Sztuka okresu klasycyzmu w regionach Polski

Pojawienie się klasycyzmu na ziemiach polskich

Trendy klasycyzujące pojawiły się na ziemiach polskich już w latach czterdziestych XVIII wieku. Miały źródła w dwóch prądach artystycznych: podlegającym racjonalnym nurtom oświeceniowym francuskim baroku oraz związanym z apoteozą imperializmuapoteoza imperializmu apoteozą imperializmu stylu artystycznym obecnym w Anglii i na terenie państw niemieckich. Podróżujący po Europie i utrzymujący z różnymi środowiskami kontakty kulturalne magnaci przenosili nad Wisłę rozwiązania estetyczne, które odpowiadały ówczesnej modzie i mentalności. W tym obszarze były to projekty architektoniczne oraz specjalne zamówienia na meble, tkaniny i inne wytwory artystycznego rzemiosła. Ponadto dokonujące się na terenie Włoch odkrycia archeologiczne w Herkulanum i Pompejach rozbudzały zapotrzebowanie na kopie starożytnych dzieł sztuki, które mogli wykonać jedynie najwybitniejsi mistrzowie. Stąd mecenatmecenatmecenat twórców i import artystów. Sprzyjały modom artystycznym publikowane na szeroką skalę sztychowane albumy François BlondelaFrançois BlondelFrançois Blondela [czyt.: fransua blondela] czyGiovanniego Battisty PiranesiGiovanni Battista PiranesiGiovanniego Battisty Piranesi [czyt.: dziowaniego batisty piranezi], obrazujące rzymskie pozostałości oraz powielane wielokroć ryciny ateńskich starożytności, ruin BaalbekuBaalbekBaalbeku i PalmyryPalmyraPalmyry. W tym nurcie na ziemiach polskich pojawiły się idące z południa trendy budowlane. Zaowocowały one stworzeniem pierwszej klasycystycznej budowli na Górnym Śląsku. W latach 1742‑1747 morawski architekt Anton Grimm według nowych wzorów wzniósł w Wodzisławiu Śląskim Pałac Dietrichsteinów.

R6pd15jtiXGJx

Zdjęcie przedstawia ścianę frontową i boczną pałacu Dietrichsteinów w Wodzisławiu w 1909 roku. Jest to murowany budynek piętrowy na planie wydłużonego prostokąta. Jego fasada jest symetryczna, ze słabo zaznaczonym ryzalitem wejściowym. Parter jest wydzielony gzymsem. Okna są obramione, nad nimi belkowanie. Ryzalit wejściowy jest zwieńczony trójkątnym przyczółkiem z kartuszem herbowym. Portal jest zamknięty półkoliście, flankowany zdwojonymi pilastrami dźwigającymi przełamujące się belkowanie. Dach czterospadowy i dwuspadowy jest pokryty dachówką. Pałac stoi przy brukowanej drodze, po obu stronach drogi słupy, w tle drzewa i budynki.

Francuskich architektów sprowadziła do Polski około 1760 roku Izabela z Czartoryskich Lubomirska. W gronie przybyłych w tym czasie artystów był Charles Pierre Coustou [czyt.: szarl pier kustu], który w 1761 roku zbudował dla Andrzeja Mokronowskiego pałac w Jordanowicach pod Grodziskiem Mazowieckim. Utrzymany był on w tzw. stylu Ange‑Jacquesa GabrielaAnge‑Jacques GabrielAnge‑Jacquesa Gabriela [czyt.: ąre żaka gabriela], który budowlom nadawał monumentalny kształt rzymskich pierwowzorów. Ten francuski wzorzec wczesnego klasycyzmu odnajdziemy również w zaprojektowanej przez Efraima Szregera na przełomie 1761 i 1762 roku fasadzie kościoła karmelitów na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Pozostający pod wpływem saskiej szkoły projektowania architekt umiejętnie połączył w tej budowli elementy barokowe z klasycyzującymi. Oparł się przy tym na zdobywających coraz większą popularność sztychach francuskich mistrzów projektowania takich jak m.in. Jean‑François de NeufforgeJean‑François de NeufforgeJean‑François de Neufforge [czyt.: żą frąsua dy nyfoż]. Pozostając w kręgu tej fascynacji Szreger rozpoczął w 1761 roku odbudowę katedry gnieźnieńskiej po pożarze. W duchu klasycystycznym przeobraził fasadę i wieże, uporządkował gzymsy i tym samym całości nadał bardziej monumentalny charakter. Trzecią budowlą stworzoną przez Szregera w nowym duchu artystycznym był Pałac Prymasowski w Skierniewicach, przebudowany na polecenie arcybiskupa gnieźnieńskiego Władysława Łubieńskiego w latach 1761‑1765.

R16vAOimnru3A

Ilustracja przedstawia fasadę Pałacu Prymasowskiego w Skierniewicach. Jest to budowla dwukondygnacyjna z wysuniętą częścią środkową. Posiada czterospadowy dach z dachówkami. Parter jest wydzielony gzymsem. Okna są obramione, nad nimi belkowanie. Po obu stronach wejścia są po dwie kolumny. Ryzalit wejściowy jest zwieńczony balkonem, nad którym jest portal zamknięty półkoliście, flankowany zdwojonymi pilastrami dźwigającymi przełamujące się belkowanie. Obok pałacu trawa z różnymi gatunkami drzew.

