Symbole narodowe

Symbolami narodowymi Rzeczypospolitej Polskiej są: godło – Orzeł Biały, barwy biało‑czerwone oraz hymn – Mazurek Dąbrowskiego. Zapisy na temat symboli znajdują się w Konstytucji RP oraz Ustawie o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych.

Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo. Orzeł ma rozwinięte skrzydła, złoty dziób i szpony. Orzeł umieszczony jest na czerwonym tle tarczy.

Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony, ułożone w dwóch poziomych, równoległych pasach o tej samej szerokości, z których górny jest koloru białego, a dolny koloru czerwonego.

Historia naszego godła związana jest z Legendą o Lechu, Czechu i Rusie. Ci trzej bracia opuścili swoje rodzinne strony i udali się w poszukiwaniu nowych ziem by móc się na nich osiedlić. Lech, przebywając pod Poznaniem zauważył na drzewie wielkich rozmiarów gniazdo. Znajdował się w nim biały orzeł z trzema pisklętami. Gdy mężczyzna wpatrywał się w orła, ptak nagle rozłożył skrzydła na tle czerwonego od zachodu słońca nieba. Lech zachwycił się tym widokiem. Postanowił zostać pod Poznaniem i wprowadzić do swojego herbu właśnie orła. Pamiętne miejsce nazwał Gniezdnem, które obecnie znane jest jako Gniezno.

Orzeł od tysiącleci uważany był za króla ptaków. Symbolizował władzę i potęgę. Dlatego też władcy piastowscy umieszczali wizerunek orła na pieczęciach, tarczach, chorągwiach i monetach. Najstarszą zachowaną monetą z ukoronowanym orłem jest denar Bolesława Chrobrego, pierwszego króla Polski.

Orzeł w koronie w tarczy stał się oficjalnym herbem państwa polskiego w XIII w., za panowania króla Przemysła II. Wizerunek orła Przemysła zachował się na jego królewskiej pieczęci, która widnieje na dokumencie z sierpnia 1295 roku. Na pieczęci Przemysła widać monumentalnego orła z koroną, otoczonego łacińskim napisem reddidit ipse Deus victricia signa Polonis (Sam Wszechmocny przywrócił Polakom zwycięskie znaki). Orzeł w koronie stał się symbolem jedności i niezależności państwa.

Przez wieki istnienia państwa polskiego, zmieniał się wizerunek polskiego orła. Po unii lubelskiej i powstaniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako herb państwowy ustalił się herb czteropolowy, w którym umieszczano naprzemiennie polskiego Orła Białego i litewską Pogoń, czyli rycerza na koniu. Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów z późniejszymi zmianami, takimi jak zastąpienie otwartej korony wieńczącej godło koroną zamkniętą (oznaczającą suwerenność) czy dodanie piątego pola – tarczy sercowej – z herbem osobistym aktualnie panującego króla, był oficjalnym symbolem Rzeczypospolitej do końca XVIII w.

Przez cały XIX wiek dla narodu podzielonego rozbiorami znak orła pozostawał symbolem państwa polskiego, patronował dążeniom do niepodległości. Orła umieszczano na herbach z okresu powstania listopadowego (1830–1831) i styczniowego (1863–1864), a także biżuterii patriotycznej oraz pocztówkach.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. ustawą z 1 sierpnia 1919 r. oficjalnym herbem Rzeczypospolitej Polskiej stał się Orzeł Biały w koronie w czerwonym polu. Przypominał on kształtem polskiego Orła Białego z okresu panowania ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego. Było to celowe nawiązanie do tradycji przedrozbiorowej i wskazanie tym samym na ciągłość państwa polskiego. Orzeł został umieszczony w tarczy prostokątnej, na dole zakończonej języczkiem.

W 1927 r. podjęto decyzję o zmianie wzoru herbu Rzeczypospolitej. Nowy projekt nawiązywał bezpośrednio do Orła Białego z czasów Stefana Batorego.

