Ważne daty
632 - data śmierci Mahometa i początek inwazji arabskiej na tereny położone poza Półwyspem Arabskim.
732 - bitwa pod Poitiers, wskutek której władca frankijski Karol Młot powstrzymał dalsze podboje arabskie na północ od Pierenejów.
1492 - upadek Emiratu Grenady, koniec muzułmańskiego panowania na na Półwyspie Iberyjskim.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
I.1.c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),
I.3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
I.4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.13.a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
II.4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
II.5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:
IV.1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
IV.5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury.
historii ekspansji kultury arabskiej na Półwyspie Iberyjskim;
omawiać różnice architektury muzułmańskiej i chrześcijańskiej;
opisywać elementy składowe typowego meczetu;
jaki ślad pozostawili po sobie muzułmanie zamieszkujący tereny obecnej Hiszpanii i Portugalii.
Cechy sztuki Półwyspu Iberyjskiego w okresie muzułmańskim - meczety i pałace
Półwysep Iberyjski został zasiedlony przez Arabów i Berberów, zwanych powszechnie Maurami, w czasie wielkiej ekspansji Islamu, która rozpoczęła się po śmierci Proroka Mahometa. Maurowie z Północnej Afryki na teren półwyspu dotarli w początku VIII w. – ich osadnictwo objęło niemal cały jego teren. Ekspansję islamu w Eurpie powstrzymał dopiero frankijski władca Karol Młot. Muzułmańską Hiszpanią, zwaną Al‑Andalus, początkowo rządzili wygnani z Bliskiego Wschodu przedstawiciele rodu Umajjadów. Z czasem jednolite państwo zaczęło rozpadać się na rząd mniejszych władztw muzułmańskich, zwanych taifami. W całym tym okresie Muzułmańscy władcy wznosili meczety i pałace, zaś ludność innych wyznań budowała własne świątynie, które łączyły cechy lokalnych tradycji i architektury islamskiej. Mozarabowie, tak zwano zamieszkujących półwysep chrześcijan, którzy wznosili w średniowieczu swoje kościoły, ich eklektyczny styl architektoniczny nazywa się stylem mozarabskim.
Najbardziej znanymi przykładami islamskiej architektury w Hiszpanii są andaluzyjskie zespoły zabytków: pałace i meczety, jak Wielki Meczet w Kordobie, warowny zespół pałacowy w Grenadzie, Sewilli czy Maladze. Zabytki z tego okresu, nieraz znacznie przebudowane, znajdują się w wielu mniejszych miastach Hiszpanii. Najważniejszą dla muzułmanów budowlą było miejsce spotkań modlitewnych, czyli meczetmeczet. Głównymi elementami przestrzeni meczetu są: minaretminaret – wieża, z której mężczyzna zwany muezzinem nawołuje wiernych do modlitwy, dziedziniec ze studnią, główne pomieszczenie do modlitwy - haram, z minbaremminbarem, czyli kazalnicą oraz mihrabemmihrabem -znajdującą się w pobliżu niszą wyznaczającą kierunek Mekki.
Wczesna architektura muzułmańska
Europejska sztuka okresu średniowiecza to nie tylko sztuka kręgów chrześcijaństwa łacińskiego i wschodniego, ale również sztuka innych religii: muzułmańskiej i żydowskiej. Na dzisiejszych zajęciach omówimy główne cechy upodobań artystycznych zamieszkujących w średniowieczu tereny dzisiejszej Hiszpanii i Portugalii muzułmanów. Ludzie ci, zwani potocznie Maurami, w początku VIII w. (w czasach wielkiej ekspansji islamu) opanowali niemal cały Półwysep Iberyjski, pokonani zaś zostali ostatecznie przez katolickich władców Hiszpanii w 1492 r. (upadek Emiratu Grenady).