Antykizacja polskiej architektury wczesnego klasycyzmu

Nowy trend artystyczny upowszechniano po podróżach zainspirowanych wydaną w 1764 roku przez Johanna Joachima WinckelmannaJohann Joachim WinckelmannJohanna Joachima Winckelmanna [czyt.: johana joachima winkelmana] książką „Dzieje sztuki starożytnej”, która narzucała twórcom konieczność kopiowania i wiernego naśladowania wytworów antycznych jako najbardziej zbliżonych do ideału piękna. W tym duchu brano udział w pracach inwentaryzacyjnych na terenie Włoch, a sporządzoną dokumentację odkrytych podczas wykopalisk archeologicznych zabytków upowszechniano w publikowanych albumach. Antykizacja, czyli wierne naśladownictwo starożytnego dorobku, zapanowała w polskiej sztuce po opublikowaniu w 1772 roku sztychów Franciszka Smuglewicza pokazujących wnętrza Złotego Domu Nerona. Trend trwał aż do wydania w 1815 roku przez Stanisława Kostkę Potockiego adaptacji działa Winckelmanna w postaci tłumaczenia „O sztuce u dawnych, czyli Winkelman polski”. W duchu tych prac tworzono na ziemiach polskich prywatne kolekcje dzieł starożytnych. Największe galerie rzeźb antycznych zgromadziła Izabela Czartoryska w Łańcucie i Helena Radziwiłłowa w Arkadii niedaleko Łowicza. Na mniejszą skalę malowane groteskigroteskagroteski, greckie posągi i rzymskie wazy wprowadzano do wnętrz pałaców, a nawet mieszczańskich domów, nadając im charakter popularyzatorski.

RTCnv1gfgFCx3

Ilustracja przedstawia gmach ratusza po przebudowie w stylu klasycystycznym z fasadą ozdobioną sześciokolumnowym portykiem. Nakryty on jest trójkątnym frontonem. Budowla jest centralnie położona na placu ratuszowym, który przylega do ulicy Wielkiej. Przy ulicy znajduje się szereg zabudowań - domów. Ulica prowadzi ona w stronę skrzyżowania z ul. Ostrobramską, przy której zlokalizowany jest klasztor bazylianów, widoczny na drugim planie za ratuszem. W głębi po lewej stronie obrazu znajdują są wieże kościoła św. Kazimierza. Kościół ma prostą bryłę o spadzistym dachu.

Najwcześniej moda na antyk zapanowała na Wileńszczyźnie, gdzie od lat siedemdziesiątych XVIII wieku w nowym stylu pracował architekt Wawrzyniec Gucewicz. Postawił on na monumentalną i majestatyczną architekturę pozbawioną zbędnych dekoracji. Jako zwolennik funkcjonalności dokonał przebudowy fasady katedry i ratusza w Wilnie, inspirując się rzymskim Panteonem. Wprowadził wysunięty portykportykportyk, gładkie podpory i bezdetalową dekoracyjność.

R1Gx43cdBpQss

Ilustracja przedstawia wygląd katedry wileńskiej po przebudowie w stylu klasycystycznym. Świątynia posiada prostokątną bryłę. Ma trójnawowy układ. Fasada frontowa ozdobiona została sześciokolumnowym portykiem. Na jej szczycie wznoszą się figury św. Kazimierza, św. Heleny z krzyżem i św. Stanisława. Duża kompozycja figuralna w tympanonie przedstawia ofiarę Noego. Między pilastrami budynku stoją posągi.

Za jego koncepcją opowiedział się Szymon Bogumił Zug [czyt.: cug], projektując w Warszawie w odniesieniu do tego samego pierwowzoru w latach 1777‑1781 kościół ewangelicki św. Trójcy. Budowla nie eksponowała jednak portyku, a bardziej rotundę z kopułą i znajdującymi się pod nią kolistymi oknami, co nawiązywało bardziej do renesansu niż antyku. W klasycyzmie nie dokonywano bowiem bezrefleksyjnej antykizacji. Dominował trend w stronę naśladowania bardziej rozwiązań technicznych niż artystycznych.

R1IBuUbIpqxdh

Ilustracja przedstawia wygląd północnej fasady kościoła w formie rotundy. Świątynia nakryta jest kopułą. Na jej szczycie znajduje się krzyż. Rotunda ujęta jest czterema niskimi, symetrycznie rozmieszczonymi aneksami, z których jeden stanowi portyk wejściowy. Jest on wsparty na czterech kolumnach i nakryty trójkątnym frontonem. Elewacja kościoła podzielona jest na dwie kondygnacje i ozdobiona boniowaniem. Ściany kościoła zdobią duże okna zamknięte półkoliście, które znajdują się w dolnej kondygnacji oraz okna koliste rozmieszczone pod kopułą.

W tym duchu w połowie lat osiemdziesiątych XVIII wieku Jan Chrystian Kamsetzer [czyt.: kamzecer] stworzył w warszawskich Łazienkach, wzorując się na antycznym teatrze w Herkulanum, amfiteatr z widownią i sceną, przedzielonymi kanałem. Całość aranżacji sztucznej wyspy dla prezentacji popisów aktorskich uzupełnił posągami starożytnych dramaturgów, ruinami nawiązującymi do architektury Forum Romanum w Rzymie i budowlami wkomponowanymi w krajobraz bujnej parkowej roślinności.

R1cXkCqGW3jBW

Obraz przedstawia amfiteatr wśród bujnej, parkowej roślinności. W oddali po prawej stronie obrazu Pałac na Wodzie w Łazienkach w Warszawie. Teatr składa się z dwóch części, widowni (po prawej) i sceny (po lewej), przedzielonych wypełnionym wodą kanałem. Scena, położona na sztucznej wyspie, otoczona jest sztucznymi ruinami, wzorowanymi na architekturze rzymskiej. Między sceną a kanałem znajduje się miejsce dla orkiestry. Artysta zobrazował scenę prób orkiestry i aktorów przed przedstawieniem. Towarzyszy im praca robotników przy wznoszeniu parkowych instalacji oraz spacer rodziny w strojach z epoki wzdłuż kanału.

Trend wiązania przyrody z antycznymi dziełami kontynuował w Puławach Piotr Aigner. W związku z potrzebami Izabeli Czartoryskiej do budowania ogrodowych imitacji budynków starożytnych stworzył pod koniec XVIII wieku wzorowaną na świątyni Westy w Tivoli koło Rzymu rotundę na prywatne muzeum osobliwości. Świątynia Sybilli była typowym follyfollyfolly [czyt.: pfoli] odwiedzanym ze względu na swój charakter dydaktyczny.

R15TlXNJlkLC9

Ilustracja przedstawia usytuowaną na stromej wiślanej skale rotundę. Do budynku prowadzą szerokie schody. Wokół budynku, w jego górnej części, biegnie ganek, którego dach zbudowany w kształcie kopuły. Dolna część budynku jest wsparta na arkadach. Rycinę uzupełnia obraz przedzierających się do świątyni wśród bujnej, parkowej roślinności grupy wędrowców: kobiet i mężczyzn w strojach z epoki.

W kontekście realizacji ogrodowych trend wyznaczały początkowo poglądy francuskiego architekta Claude‑Nicolasa LedouxClaude‑Nicolas LedouxClaude‑Nicolasa Ledoux [czyt.: kloda nikola ledu], który był zwolennikiem minimalizmu. Uważał, że kompozycje architektoniczne muszą być surowe, bezdekoracyjne, harmonijnie wpisujące się w krajobraz. Kopiował jedynie te dzieła antyczne, które były proste, prawie zgeometryzowane, aby nie naruszać istoty funkcjonalnej budynku. W tym duchu projektował pawilony ogrodowe do Arkadii dla Heleny Radziwiłłowej Szymon Bogumił Zug. W „surowym” stylu pozostają m.in. Łuk Grecki i ruiny akweduktu.

R1Kie16mrN5yK

Dwa zdjęcia przedstawiające budowle. Po lewej stronie jest wykonany z kamienia i cegły łuk kamienny obrośnięty roślinnością. Łuk znajduje się w centrum zdjęcia, przebiega nad ścieżką, dobudowany jest do niego mur z mniejszym przejściem zakończonym łukiem. Po prawej stronie ruiny akweduktu w postaci wykonanych z cegły dwupoziomowych arkad z kanałem wodnym. Obrośnięte są zielenią. Wokół znajdują się drzewa.

Antykizacja z czasem staje się interpretacyjna i zbliża do rozwiązań renesansowych. Koncepcji tej byli wierni Piotr Aigner i Stanisław Kostka Potocki, projektując i nadzorując w latach 1778‑1788 prace nad fasadą kościoła św. Anny w Warszawie. Wzorowali się przy tym na powstałym w końcu XVI wieku weneckim kościele San Giorgio Maggiore [czyt.: dżiordżio madżiore]. Modny staje się bowiem palladianizmpalladianizmpalladianizm jako styl reprezentacyjny i funkcjonalny. Jest on inspiracją dla Dominika Merliniego przy wznoszeniu „Królikarni” w Warszawie w latach 1782‑1786.

R9bGbNWkLk9XA

Ilustracja przedstawia budynek Królikarni w Warszawie od strony południowo‑zachodniej i park. Budynek usytuowany jest na wysokiej skarpie wiślanej w otoczeniu bujnej parkowej roślinności. Murowany budynek cechuje zwarta bryła i regularny, przejrzysty plan na rzucie kwadratu, zwieńczony kopułą. Elewację wyróżnia portyk o czterech kamiennych kolumnach wspierających trójkątny fronton z dekoracyjnym tympanonem. Portyk poprzedzają schody ujęte wysokimi cokołami i półkolistymi murkami. Prowadzą one w dół skarpy głębokim wąwozem. Całość kompozycji obrazu dopełniają dwie grupy wędrowców: jedna podążająca w dół skarpy i druga siedząca w ruinach budynków.

Palladianizm odcisnął największe piętno na polskiej architekturze pałacowej końca XVIII wieku. Stworzył model zespołu pałacowego skupionego wokół dziedzińca z podjazdem oraz otoczonego parkiem. W skład korpusu pałacu wchodził budynek główny połączony zwykle z bocznymi oficynami za pomocą galerii kolumnowych wygiętych w kształcie podkowy lub ćwierćkola. Pierwsze tego typu pałace powstały w centralnej Polsce w latach siedemdziesiątych XVIII wieku i w ciągu kolejnych trzydziestu lat osiągnęły liczbę ponad 40 zrealizowanych projektów m.in. w Kocku, Siedlcach, Rogalinie, Małej Wsi i Walewicach. W latach 1780‑1792 według tej koncepcji rezydencję dla rodziny Massalskich wznosił w Werkach na Wileńszczyźnie Wawrzyniec Gucewicz.

Rq6JjOpqarCyb

Obraz przedstawia pałac. Całość zespołu pałacowego składa się z budynku centralnego i dwóch bocznych oficyn. Pałac jest na rzucie prostokąta i ma dwie kondygnacje. Elewacja frontowa odznacza się trzema ryzalitami, trójkątnym frontonem. Dwuspadowy dach położony jest na skrzydłach, a czterospadowy z kopułą w części środkowej. Oficyny są również dwukondygnacyjne i dzielone pilastrami. Okna są wysokie i prostokątne. Całość kompleksu otacza park, a dziedziniec przed pałacem zapełnia owalny podjazd.

Z  poniższego nagrania dowiesz się o pałacu Mielżyńskich w Pawłowicach. Zapoznaj się z materiałem.

Rfp3jEOmy71CL

Film omawia wygląd i historię pałacu w Pawłowicach.

Film omawia wygląd i historię pałacu w Pawłowicach.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rfp3jEOmy71CL

Film omawia wygląd i historię pałacu w Pawłowicach.

Epoka stanisławowska

Na upowszechnienie klasycyzmu największy wpływ miał mecenat króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wzorem innych „oświeconych” władców monarcha interesował się sztuką, sprowadzał, głównie z Francji, artystów na swój dwór i zlecał im konkretne projekty architektoniczne oraz dekoracyjne. W ten sposób tworzył własny styl reprezentacyjny, nawiązujący choćby do modnego w tym czasie stylu Ludwika XV. Zdaniem krytyków nie był to jednak styl awangardowy. Królowi zarzucano bezguście, hołdowanie prądom wstecznym, bezrefleksyjne wzorowanie się na francuskim stylu dworskim, który w żaden sposób nie odpowiadał polskiej tradycji republikańskiej.