Po II wojnie światowej komunistyczne władze Polski przyjęły nowe godło, a właściwie herb, Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Na 45 lat orzeł został pozbawiony korony. Po raz pierwszy błędny zapis nazywający herb godłem pojawił się w stalinowskiej konstytucji z 1952 r. i został powielony w ustawie zasadniczej z 1997 r.

Dopiero po przemianach politycznych w 1989 r. Orłu Białemu przywrócono jego złotą koronę. Godło, obowiązuje do dziś.

Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są: biel i czerwień. Wywodzą się one z barw herbu Królestwa Polskiego: biel to barwa godła, czyli Orła Białego, czerwień to barwa pola tarczy. Biel i czerwień stosowano od wczesnego średniowiecza na chorągwiach królewskich i państwowych. Wszystkie chorągwie były sporządzane według dwóch reguł – umieszczano na nich herb państwowy oraz używano wspomnianych barw.

Biel i czerwień pojawiły się po raz pierwszy w charakterze barw narodowych w 1792 r. podczas obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia konstytucji 3 maja. Damy wystąpiły w białych sukniach przepasanych czerwonymi wstęgami, a panowie nałożyli biało‑czerwone szarfy. Oficjalnie biel i czerwień zostały uznane za polskie barwy narodowe w czasie powstania listopadowego. Po odzyskaniu niepodległości, ustawą z 1919 r. utrzymano biel i czerwień jako barwy Rzeczypospolitej Polskiej.

Istnieje wiele form eksponowania barw narodowych: Flaga, Bandera cywilna i państwowa Polski, która używana jest przez przedstawicielstwa dyplomatyczne, lotniska cywilne, kapitanaty portów oraz na statkach morskich, Bandera wojenna, Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Inną formą eksponowania barw narodowych są kokardy i wstążki. W kwestii układu barw w kokardzie narodowej istnieją rozbieżności pomiędzy przepisami prawa a zasadami heraldyki. Według zarządzenia Ministra Obrony Narodowej z 2014 r. kokarda składa się z dwóch okręgów: białego centralnego oraz okalającego go czerwonego.

Barwami narodowymi oznacza się polskie samoloty wojskowe, malując na nich biało‑czerwoną szachownicę. Po raz pierwszy symbol ten został zastosowany na samolocie jako godło osobiste pilota por. Stefana Steca. W listopadzie 1918 r. przyleciał on z meldunkiem z oblężonego Lwowa do Warszawy.

Zapamiętaj! Flaga lub banner eksponowane publicznie muszą być czyste i mieć czytelne barwy. Nie mogą być pomięte lub postrzępione. Na terenie RP flaga państwowa Rzeczypospolitej Polskiej ma zawsze pierwszeństwo przed wszystkimi innymi flagami. Jeśli eksponuje się na masztach więcej flag, flagę państwową RP podnosi się (wciąga na maszt) jako pierwszą i opuszcza jako ostatnią. Flaga nigdy nie może dotknąć podłogi, ziemi, bruku lub wody. Flagą nie oddaje się honorów żadnej osobie, nie pochyla się jej przed żadną inną flagą lub znakiem. Flaga nie może służyć jako nakrycie stołu lub opakowanie jakiegoś przedmiotu. Na fladze państwowej RP nie wolno umieszczać żadnych napisów i żadnego rodzaju rysunków. Godnym sposobem zniszczenia zużytej flagi lub baneru jest niepubliczne spalenie. Możliwe jest także godne zniszczenie flagi przez rozdzielenie barw.

O zachowaniu powagi i spokoju należy pamiętać podczas wykonywania lub odtwarzania hymnu państwowego. Osoby obecne podczas publicznego wykonywania lub odtwarzania hymnu stoją w postawie wyrażającej szacunek, a mężczyźni w ubraniach cywilnych zdejmują nakrycia głowy. Osoby w umundurowaniu obejmującym nakrycie głowy, niebędące w zorganizowanej grupie, oddają honory przez salutowanie. Poczty sztandarowe podczas wykonywania lub odtwarzania hymnu oddają honory przez pochylenie sztandaru.