Wczesną architekturę muzułmańską w Hiszpanii cechuje obecność dekoracji takich, jak: fryzy kaligraficzne (czyli ozdobne napisy w języku arabskim), dekoracje geometryczne, ażurowe okna typu celosiacelosia oraz dekoracja roślinna, czyli maureskamaureska. Wraz z rozwojem sztuki na Półwyspie Iberyjskim, w architekturze pałacowej obok wymienionych wcześniej dekoracji pojawiają się kolorowe płytki ceramiczne. Sklepienia pałaców pokrywano często wymyślnymi boazeriami. Geometryczną drewnianą dekorację sufitów nazywamy z hiszpańskiego artesonadoartesonado.
Charakterystycznymi formami stosowanymi zarówno we wnętrzach, jak i na fasadach budowli, w oknach, drzwiach, wjazdach bramnych i na ścianach są różnego rodzaju łuki. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych motywów jest łuk półkolisty i podkowiasty, którego przykłady znamy m.in. z tzw. fal w Mezquicie w Kordobie oraz ozdobny łuk wielolistny. Charakterystycznym dla architektury muzułmańskiej jest także łuk ostry, jak ten z zamku w Denii. Prócz łuków, z kolumnami w architekturze muzułmańskiej związane są różne rodzaje kapiteli. Jednym z najbardziej wyszukanych głowic kolumn jest dekoracja stalaktytowa. Dekorację tę stosowano także w kopułach, których różne rodzaje występowały powszechnie w budownictwie muzułmańskim.
Po upadku EmiratuEmiratu Grenady - ostatniego bastionu muzułmanów w Hiszpanii w sztuce Półwyspu Iberyjskiego nie zanikły tradycje budownictwa islamskiego. W odbitych przez katolickich władców Hiszpanii pojawił się styl łączący osiągnięcia architektury islamskiej z zasadami budownictwa chrześcijańskiego – styl mudejarstyl mudejar. Meczety zaczęto przekształcać w katedry, niektóre minarety, jak w na przykład Giralda w Sewilli czy Jerez włączone zostały do zespołów architektonicznych nowych katedr jako dzwonnice, a arabeskaarabeska i maureskamaureska, czyli stylizowane plątaniny wici i liści, ponownie zdobyły popularność w okresie renesansu.
Mezquita w Kordobie oraz meczet Al‑Azhar w Kairze
Połącz w pary pojęcia z definicjami.
styl zdobienia sufitów w postaci geometrycznych wzorów boazerii (drewnianej okładziny)., motyw zdobniczy charakteryzujący się powtarzalnym wzorem geometrycznym i roślinnym., motyw zdobniczy w postaci silnie stylizowanych wici i liści.
Artesonado | |
Arabeska | |
Maureska |
Słownik pojęć
muzułmańska świątynia.
terytorium rządzone przez emira.
motyw zdobniczy charakteryzujący się powtarzalnym wzorem geometrycznym i roślinnym.
styl zdobienia sufitów w postaci geometrycznych wzorów boazerii (drewnianej okładziny).
okna typu celosia (z pokrywami) przedstawiały ażurowe płyty z marmuru lub gipsu z wzorami geometrycznymi i plecionkowymi.
motyw zdobniczy w postaci silnie stylizowanych wici i liści.
nisza w ścianie meczetu wyznaczająca kierunek Mekki.
sąsiadująca z meczetem wysoka, smukła wieża, z której w określonych porach rozlega się nawoływanie do modlitwy. Pierwsze minarety pojawiły się już w VII w.
kazalnica w meczecie.
architektura zamieszkujących Półwysep Iberyjski chrześcijan łącząca tradycje wizygockie (chrześcijańskie) z islamskimi.
styl architektoniczny (X‑XVI w.) powstały na odzyskiwanych przez władców hiszpańskich ziemiach Półwyspu Iberyjskiego, lecz zachowujący cechy sztuki islamskiej.
Źródło:
1. sjp.pwn.pl
2. Autor opracowania