RMt1ej8Xd3zzc

Ilustracja przedstawia projekt przebudowy Zamku Królewskiego w Warszawie w stylu klasycystycznym. Fasada zachodnia w stronę Krakowskiego Przedmieścia jest nadbudowana szeregiem gmachów z wielkim kolumnowym portykiem. Wejście w stronę ogrodów poprzedza rząd antycznych rzeźb.

Król starał się zadowolić oponentów swoich rządów, kontynuując rozpoczęte w epoce saskiej prace nad przebudową Zamku Królewskiego w Warszawie w reprezentacyjny pałac. Celem miało być zatarcie starej bryły zamku z okresu Wazów i otworzenie budowli na miasto poprzez ciąg dziedzińców paradnych, biegnących w stronę Krakowskiego Przedmieścia oraz ulic Piwnej i Świętojańskiej. Miano też wyburzyć szereg zabudowań, zwłaszcza zasłaniających zachodnią fasadę zamku. Pomimo podjętych przez królewskich architektów: Jakuba Fontanę i Efraima Szregera prac projektowych zdołano jedynie odbudować południowe skrzydło zamku, uszkodzone po pożarze w 1767 roku. Wzniesiono na nowo zniszczone dwa piętra i stworzono elewację dziedzińca skrzydła południowego z trzyosiowym ryzalitemryzalitryzalitem i podziałami w postaci jońskich pilastrów.

RIfBX1peoTQ8C

Zdjęcie przedstawia współczesny wygląd Pokoju Marmurowego na Zamku Królewskim w Warszawie z marmurowym kominkiem ozdobionym złoconymi dekoracjami. Na ścianie i pod sufitem widzą obrazy. Ściany są zdobione. Widać drzwi i okno. Podłoga jest w kratę.

Gruntowne zmiany przeprowadzono jednak we wnętrzach zamku. W pierwszej kolejności objęły one dawne państwowe apartamenty Wazów z najstarszym na zamku pomieszczeniem Pokoju Marmurowego. Jakub Fontana odnowił go w latach 1769‑1771, tworząc w nim swoisty panteon władców polskich, uwiecznionych na dwudziestu dwóch portretach pędzla sprowadzonego z Włoch malarza Marcella Bacciarellego [czyt.: marczela baciarellego]. Artysta ten wykonał również dla tej sali wielki portret koronacyjny Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ponad lustrem Fontana umieścił posągi alegoryczne Sprawiedliwości i Pokoju wykonane przez królewskiego rzeźbiarza André Le Bruna [czyt.: ądre lubra]. Na suficie nakazał wykonać plafon „Wieczność sławy” autorstwa Marcello Bacciarelliego i Jana Plerscha [czyt.: plersza].

RnaN19yTEf20T

Zdjęcie przedstawia sypialnię Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jej ściany pokrywają jasne tkaniny przedzielone co kilka metrów ciemną boazeria ze złoconą dekoracją. Po lewej stronie umieszczone jest łoże tureckie z baldachimem. Po jego bokach drzwi. Obok drzwi jest biały, marmurowy kominek z umieszczonym nad nim lustrem. Po środku pokoju stoją meble: krzesła, sofy i stoliki kawowe. Na kominku stoją wazy, na ścianie po prawej wisi obraz.

W 1772 roku rozpoczęła się przebudowa Apartamentów Królewskich, które tworzą zespół pokoi o prywatnym charakterze. Są to Gabinet Króla Jegomości do Pisania, Garderoba, Pokój Żółty, Pokój Zielony i Pokój Sypialny Króla Jegomości, zaprojektowane przez Jakuba Fontanę tuż przed śmiercią, a ukończone w 1775 roku przez Dominika Merliniego. Ściany w tych pomieszczeniach wyłożone są boazerią z cisowego drewna i tkaninami, a ozdobione obrazami pędzla Marcella Bacciarellego: „Rebeka i Eleazar” oraz „Estera i Ahasverus”. Zaprowadzone zmiany w Apartamentach Królewskich najbardziej oddają charakter stylu stanisławowskiego, który opiera się na synkretyzmiesynkretyzmsynkretyzmie form zdobniczych i różnorodności materiałów użytych do przetworzenia wnętrz w bardziej subtelne pokoje.

Rrw7voBaZKd1A

Zdjęcie przedstawia w centrum fotografii biurko króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Znajdują się na nim dwie księgi, dokument z pieczęcią królewską z położonym na nim gęsim piórem, dwa przyciski do papieru z figurkami psów, teczka na bibułki osuszające atrament, dwa mosiężne kandelabry, mosiężny zegar oraz figurka Voltaire’a [czyt.: Woltera]. Na ścianie za biurkiem dwa obrazy w złoconych ramach. Pod ścianą za biurkiem krzesło ze złotym oparciem obite szarą tkaniną, z drugiej strony biurka ciemne krzesło obite jasną tkaniną.

W duchu tych koncepcji dokonano w latach 1774‑1777 modernizacji Pokoju Audiencyjnego Starego. Wprowadzono fotel tronowy oraz setki ściennych elementów dekoracji, w tym złote orły nad lustrami. Wnętrze wypełniły dzieła Marcello Bacciarellego. Supraporty, czyli malowidła nad drzwiami, prezentowały cnoty królewskie: Siłę, Rozsądek, Wiarę i Sprawiedliwość. Natomiast plafon na suficie ukazywał Rozkwit Sztuk, Nauk, Rolnictwa i Handlu pod panowaniem Stanisława Augusta. Całość kompozycji wnętrza zaaranżował Dominik Merlini. Z jego inicjatywy we wnęce okiennej postawiono oryginalny zegar w kształcie urny czasu. Wskazówką obrotowej tarczy zegarowej jest język węża oplatającego urnę.

