Symbolika tytułów w twórczości Stefana Żeromskiego

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna twórczość Stefana Żeromskiego,

• zna mit o Syzyfie,

• wie, na czym polega przenośne znaczenie omawianych na lekcji tytułów.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• interpretować różne teksty literackie,

• wskazać analogie między treścią utworu a jego tytułem,

• dostrzegać przenośne znaczenie tytułów utworów literackich,

• wskazać konteksty i nawiązania,

• wnioskować i argumentować,

• budować poprawne pod względem stylistycznym i kompozycyjnym oraz bogate
  w słownictwo wypowiedzi ustne,

• popierać swoje refleksje cytatami z tekstu.

2. Metoda i forma pracy

Praca z tekstem, poszukująca, problemowa, dyskusja, praca w grupach.

3. Środki dydaktyczne

Teksty utworów Stefana Żeromskiego, ewentualnie szczegółowe opracowania.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel prosi uczniów o wymienienie znanych im tytułów utworów Stefana Żeromskiego. Przykładowa lista może wyglądać następująco:

• Zmierzch

• Zapomnienie

• Wierna rzeka

• Ludzie bezdomni

• Syzyfowe prace

• Rozdziobią nas kruki, wrony.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel dokonuje podziału klasy na grupy. Każdy zespół ma za zadanie zinterpretować wskazany tytuł zgodnie ze schematem:

• krótkie streszczenie treści utworu

• znaczenie dosłowne

• znaczenie przenośne

• kontekst

• cytaty potwierdzające wnioski.

Jeśli uczniowie nie znają wszystkich wymienionych utworów, można pozwolić na korzystanie z opracowań i literackich analiz.

Zmierzch

W dosłownym znaczeniu: pora dnia między zachodem słońca a nastaniem nocy, zmrok, półmrok.

W znaczeniu przenośnym: koniec, kres czegoś.

W utworze oznacza:

1. koniec ludzkiej miłości; utratę nadziei, życie w strachu; mąż bije żonę, zmusza ją do ciężkiej pracy, choć ta pragnie być z dzieckiem;

2. upodlenie człowieka – kres człowieczeństwa, przekroczenie praw natury (o zmierzchu cała przyroda szykuje się do snu);

3. szarość – brzydota natury i życia.

Zapomnienie

W dosłownym znaczeniu: niepamięć, brak pamięci o czymś lub o kimś.

W utworze zostaje podkreślona biologiczna funkcja zapomnienia. Autor wie, iż choć chłop stracił syna, a wrona była świadkiem bestialskiego zabicia piskląt, przyjdzie czas, kiedy pamięć o tych tragediach przeminie. Takie jest prawo natury, prawo zapomnienia;
z czasem pewne wspomnienia bledną, uczucia tracą swą siłę, strata staje się mniej bolesna.

Wierna rzeka

Być wiernym w dosłownym znaczeniu: nie zdradzić kogoś, być przywiązanym i oddanym, godnym zaufania.

W utworze motyw rzeki Łośny pojawia się trzykrotnie:

1. kiedy obmywa rany Odrowąża, niejako oczyszcza go z krwi i brudu;

2. kiedy ścigany Hubert Olbromski wrzuca do niej teczkę z tajnymi aktami;

3. kiedy Salomea wrzuca do niej pieniądze od księżnej.

Rzeka jest elementem natury, a więc będzie istnieć bez względu na wszystko. Rzeka kryje w sobie ogromne tajemnice, staje się świadkiem ludzkiej krzywdy i cierpienia oraz powierniczką ludzkich sekretów. Ale jest także wierna, nikomu i nigdy nie wyjawi tajemnic, które ukrywa jej głębia.

Ludzie bezdomni

W dosłownym znaczeniu: bezdomny oznacza kogoś, kto zostaje bez dachu nad głową, bez mieszkania.

W utworze ukazana jest:

1. bezdomność dosłowna, która dotyka warszawski proletariat, mieszkańców Cisów, paryskich nędzarzy i Żydów, zatem ludzi żyjących w skrajnej nędzy i ubóstwie;

2. bezdomność przenośna – dotyczy ludzi pozbawionych domu w sensie duchowym, ojczyzny, przestrzeni bliskiej sercu, miejsca zaświadczającego o ich tożsamości

   • tułaczy tryb życia Judyma – brak miejsca stałego zamieszkania, ale przede wszystkim brak poczucia pewności i stabilizacji, permanentna podróż, wyobcowanie i samotność (bezdomność duchowa, emocjonalna);

   • ciągłe podróże Wiktora, do których zmusza go sytuacja ekonomiczna;

   • sieroctwo Joasi, jej ciągłe pragnienie szczęścia i poszukiwanie swojego miejsca na ziemi, wyobcowanie.

Syzyfowe prace

Przypomnienie mitu Syzyfa i znaczenia związku frazeologicznego „syzyfowa praca” – praca, która – mimo dużego nakładu sił – nie przynosi pożądanych korzyści.

W utworze syzyfowe prace oznaczają daremny trud rusyfikatorów. Zaborcy wszelkimi sposobami próbują zaszczepić w polskiej młodzieży obcego ducha i zdławić w nich poczucie polskości, ale ich wysiłki nie przynoszą efektów.

Rozdziobią nas kruki, wrony

W znaczeniu przenośnym kruk oznacza nieszczęście, człowieka żerującego na cudzej krzywdzie, a wrony można skojarzyć z przysłowiem: „Kiedy wejdziesz między wrony, musisz krakać tak jak one”.

W utworze kruki i wrony mogą symbolizować:

• zaborców, pragnących zniszczyć naród polski;

• przeciwników powstania styczniowego wśród chłopstwa, szlachtę – ugrupowanie stańczyków, a więc lojalistów uprawiających ugodową politykę wobec zaborcy. Żeromski ostrzega, że jeżeli naród się nie zmieni i nie zjednoczy, Polska zostanie „rozdziobana” przez wrogów ojczyzny.

c) Faza podsumowująca

Poszczególne zespoły prezentują swoją pracę na forum klasy.

5. Bibliografia

1. Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.

2. Hutnikiewicz A., Młoda Polska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.

6. Załączniki

brak

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak