularność zdobył dopiero po ukazaniu się w 1884 głośniej powieści Jorisa Karla Huysmansa À rebours (Na wspak). Bohater powieści, diuk Jan des Esseintes, kolekcjonował rysunki Redona, którego od tej pory zaczęto kojarzyć z dekadentyzmem.
Dekadentyzm (inaczej choroba wieku), to nurt światopoglądowy używany od XVIII wieku, oznaczający tendencje w kulturze i obyczajowości będące wyrazem przekonania o zmierzchu cywilizacji europejskiej.
Gustave Moreau
Uczył się w Paryżu i we Włoszech. Nauczyciel Moreau, malarz Théodore Chassériau, wywarł duży wpływ na jego twórczość. Obrazy Moreau są tajemnicze, mistyczne, pełne niepokoju i zmysłowości. Podejmują tematy literackie, religijne i mitologiczne. Brał udział w dorocznych paryskich salonach sztuki. W 1883 został odznaczony Krzyżem Legii Honorowej. W 1892 został profesorem na École des Beaux-Arts. Jego twórczość malarska stanowiła inspirację m.in. dla nabistów. Pod koniec życia rozbudował swój dom i przekształcił w galerię sztuki - obecnie Musée National Gustave Moreau.
1. Gustave Moreau (ur. 6 kwietnia 1826 w Paryżu, zm. 18 kwietnia 1898 w Paryżu) – francuski malarz i grafik, jeden z czołowych twórców symbolizmu.
Uczył się w Paryżu i we Włoszech. Nauczyciel Moreau, malarz Théodore Chassériau, wywarł duży wpływ na jego twórczość. Obrazy Moreau są tajemnicze, mistyczne, pełne niepokoju i zmysłowości. Podejmują tematy literackie, religijne i mitologiczne. Brał udział w dorocznych paryskich salonach sztuki. W 1883 został odznaczony Krzyżem Legii Honorowej. W 1892 został profesorem na École des Beaux-Arts. Jego twórczość malarska stanowiła inspirację m.in. dla nabistów. Pod koniec życia rozbudował swój dom i przekształcił w galerię sztuki - obecnie Musée National Gustave Moreau.
Józef Mehoffer
Pochodził ze spolonizowanej rodziny austriackich urzędników.
Józef studiował w Krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, m.in. u Jana Matejki oraz na uczelniach wiedeńskich i paryskich. Od 1905 r. był profesorem Krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, a następnie jej rektorem.
Mehoffer był żonaty z Jadwigą Janakowską. Doczekał się syna Zbigniewa. Zmarł 8 lipca 1946 r. w Wadowicach, z powodu gruźlicy.
1. Józef Mehoffer (ur. 19 marca 1869 w Ropczycach, zm. 8 lipca 1946 w Wadowicach) – polski malarz, witrażysta, grafik, jeden z najbardziej wyrazistych przedstawicieli Młodej Polski.
Pochodził ze spolonizowanej rodziny austriackich urzędników.
Józef studiował w Krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, m.in. u Jana Matejki oraz na uczelniach wiedeńskich i paryskich. Od 1905 r. był profesorem Krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, a następnie jej rektorem.
Mehoffer był żonaty z Jadwigą Janakowską. Doczekał się syna Zbigniewa. Zmarł 8 lipca 1946 r. w Wadowicach, z powodu gruźlicy.
Chociaż za początek symbolizmu uznaje się koniec XIX wieku, to jednak twórcy sztuki na przestrzeni wieków posługiwali się symbolem, zawierając w obrazie ukryte znaczenia. Doskonałym przykładem może być malarstwo holenderskie XVII wieku. Holendrzy rozwinęli najwyższy możliwy warsztatowo stopień realizmu, a pod wiernie, fotograficznie namalowaną martwą naturą kryli, niewidoczną na pierwszy rzut oka, treść.
Grono symbolistów i ich dzieła
Odilon Redon, uznawany za mistrza graficznych technik akwafortyakwaforty i litografiilitografii, tworzył w swoich pracach bardzo osobliwy, a zrazem niepokojący świat. Inspirację czerpał z założeń nurtu romantyzmu i literatury. Jego litografia Balon‑oko należy do serii wydanej w 1882 roku i oparta jest na powtarzających się w twórczości artysty wizjach makabrycznych, halucynacyjnych, nierealnych światów. W przeciwieństwie do tradycyjnej formy symbolu oka wszechwidzącego Boga, francuski grafik ukazuje całą gałkę oczną wyjętą z oczodołu i przekształconą w balon, bez celu szybujący po niebie. Podobne motywy będą wykorzystywane w kolejnym stuleciu przez artystów awangardowych – dadaistów i surrealistów.
Grono symbolistów przedkładało wizje oraz idee wewnętrzne ponad obserwację natury. Należący do nich Gustaw Moreau, uznawany wtedy za samotnika i dziwaka, w swojej twórczości nawiązywał do wątków biblijnych i mitologicznych. Na obrazie Zjawa ilustruje jeden ze swoich ulubionych motywów, głowę Jana Chrzciciela, w oślepiającym, jaskrawym snopie światła, gdy ukazuje się tańczącej królowej Salome. Odcięta głowa w wielu kulturach występuje jako symbol prorokowania, mądrości, wierności i odwagi.