RjKSUruEQoSLV

Dwa zdjęcia. Po lewej stronie widok fotela tronowego z 1764 roku. Wykonany w stylu Ludwika XV, pozłacany, obity aksamitem ze złotym haftem i tarczą herbową nad oparciem. Przy fotelu znajdują się barierki - drewniane słupki ze sznurem. Obok stoi stolik. Po prawej zdjęcie przedstawia ścianę z dużym oknem Pokoju Audiencjonalnego Starego. Dwa duże lustra w złoconych ramach stoją po obu stronach okna. Pod lustrami stoją stoliki. Na ich blatach stoją wazy. Nad nimi znajdują się złote orły. We wnęce okiennej został wyeksponowany na cokole zegar w kształcie urny z przesuwną tarczą zegarową. Jej wskazówką jest język oplatającego urnę czasu węża.

W dawnym Przedpokoju Senatorskim stworzono galerię warszawskich wedut autorstwa Bernarda Bellotta, zwanego Canaletto [czyt.: kanaletto]. Prace powstawały w latach 1767‑1780 na specjalne zamówienie króla dla Sali Prospektowej. Obejmowały trzydzieści realistycznych obrazów Warszawy i pałacu w Wilanowie, które od 1777 roku wmontowywano sukcesywnie w boazerię pomieszczenia. Dodatkowo w Sali Canaletta umieszczono obraz przedstawiający elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego.

R3tPPevX8hjcV

Zdjęcie przedstawia ścianę Sali Canaletta z wedutami Bernarda Bellotto Canaletta. Nad drzwiami znajdującymi się po lewej stronie jest widoczny obraz „Widok kościoła Bernardynek i kolumny Zygmunta III od strony zjazdu do Wisły”. Na prawo od niego wiszą: od góry w dół- „Pałac Błękitny”, „Ulica Miodowa”, „Kościół Sakramentek” i „Pałac w Wilanowie od strony południowej”. Na prawo od nich jest „Widok Warszawy z Pałacem Ordynackim”, a pod nim „Widok Warszawy od strony Pragi”. Na prawo od tych obrazów jest: od góry w dół- „Kościół Reformatów”, „Ulica Długa”, „Kościół św. Krzyża” i „Pałac w Wilanowie od strony ogrodu”. Obrazy umieszczone są w złotych ramach, między rzędami obrazów umieszczone są kandelabry. Białe ściany sali ozdabiają dodatkowo złocone ornamenty.

W tym samym czasie przebudowywano Kaplicę Saską. W 1777 roku umieszczono w niej będący darem od papieża Klemensa XIV ołtarz z pozłacanego brązu z przedstawieniem ścięcia św. Jana Chrzciciela oraz herbem króla. Pomieszczenie wyposażono w sześć kolumn stiukowych. W nawie kaplicy wystawiono królewskie regalia: miecz, łańcuch orderu Orła Białego i berło. Równocześnie reprezentacyjny charakter przybrała położona w ryzalicie środkowym skrzydła saskiego Wielka Sala Ansamblowasala ansamblowaAnsamblowa, zwana Balową, gdzie odbywały się dworskie ceremonie, w tym uczty, bale, koncerty i spektakle teatralne. Jej modernizacja pod kierunkiem Dominika Merliniego trwała do 1781 roku. Wzdłuż imitujących marmur stiukowych ścian ustawiono pary złocistych kolumn z korynckimi głowicami. Wielkie arkadowe okna odbijały się w lustrach arkadowych wnęk umieszczonych na przeciwległych ścianach. Między nimi ustawione zostały posągi przedstawiające króla pod postacią Apolla i Minerwy z rysami twarzy Katarzyny II dłuta André Le Bruna oraz kompozycja rzeźbiarska, przedstawiająca alegorie Sprawiedliwości i Pokoju, otaczające medalion z popiersiem Stanisława Augusta, wykonane przez rzeźbiarza Jakuba Monaldiego. Sufit zdobił ogromny plafon „Rozwikłanie chaosu przez Jowisza” Marcella Bacciarellego. Ozdobą Sali stały się też sprowadzone z Francji pozłacane „drzwi ze sztandarami”.

Rsw74lClbQrR2

Dwa zdjęcia. Na zdjęciu po lewej kaplica zamkowa. Z lewej strony jest nisza kaplicy otoczona kolumnami. Centralnie ustawiony jest ołtarz z dwoma parami świeczników i krucyfiksem oraz wiszącym nad nim obrazem wotywnym. Przed ołtarzem ustawiony jest klęcznik dla króla. Zdjęcie po prawej przedstawia fragment Wielkiej Sali Asamblowej Zamku Królewskiego w Warszawie z najazdem na drzwi z rzeźbionymi złoconymi sztandarami. Po obu stronach drzwi znajdują się kolumny, a także ustawione w niszach rzeźby André Le Bruna ukazujące Apolla i Minerwę z ich atrybutami. Otacza je złota sztukateria. Powyżej również znajdują się złote sztukaterie, w środku ich znajdują się zdobienia.

W okresie 1783‑1786 przystąpiono do dalszych prac modernizacyjnych w obrębie sal Apartamentu Wielkiego. Powstała wówczas nowa Sala Tronowa autorstwa młodego wówczas architekta przybyłego z Drezna Jana Chrystiana Kamsetzera. który wprowadził liczne dekoracje w złocie i czerwieni, symbolizujące władzę królewską. Oryginalnością odznaczał się zwłaszcza tzw. zaplecek tronu, zdobiony haftowanymi srebrem orłami w koronie na tle z czerwonego aksamitu. Korespondowały z nimi wypełniające wnętrze kominki, rzeźby i elementy boazerii, sprowadzone z Włoch i Francji. Przylegający do tego audiencyjnego pomieszczenia przedpokój król nakazał przerobić na Salę Rycerską, zwaną Narodową. Zgromadził w nim dziesięć owalnych portretów i dwadzieścia dwa brązowe popiersia sławnych Polaków, aby uczcić ich zasługi dla kraju. Podobny charakter miała odnowiona po 1793 roku Sala Rady Nieustającej, gdzie wisiały portrety pędzla Józefa Peszki przedstawiające wybitnych działaczy Sejmu Czteroletniego. Całość przebudowy w stylu klasycystycznym dopełniał Gabinet Monarchów Europejskich, położony na zakończeniu Apartamentu Wielkiego. W ten sposób Zamek Królewski w Warszawie nabrał charakteru reprezentacyjnego i stał się wzorem dla innych pałaców tego typu w kraju.

