Symbolika w malarstwie ─ Sąd Ostateczny Hansa Memlinga

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna:

• postać Memlinga i jego najwybitniejsze dzieło,

• historię Sądu Ostatecznego,

• znaczenie symboli biblijnych.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• analizować malarskie dzieło symboliczne,

• dostrzec związek malarstwa z Biblią,

• posługiwać się ze zrozumieniem pojęciem symbolu i alegorii.

2. Metoda i forma pracy

wykład nauczyciela, praca w grupach, metoda oglądowa

3. Środki dydaktyczne

albumy z dziełami Memlinga (Sąd Ostateczny, albumy o dużej skali), ksero z pytaniami dotyczącymi różnych części tryptyku

4. Przebieg lekcji

Nauczyciel rozpoczyna lekcję od krótkiego wprowadzenia dotyczącego obrazu i samego autora.

W 1467 roku (nauczyciel pyta, który to wiek?) pewien bankier zamówił u Hansa Memlinga Sąd Ostateczny. Praca nad dziełem zajęła twórcy około 5 lat. Kiedy obraz był już gotowy, miał zostać przewieziony do Florencji. Wynajęte statki, które wiozły obraz, zostały zaatakowane i dzieło wpadło w ręce gdańszczan, którzy przekazali je w darze kościołowi Najświętszej Marii Pannie. Wielu władców chciało zdobyć obraz (cesarz Rudolf II Habsburg chciał zapłacić gigantyczną sumę za niego, car Rosji Piotr Wielki dwa razy odwiedzał Gdańsk, licząc na wywiezienie obrazu). W 1807 roku obraz został zrabowany i wywieziony do Paryża. Pod koniec II wojny światowej Niemcy wywieźli obraz do Turyngii, tam przechwycili go Rosjanie. W 1956 roku przekazali go Polsce (najpierw dzieło znajdowało się w Warszawie, następnie w gdańskim Muzeum Narodowym). Obraz jest jednym z najcenniejszych na świecie.

Uczniowie dokładnie oglądają obraz. Nauczyciel prosi o wyjaśnienie terminu tryptyk (np.: typtyk – malowidło złożone z trzech części, z greckiego triptychos = złożony w troje.)

Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy (każdemu zespołowi zostaje przypisana jedna część obrazu). Uczniowie mają dokładnie przyjrzeć się obrazowi, a po zastanowieniu się odpowiedzieć na pytania, które każda z grup dostaje na kartce. Nauczyciel prosi także o nadanie tytułów poszczególnym częściom dzieła.

Uczniowie prezentują (przedstawiciel zespołu) odpowiedzi na pytania, które dostali. Krótka rozmowa dotycząca obrazu. Nauczyciel pyta:

- co się uczniom podoba w obrazie? (prosi o uargumentowanie)

- czy wizja sądu ostatecznego jest czymś przerażającym i jaki jest tego wydźwięk na obrazie?

- o nawiązania biblijne, które można tutaj zaobserwować (np. temat obrazu).

- jakie symbole widać na obrazie?

potrójna aureola – symbol Trójcy Świętej

tęcza – znak miłosierdzia, przymierza z ludem (Noe)

biała lilia – niewinność, dziewiczość, symbol władzy

miecz ognisty – symbol władzy, słowo, ostateczny wyrok

waga – atrybut Temidy (bogini sprawiedliwości)

krzyż, korona cierniowa, młot, gwoździe, bicz – symbole pasji Chrystusa

prawa i lewa strona obrazu: po prawicy Chrystusa są zbawieni, po lewej – potępieni

Uczniowie uzupełniają notatkę. W razie konieczności posługują się Słownikiem symboli.

5. Bibliografia

1. Bogdanowicz S., Klat M., „Sąd Ostateczny” Hansa Memlinga, Oficyna Pomorska, „Bernardinum”, Gdańsk 2001.

2. Kopaliński W., Słownik symboli, Wiedza Powszechna, Warszawa 1995.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

I. grupa (prawe skrzydło obrazu)

1. Kto wita zbawionych u wrót niebios?

2. Co otrzymują przybysze? Czy ma to jakieś znaczenie symboliczne?

3. Jak zachowują się zbawieni? Napisz, co mówią – ułóż kilkuzdaniowy dialog jednego z nich ze świętym Piotrem.

4. Co robi anioł stojący przy zbawionych?

II. grupa (środkowa część obrazu).

1. Kim jest anioł stojący pod Chrystusem?

2. Kto stanowi centrum obrazu? W jakiej roli występuje? (Jezus‑Sędzia)

3. Kim są ludzie siedzący obok Jezusa? (apostołowie, Maryja, Jan)

4. Czego symbole trzymają aniołowie, którzy unoszą się nad Chrystusem? (narzędzia męki: kolumnę biczowania, krzyż, koronę cierniową, lance, trzcinę z gąbką, gwoździe)

III. grupa (lewe skrzydło)

1. Jak zachowują się diabły?

2. Jak wyglądają diabły? Napisz krótki opis jednego z nich.

3. Co robi anioł w niebieskiej szacie?

4. Jak zachowują się potępieni?

b) Zadanie domowe

Przygotuj krótką notkę biograficzną dotyczącą wybranego malarza impresjonistycznego.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcja przewidziana dla I klasy gimnazjum.