Obraz Dziwny ogród Józefa Mehoffera to powszechnie znane dzieło, a zarazem najbardziej rozpoznawalna kompozycja polskiego symbolizmu. Artysta wprowadził nim do języka symbolizmu elementy krajobrazu oraz kultury ludowej. Zdecydowanie najdziwniejszym elementem kompozycji jest ogromna ważka, ze skrzydłami przypominającymi witraż. Owad był ówcześnie popularnym motywem (pojawiał się np. na kobiecych strojach) i kojarzył się z tym, co ulotne, z kruchą, przemijającą urodą chwili.
Wybitnym polskim malarzem, znanym z obrazów o symbolicznym charakterze, jest Jacek Malczewski. Artysta koncentrował się na niezwykłym ujęciu polskiej historii, szczególnie powstań narodowo‑wyzwoleńczych. Widoczny w Melancholii skłębiony tłum, plątanina postaci ludzkich, wyrwanych z różnych epok historycznych, pędzi w szalonym, mrocznym korowodzie, a całość tej sceny rozgrywa się w pracowni twórcy. Postacie trzymają wiele rekwizytów, w tym m.in. książki, klepsydry, skrzypce, pędzle, ale również kosy na sztorc, strzelby, bagnety i szable. Uwagę przyciąga jedna, spokojna sylwetka stojącej z boku kobiety, po prawej stronie kompozycji. Jest ona odczytywana jako symbol śmierci (który zwykle stanowi czaszka) lub jako artystyczna wizja Polski.
Już od czasów starożytnych w przedstawieniach plastycznych, takich jak rzeźby, malowidła czy witraże, pojawiał się motyw wagi, kojarzony z wymierzaniem sprawiedliwości. W dzisiejszych czasach symbol ten obserwujemy w sądach lub na pomnikach, gdzie stanowią atrybut postaci związanych z wykonywaniem wyroków prawa.
Zadania
Artystą którego nurtu był Józef Mehoffer?
- Renesansu
- Klasycyzmu
- Symbolizmu
Przyporządkuj znane nazwiska twórców symbolizmu do krajów ich pochodzenia.
Polska, Francja
| Jacek Malczewski | |
| Gustaw Moreau |
Do czego odwołuje się dzieło Balon-oko?
- Odwołuje się do symbolu Boga
- Odwołuje się do symbolu śmierci
- Odwołuje się do symbolu niewinności
Co w języku symbolicznym, na przykładzie dzieła Dziwny ogród Józefa Mehoffera, mogą oznaczać nagie dziecko i ważka?
- Urodę i nostalgię
- Beztroskę i piękno
- Niewinność i ulotność, kruchość życia
Wskaż, wszystkie stwierdzenia, które są prawdziwe.
- W 1882 roku powstała litografia Balon-oko autorstwa Odilona Redona.
- Pod koniec XIX wieku w Europie pojawił się nurt symbolizmu.
- Obraz Dziwny ogród Gustawa Moreau'a to znane dzieło, a zarazem najbardziej rozpoznawalna kompozycja polskiego symbolizmu.
Korzystając z Internetu lub opracowań książkowych słownika symboli, wyraź w formie pracy plastycznej towarzyszące Ci emocje z użyciem przynajmniej dwóch przedmiotów niosących znaczenie symboliczne. Wybrane motywy spróbuj osadzić w pewnej przestrzeni, np.: na biurku, w pracowni, w rogu pomieszczenia, w plenerze.
Słownik pojęć
technika graficzna, druk wklęsły, w której obraz otrzymuje się poprzez odbijanie wytrawionego kwasem rysunku powstałym na płycie miedzianej.
(upadek, schyłek wieku), to nurt światopoglądowy, który powstał w końcu XIX wieku, oznaczający tendencje w kulturze i obyczajowości, będące wyrazem przekonania o zmierzchu cywilizacji europejskiej.
nurt w sztuce powstały w drugiej połowie XIX wieku we Francji, w którym artyści starali się oddać swoje subiektywne, ulotne wrażenia i odczucia. Obraz impresjonistyczny miał być szybkim zapisem koloru i nastroju dynamicznie zmieniającego się światła.
technika graficzna, druk płaski, w której obraz otrzymuje się poprzez odbijanie rysunku. utrwalonego w płycie kamienia wapiennego.
realizm w sztukach plastycznych to wierne naśladowanie rzeczywistości, brak przekłamań dotyczących wyglądu przedstawianego tematu, dążenie do odzwierciedlenia realiów.
kierunek w literaturze i w sztuce przełomu XIX i XX wieku, odwołujący się do intuicji, emocji, stanów mistycznych jako środków poznania, posługujący się symbolem jako podstawowym środkiem wyrazu.
Źródło:
https://sjp.pl/
Galeria dzieł sztuki