RmBY0dl8BElfa

Zdjęcie przedstawia pomieszczenie audiencyjne króla z wyeksponowanym tronem z podnóżkiem, kory znajduje się przy środkowej ścianie. Na ścianie za tronem wisi zaplecek tronu, zdobiony haftowanymi srebrem na tle z czerwonego aksamitu. Wokół tronu są wielkie lustra w złoconych ramach. Przy lewej ścianie stoi marmurowy kominek, zdobiony antycznymi rzeźbami. W prawej ścianie umieszczone są drzwi. Są otwarte i wchodzi przez nie człowiek.

Cechy stylu stanisławowskiego, takie jak złocenia, groteskowe zdobienia, stiuki, intensywne kolory ściennych boazerii, uwydatniły się również we wnętrzach budowanych od podstaw lub modernizowanych gmachach w pobliżu Zamku Królewskiego. Objęły one w pierwszej kolejności przylegający od wschodniej strony do gotyckiego skrzydła zamku budynek Biblioteki Królewskiej. Został on zbudowany przez Dominika Merliniego w latach 1780‑1784 w surowej, klasycystycznej formie dla pomieszczenia królewskiego księgozbioru, który w 1795 roku liczył ponad 16 tysięcy tomów. Kolejne nadbudówki uczyniły go dwukondygnacyjnym gmachem, w którym przechowywano ponadto zbiory naukowe, numizmatyczne oraz stworzono liczne gabinety naukowe, będące miejscami pracy uczonych, m.in. Gabinet Medali i Starożytności.

W Królewskim Gabinecie Rycin zgromadzono zbiór 71 165 wytworów pracy artystów dokumentujących antyczny dorobek, w tym ponad 24 tysiące luźnych rycin i rysunków oraz ponad 45 tysięcy rycin i rysunków zawartych w zakupionych przez króla 875 dziełach ilustrowanych i albumach. Znalazły się tu również po 1795 roku 1674 obiekty pochodzące z zamkowej „Malarni”. Zakupiony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1776 roku pobliski Pałac pod Blachą nadbudowano od strony północnej, tworząc antresolę połączoną z głównym pomieszczeniem Biblioteki Królewskiej. Nazwa pałacu wiąże się z niespotykanym dla tego czasu pokryciem dachu blachą miedzianą. Nietypowe jest również zagospodarowanie piwnic budynku. W pomieszczeniu pełnym antycznych rzeźb m.in. Zeusa, Herkulesa, Aresa, Demeter i Ateny znajduje się też posąg starca z brodą i koroną na głowie, co rzekomo sugeruje, że piwnica była wykorzystywana na zebrania loży masońskiej.

RY4xjBt4bia1z

Zdjęcie przedstawia dwukondygnacyjny budynek od strony Zamku Królewskiego w Warszawie. Elewacja frontowa ozdobiona jest czterema kolumnami korynckimi i pilastrami. Pokryty miedzianą blachą dach korpusu pałacu jest czterospadowy z lukarnami. Na dachu, nad wejściem znajduje się rzeźba. Skrzydła boczne są posiadają płaskie dachy i wysokie okna. Pomiędzy skrzydłami znajduje się brukowany kostką dziedziniec.

Kształtowanie stylu stanisławowskiego odnosiło się nie tylko do budowli i pomieszczeń o randze oficjalnej, ale także do bardziej intymnych gmachów, wznoszonych przez króla dla celów prywatnych. Początkowo Stanisław August Poniatowski pragnął urządzić prywatną rezydencję w Zamku Ujazdowskim. Nie był jednak zadowolony z wykonanej w latach 1766‑1771 przebudowy i dlatego postanowił się przenieść do pobliskiej willi na terenie dawnego zwierzyńca zwanej Łazienką od funkcji, jaką pełniła. W trakcie przeprowadzanych prac melioracyjnych oraz karczunku drzew pod przebudowę terenu na park krajobrazowy wzniesiono w latach 1774‑1776 letni pałacyk zwany Białym Domkiem. Dominik Merlini zaprojektował osadzony na bagnistym terenie drewniany budynek na planie kwadratu, który mieścił jadalnię, sypialnię, gabinet, bawialnię, garderobę i pomieszczenia sanitarne. Przed bardziej doświetloną południową fasadą postawił w 1776 roku zegar słoneczny w postaci figury Fauna. Od tego miejsca w 1778 roku Jan Chrystian Kamsetzer wytyczył do Łazienek szeroką aleję zwaną Promenadą Królewską.

R3wZSnyE3hss0

Zdjęcie przedstawia wygląd Białego Domku. Jest to drewniana, tynkowana budowla na planie kwadratu, ozdobiona na krawędzi dachu balustradą oraz belwederkiem w środku. Okna budynku są prostokątne i wysokie. Okna na parterze posiadają otwarte okiennice. Elewacja jest zdobiona sztukaterią. Przed budynkiem widoczna jest sadzawka z fontanną. Wokół rosną krzewy i drzewa.

