Szczególna rola krwi

Krew – życiodajny płyn, który w prawie 50 % składa się z wody. Przez organizm dorosłego człowieka przepływa ok. 5 litrów krwi, a utrata 2 litrów zagraża życiu.

R19TC06aW3sIG

Fotografia przedstawia mikroskopowy obraz komórek krwi o różnorodnych kształtach. Widoczne są komórki w postaci dwuwklęsłych dysków z cieńszymi środkami i grubszymi bokami, komórki w kształcie stożków z wklęsłym dnem, oraz owalne komórki z chropowatą lub gładką powierzchnią.

1. Składniki krwi i ich rola

Krew to tkanka płynna, która transportuje substancje odżywcze, gazy oddechowe, produkty przemiany materii, hormony, uczestniczy w regulacji temperatury ciała i reakcjach obronnych organizmu. Składa się z płynnego osocza i zawieszonych w nim elementów morfotycznychelementy morfotyczne krwielementów morfotycznych. Osocze stanowi roztwór wodny, w którym są rozpuszczone związki organiczne i nieorganiczne. Elementy morfotyczne krwi to komórki: erytrocyty, leukocyty oraz fragmenty komórek – trombocyty.

Wśród krwinek najwięcej jest erytrocytówerytrocytyerytrocytów, charakteryzujących się dużą powierzchnią wiązania tlenu. Ich kształt przypominający dwuwklęsłe krążki nadaje im elastyczność i pozwala przeciskać się w bardzo wąskich przestrzeniach. Dojrzałe erytrocyty nie zawierają jądra komórkowego i dzięki temu mogą pomieścić więcej cząsteczek hemoglobiny. Hemoglobina to białko nadające tym krwinkom czerwoną barwę, zdolne do przyłączania cząsteczek tlenu i dwutlenku węgla. Hemoglobina może także łączyć się trwale z tlenkiem węgla (czadem) i traci wtedy zdolność przenoszenia tlenu. Z tego powodu obecność w pomieszczeniach tlenku węgla jest śmiertelnym zagrożeniem. Jedną z substancji transportowanych przez osocze jest dwutlenek węgla – gaz, który dobrze rozpuszcza się w wodzie.

LeukocytyleukocytyLeukocyty - krwinki białe, tworzą najbardziej zróżnicowaną grupę komórek krwi, gdzie każdy typ komórki pełni inną funkcję. Leukocyty są bezbarwne, posiadają jądro komórkowe i zdolność do pełzakowatego ruchu. TrombocytytrombocytyTrombocyty - płytki krwi, to fragmenty komórek uczestniczące w procesach krzepnięcia krwi.

2. Grupy krwi

U ludzi występują 4 główne grupy krwigrupy krwigrupy krwi: A, B, AB, 0. O rodzaju każdej z nich decyduje obecność na powierzchni błon erytrocytów białek – antygenówantygenyantygenów. Osoba z grupą krwi A posiada erytrocyty z antygenami A. Krwinki grupy B na powierzchni erytrocytów mają antygeny B, a krwinki grupy AB – oba rodzaje antygenów (A i B). Erytrocyty pozbawione antygenów warunkują grupę 0.

Dodatkowo w osoczu krwi występują 2 rodzaje białek – przeciwciałprzeciwciałaprzeciwciał: anty‑A oraz anty‑B. Powodują one zlepianie się krwinek: przeciwciała anty‑A zlepiają erytrocyty posiadające antygen A, przeciwciała anty‑B zlepiają erytrocyty posiadajace antygen B. Osocze krwi grupy 0 zawiera oba rodzaje przeciwciał, a w osoczu krwi grupy AB nie ma ich w ogóle.

Dodatkowo, na powierzchni erytrocytów może znajdować się czynnik $\mathrm{Rh}$czynnik Rhczynnik $\mathrm{Rh}$. Jeśli występuje, mówimy o grupie krwi $\mathrm{Rh}$Indeks górny +⁺, np. 0$\mathrm{Rh}$Indeks górny +⁺(0+), jeśli nie występuje – o grupie $\mathrm{Rh}$Indeks górny -^-, np. 0$\mathrm{Rh}$Indeks górny -^- (0-). Grupę $\mathrm{Rh}$+ ma ok. 85% Polaków i niemal wszyscy Chińczycy i Japończycy.

R1K6elIW88Cma

Ilustracja przedstawia tabelę grup krwi. W pierwszym rzędzie ukazano cztery czerwone kółka z literą grupy krwi. Z pierwszego wystają różowe kulki, symbolizujące antygeny powierzchniowe grupy A. Z drugiego wystają zielone romby, symbolizujące antygeny powierzchniowe grupy B. Z trzeciego (grupa AB) wystają oba rodzaje antygenów, a z czwartego żaden (grupa zero). Środkowy rząd przedstawia pojedyncze antygeny. Dolny rząd przedstawia przeciwciała w osoczu: grupa krwi A posiada przeciwciała anty –B, grupa krwi B posiada przeciwciała anty – A, grupa AB nie posiada przeciwciał, grupa krwi 0 posiada oba rodzaje przeciwciał.

ReZLAluwuYcwp

Animacja przedstawia oznaczanie grup krwi.

Animacja przedstawia oznaczanie grup krwi.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/ReZLAluwuYcwp

Animacja przedstawia oznaczanie grup krwi.

3. Transfuzja krwi

Krew to życiodajny płyn, zwany też darem życia, podawany chorym, którzy stracili go w wyniku wypadku lub operacji. Przetoczenia krwi – transfuzjitransfuzjatransfuzji potrzebują czasem również osoby mające za małą ilość erytrocytów, spowodowaną na przykład anemią. Warunkiem bezpiecznej transfuzji jest zgodność grupy krwi biorcy i dawcy.

R1AqJelBHmdfB

Ilustracja przedstawia tabelę zgodności grup krwi. Tabela ta jest przydatna do ustalenia możliwego dawcy krwi dla osoby potrzebującej transfuzji. U góry wypisano grupy krwi dawcy, z boku grupy krwi biorcy. Ptaszki w zielonym polu na przecięciu kolumny i rzędu oznaczają możliwość transfuzji. Grupa krwi zero minus może być dawcą dla wszystkich typów grup krwi. Grupa krwi zero plus może być dawcą dla grup krwi z plusem. Gruba B minus może być dawcą dla AB plus i AB minus, B plus i B minus. Gruba krwi B plus może być dawcą dla AB plus i B plus. Grupa A minus może być dawcą dla AB plus, AB minus, A plus, A minus. Grupa A plus może być dawcą dla AB plus i A plus. Grupa AB minus może być dawcą dla AB plus i AB minus. Grupa AB plus może być dawcą tylko dla AB plus. Grupa AB plus może być biorcą wszystkich krwi. Grupa AB minus może być biorcą ujemnych grup krwi. Grupa A plus może być biorcą zero minus, zero plus, A minus i A plus. Grupa A minus może być biorcą od zero minus i A minus. Grupa B plus może być biorcą od zero minus, zero plus, B minus i B plus. Grupa B minus może być biorcą od grupy zero minus i B minus. Grupa zero plus może być biorcą od zero minus i zero plus. Grupa zero minus może być biorcą tylko od zera minus.

Brak możliwości przetoczenia krwi określonej grupy w momencie zagrożenia życia chorego może stanowić poważną przeszkodę w udzieleniu mu skutecznej pomocy. Dlatego tak ważną rolę w ratowaniu ludzkiego życia odgrywa krwiodawstwo – społeczna akcja oddawania krwi. Pobrana od dawców krew poddawana jest obróbce, która umożliwia jej przechowanie w stanie nadającym się do transfuzji. Punkty krwiodawstwa znajdują się w każdym mieście. Największe akcje oddawania krwi prowadzi Polski Czerwony Krzyż (PCK). Jedna z nich polega na pobieraniu krwi w specjalnie wyposażonych ambulansach, które jeżdżą po miastach i miasteczkach.

R1U8wdosY1a3t

Akcja zbierania krwi. Na zdjęciu widać specjalnie wyposażony do pobierania krwi autobus‑ambulans z namiotem do rejestracji. Pod namiotem stoją dorośli zapisując się do oddania krwi. Obok dzieci bawią się balonem. Autobus stoi pod kościołem na ulicy.

4. Krwiodawstwo: najczęstsze pytania

Jakie warunki trzeba spełniać, aby zostać dawcą krwi?

• Krwiodawca musi mieć ukończone 18 lat i ważyć co najmniej 50 kg. W ciągu ostatnich 6 miesięcy przed oddaniem krwi nie może poddawać się akupunkturze, tatuowaniu skóry, przekłuwaniu uszu lub innych części ciała, a w ciągu ostatniego roku – operacjom lub badaniom takim, jak gastroskopia. Przed oddaniem krwi z potencjalnym dawcą przeprowadza się wywiad, w oparciu o który przyjmuje się krwiodawcę lub wyklucza pobranie krwi.

Jakie warunki musi spełniać dawca krwi, zgłaszając się do punktu pobrań?

• Dawca, zgłaszając się do punktu pobrań, powinien być po lekkim posiłku, wypoczęty, zdrowy, a dzień przed pobraniem powinien wypić ok. 2 l płynów. Ponadto musi mieć ze sobą dowód osobisty.

Ile krwi pobiera się jednorazowo i jak często można oddawać krew?

• Jednorazowo pobierane jest 450 ml krwi. Kobiety mogą oddawać krew 4 razy w roku, co 12 tygodni, mężczyźni 6 razy w roku, co 8 tygodni.

Czy oddawanie krwi osłabia organizm i jest bolesne?

• Nieprzyjemny może być moment ukłucia. Cały zabieg jest bezbolesny i nie powoduje skutków ubocznych, a organizm szybko się regeneruje.

Czy mogę zostać dawcą krwi, jeśli nie znam swojej grupy i nie mam aktualnych badań krwi?

• Pobrana krew jest poddawana analizie biochemicznej, określana jest grupa krwi oraz wykrywane są choroby, które dyskwalifikują potencjalnego dawcę.

Czy dawcy otrzymują rekompensatę za oddaną krew?

• Dawcy otrzymują posiłek regeneracyjny zawierający 4500 kcal: kilka tabliczek czekolady, kawę lub kolę.

Ile kosztuje jednostka pobranej krwi?

• Tyle, ile ludzkie życie.

5. Konflikt serologiczny

Znajomość czynnika $\mathrm{Rh}$ odgrywa szczególną rolę w przypadku przyszłych rodziców. Gdy kobieta ciężarna ma grupę krwi $\mathrm{Rh}$Indeks górny -^-, a pierwsze dziecko po ojcu odziedziczy grupę $\mathrm{Rh}$Indeks górny +⁺, między krwią kobiety ciężarnej i kolejnego płodu $\mathrm{Rh}$Indeks górny +  Indeks górny koniec⁺ może dojść do konfliktu serologicznego. Podczas pierwszego porodu, gdy krew matki $\mathrm{Rh}$Indeks górny -  Indeks górny koniec^- zetknie się z krwią dziecka $\mathrm{Rh}$Indeks górny +⁺, organizm kobiety rozpoznaje krwinki dziecka jako obce. Przygotowuje się do ich zniszczenia, produkując przeciwciała. Ponieważ dziecko znajduje się już poza organizmem matki, przeciwciała te nie mogą mu zaszkodzić. Problem pojawić się może podczas kolejnych ciąż, gdy płód ma grupę $\mathrm{Rh}$Indeks górny +⁺. Wtedy przeciwciała kobiety ciężarnej docierają przez łożysko do krwi płodu i zlepiają jego krwinki. W ten sposób może dojść do konfliktu serologicznegokonflikt serologicznykonfliktu serologicznego. Jego skutkiem mogą być różne choroby dziecka. W bardzo rzadkich przypadkach konflikt serologiczny prowadzi do poronieniaporonienieporonienia.

Podsumowanie

• Krew składa się z osocza i elementów morfotycznych krwi.

• Osocze to roztwór wodny, w którym znajdują się związki organiczne i nieorganiczne.

• Elementy morfotyczne krwi tworzą krwinki: erytrocyty i leukocyty oraz fragmenty komórek – trombocyty.

• Erytrocyty uczestniczą w transporcie tlenu z płuc do wszystkich tkanek i dwutlenku węgla z tkanek do płuc.

• Leukocyty biorą udział w odpowiedzi immunologicznej.

• Trombocyty uczestniczą w procesie krzepnięcia krwi.

• Antygeny obecne na powierzchni błon erytrocytów decydują o występowaniu 4 grup krwi: A, B, AB, 0.

• W osoczu występują dwa rodzaje przeciwciał. Przeciwciała anty‑A zlepiają erytrocyty posiadające antygen A, a przeciwciała anty‑B zlepiają erytrocyty posiadajace antygen B. Osocze krwi grupy 0 zawiera przeciwciała anty‑A i anty‑B, a osocze krwi grupy AB nie ma ich w ogóle.

• Znajomość grup krwi i czynnika $\mathrm{Rh}$ jest niezbędna przy zabiegu transfuzji krwi.

• Krwiodawstwo ratuje życie wielu chorym.

• W niektórych sytuacjach pomiędzy organizmem kobiety ciężarnej a organizmem płodu może wystąpić konflikt serologiczny, czyli niezgodność grup krwi u kobiety ciężarnej i płodu, spowodowana obecnością we krwi kobiety ciężarnej przeciwciał przeciw antygenom krwi płodu.

Praca domowa

1

Ćwiczenie 3

R15bsHfdA1gsE

Najpopularniejszymi grupami krwi są grupa A, którą posiada 38 % osób w Polsce, oraz grupa 0 (36 %). Częstotliwość występowania grupy B wynosi 18 %. Najrzadziej reprezentowana jest grupa AB występująca u 8 % Polaków. Narysuj wykres (słupkowy lub kołowy), na którym przedstawisz częstotliwość występowania grup krwi w Polsce, zaczynając od tej pojawiającej się najrzadziej. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Pamiętaj, aby podpisać osie wykresu oraz przedstawić dane w odpowiednich jednostkach.

Pokaż odpowiedź

R1ds7xnItmlBx

Wykres słupkowy przedstawia częstotliwość występowania grup krwi w Polsce. Oś X opisana jest jako grupy krwi, oś Y jako procent osób w Polsce. Grupę AB ma 8 % osób w Polsce, grupę B 18 %, grupę 0 36 %, a grupę A 38 %.

Słownik

Zadania