W Łazienkach znajdował się też wzniesiony na terenie dawnej wsi Pałac Myślewicki. Na polecenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w stylu wczesnoklasycystycznym wzniósł go w latach 1774–1779 Dominik Merlini. Początkowo mieszkali w nim dworzanie królewscy, później przejął go książę Józef Poniatowski. Fasadę zdobi ogromna muszla z rzeźbami Jakuba Monaldiego, przedstawiająca Zefira i Florę. Łagodne wygięcia dachów nawiązują do popularnych w tamtym czasie wzorów chińskich. W sieni i klatce schodowej są oryginalne polichromie, które wykonał Antoni Herliczka. W jadalni na parterze widoczne są wykonane przez nadwornego malarza Stanisława Augusta, Jana Bogumiła Plerscha, weduty miast włoskich: widok zamku i mostu Świętego Anioła w Rzymie, widok papieskiej willi Piusa VI w Watykanie oraz dwa widoki placu Świętego Marka w Wenecji. W pokoju krajobrazowym ocalał zespół ośmiu rokokowych widoków z antycznymi ruinami na tle włoskiego krajobrazu, stworzonych przez Antoniego Herliczkę. W pałacu znajduje się jedna z dwóch w Polsce ocalałych łazienek z epoki klasycyzmu. Do dziś przetrwały stiuki, marmurowe wykończenia oraz plafon autorstwa Plerscha, ukazujący Zefira i Florę. Łazienka jest połączona sekretnymi schodami z sypialnią umiejscowioną piętro wyżej. Istnieją przesłanki, że miał z nich korzystać sam król.

13,7

RhPZnaikunOe6

Fasada Pałacu Myślewickiego w Łazienkach Królewskich w Warszawie

RrWaQYIK3jPyL

Zdjęcia przedstawiają: z lewej strony fasada Pałacu Myślewickiego w Łazienkach Królewskich w  Warszawie, z prawej strony malowidła ścienne z 1778 roku w Pałacu Myślewickim autorstwa Antoniego Herliczki. Na lewo znajduje się wygląd fasady Pałacu Myślewickiego w Łazienkach Królewskich w  Warszawie. Składa się z trzykondygnacyjnego korpusu głównego i skrzydeł ugiętych ćwierć koliście według wzorów chińskich. Przez całą wysokość korpusu głównego pośrodku biegnie nisza wejściowa, w której kryją się dwie absydy z rzeźbami Jakuba Monaldiego, przedstawiającymi Zefira i Florę. Na prawo jest wygląd pomieszczenia w Pałacu Myślewickim w Łazienkach Królewskich w Warszawie z malowidłami ściennymi Antoniego Herliczki, ukazującymi ruiny antycznych budowli. Całość wnętrza dopełniają chińskie wazy i meble.

Centralne miejsce w Łazienkach pełnił postawiony na sztucznej wyspie otoczonej przez staw barokowy pawilon, zbudowany według projektu Tylmana z Gameren w 1683–1689 dla marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Został on na życzenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przebudowany w stylu klasycystycznym jako Pałac na Wodzie przez Dominika Merliniego i Jana Chrystiana Kamsetzera w latach 1772–1793. Autorami dekoracji malarskiej i rzeźbiarskiej byli m.in. Marcello Bacciarelli i Jan Bogumił Plersch. Pałac był od 1775 letnią rezydencją króla. W lecie, od 1784 roku, w sali jadalnej, która dawnej pełniła funkcję sypialni, odbywały się organizowane przez władcę „obiady czwartkowe” dla elit intelektualnych kraju. Wszelkie większe przyjęcia, zwłaszcza tańce i bale, organizowano w sali balowej. Na piętrze budynku znajdowały się apartamenty Stanisława Augusta Poniatowskiego. Władca miał tam swój gabinet, bibliotekę, garderobę i sypialnię. Na piętrze wydzielone zostało również mieszkanie dla bibliotekarza oraz przestrzeń dla osobistego strażnika monarchy. Pałac po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego był własnością kolejno księcia Józefa Poniatowskiego i jego siostry księżnej Marii Teresy Poniatowskiej. W 1817 roku Pałac na Wodzie wraz z Łazienkami został sprzedany carowi Aleksandrowi I.

R1Y6hXRXZOpoD

Zdjęcie przedstawia wygląd fasady północnej Pałacu na Wodzie w Łazienkach Królewskich w Warszawie. Pałac, który odbija się w stawie, leży na sztucznej wyspie połączonej z lądem dwoma mostami od wschodu i zachodu zwieńczonymi kolumnami. Dostęp do wody jest poprzez schody od strony północnej i południowej. Pałac to budynek dwukondygnacyjny z belwederem, czyli nadbudówką na dachu. Od strony północnej ma dziedziniec ograniczony balustradą. Elewacja północna pałacu ma oś centralną dzielącą budynek na dwie symetryczne części. Pośrodku mamy wysunięty do przodu portyk kolumnowy, wsparty na czterech kolumnach o korynckich kapitelach, które dźwigają belkowanie z gzymsem i umieszczonym na nim trójkątnym przyczółkiem z płaskorzeźbą w postaci herbu Rzeczpospolitej podtrzymywanego przez alegorie Sławy i Pokoju. Po lewej i prawej stronie tympanonu są rzeźby Marsa i Minerwy. Za kolumnami jest troje drzwi balkonowych zamkniętych półkoliście. Nad nimi, na wysokości drugiej kondygnacji, widoczne są trzy kwadratowe okna. Na prawo i lewo od portyku w partii przyziemia jest po pięć wysokich drzwi balkonowych, a nad nimi, w wyższej kondygnacji po pięć prostokątnych okien. Pomiędzy otworami okiennymi znajdują się pilastry o takich samych korynckich kapitelach, jak kolumny portyku. Całość zwieńczona jest płaskim dachem z tarasem widokowym i otoczona balustradą. Na dachu widoczny jest belweder wyposażony w półkoliste okno. Ozdobiony jest on czterema rzeźbami w czterech narożnikach. Są to posągi alegoryczne przestawiające żywioły Ognia, Wody, Ziemi i Powietrza. Natomiast w czterech narożnikach attyki umieszczone są posągi uosabiające cztery kontynenty: Europę, Azję, Afrykę i Amerykę.

6,6

RrtUgg6Xswe36

z lewej strony obraz Aleksandra Gryglewskiego z 1875 roku ukazujący wygląd Sali Kąpielowej Pałacu na Wodzie w Łazienkach Królewskich w Warszawie, na prawo wygląd Sali Salamona w Pałacu na Wodzie w Łazienkach Królewskich w Warszawie na grafice z 1892 roku. Na lewo znajduje się obraz Aleksandra Gryglewskiego pokazujący, jak wygląda Sala Kąpielowa Pałacu na Wodzie w Łazienkach Królewskich w Warszawie. Ozdabiają ją płaskorzeźby i plafon autorstwa Jana Bogumiła Plerscha o tematyce „Diana w kąpieli”. Zwraca uwagę wielkie lustro w niszy po lewej stronie obrazu otoczone wazami chińskimi.

RHrZ7Yld4B28W

Po prawej stronie jest grafika pokazująca ozdobioną malowidłami Marcello Bacciarellego Salę Salamona w Pałacu na Wodzie w Łazienkach Królewskich w Warszawie. Obrazy prezentują historię biblijnego króla Salamona. W niszach z lustrami wyeksponowano antyczne wazy.

O znaczeniu Łazienek dla przebudowy sposobu myślenia o sztuce i jej dostępności dla ogółu społeczeństwa świadczą nowe założenia parkowe, które opracował na specjalne polecenie króla po 1781 roku Jan Chrystian Schuch [czyt.: szuch]. Park założono na skarpie wiślanej, zagospodarowując zarówno tarasy górne, jak i zbocze. Miało to duże walory krajobrazowe, stwarzając jednocześnie urozmaicone warunki dla nasadzeń różnorodnej roślinności w myśl koncepcji parku angielskiego. W różnych częściach parku z jego drzewostanem liściastym i iglastym, z siecią dróg, ścieżek i kanałów, wzniesiono niewielkie budynki ogrodowe oraz kopie antycznych rzeźb, które to obiekty były ogólnodostępne.

R711u7MvbOS5B

Zdjęcie przedstawia kamienny posąg Satyra sprzed 1774 roku siedzącego na cokole w pozycji melancholijnej i trzymającego latarnię jako symbol oświecenia. Twarz Satyra wyraża rozczarowanie światem rozświetlonym przez światło latarni.

Budownictwo klasycystyczne w Warszawie pozostaje nie tylko w obszarze działań środowiska dworskiego, ale również od lat siedemdziesiątych XVIII wieku mecenatu mieszczańskiego. Jest to spowodowane pojawieniem się wczesnokapitalistycznych przedsiębiorstw wytwórczych i usługowych, które stawiają na architekturę użytkową i funkcjonalną. Powstają pozbawione ozdób intencjonalne gmachy użyteczności publicznej. Efraim Szreger projektuje w 1774 roku dla Piotra Teppera dom bankierski przy ul. Miodowej. Rok później wznosi za pieniądze podskarbiego wielkiego koronnego Adama Ponińskiego most pływający u wylotu ul. Bednarskiej. Stanowi on dla mieszkańców Warszawy sezonową przeprawę przez Wisłę opartą na drewnianej konstrukcji, która położona jest na 43 płaskodennych łodziach i zabezpieczona barierą.

R1KnVZplCz2bt

Ilustracja przedstawia wygląd mostu pływającego od strony ul. Bednarskiej z panoramą Pragi. Na pierwszym planie widoczne płaskodenne łodzie, które podtrzymują konstrukcję mostu. Jest ona zabezpieczona drewnianymi barierkami i oświetleniem na drewnianych słupach. Most umożliwia transport konny i pieszy, ale ogranicza żeglugę statków towarowych, które jedynie podpływają do mostu.

Szymon Bogumił Zug na dziedzińcu pałacu Małachowskiego przy Krakowskim Przedmieściu wznosi w latach 1784‑1785 pierwszy na ziemiach polskich dom handlowo‑mieszkalny dla otwarcia sklepów czeskich kupców Roeslera i Hurtiga [czyt.: rozlera i hartiga]. Miał on specjalnie zaprojektowane witryny wystawowe, które pozwalały przechodniom nawet z dużej odległości zobaczyć wnętrze sklepu. Na piętrach kamienicy znajdowały się mieszkania czynszowe oraz apartamenty właścicieli. Poprzez oficyny budynek był połączony z pałacem Małachowskich.

R1I0uwOCaHmKD

Zdjęcie przedstawia fasadę pierwszego w Polsce nowoczesnego domu handlowego przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Pierwotnie budynek był trzykondygnacyjny. Na piętrach znajdowały się mieszkania czynszowe oraz apartamenty czeskich właścicieli kamienicy. Na parterze zaprojektowano specjalne witryny wystawowe. Tworzą je cztery portyki czterokolumnowe nakryte półokrągłym przyczółkiem. Nad nimi znajdują się rzędy obramowanych okien z trójkątnymi i półokrągłymi naczółkami. Pod dachem znajduje się gzyms ozdobiony rzeźbiarską dekoracją.

Architektura klasycystyczna na ziemiach polskich pod zaborami

Utrata niepodległości nie przyczynia się do osłabienia ruchu budowlanego na ziemiach polskich. Styl klasycystyczny upowszechnia się poza Warszawą. Na prowincji powstają pałace, dworki i budynki gospodarcze. Klasycyzm

Utrata niepodległości nie przyczynia się do osłabienia ruchu budowlanego na ziemiach polskich. Styl klasycystyczny upowszechnia się poza Warszawą. Na prowincji powstają pałace, dworki i budynki gospodarcze. Klasycyzm staje się stylem udomowionym z uwagi na konieczność podtrzymywania tradycji narodowej i kultywowania dokonań polskiej kultury ku pamięci potomnych żyjących w granicach trzech rozbiorowych państw.

Architekci warszawscy działający wcześniej przenoszą się z projektami na prowincję. Piotr Aigner wznosi w Puławach pałac „Marynki” i przebudowuje pałac w Łańcucie, równocześnie wznosząc tam pawilony parkowe. Jedną z puławskich inwestycji jest okrągły kościół poprzedzony portykiem, którego plan przeniesie Aigner następnie do Warszawy, wznosząc w 1825 roku świątynię na przyjazd cara Aleksandra I.

RHWnYAZAToNQ5

Ilustracja przedstawia wybudowaną na kształt rzymskiego Panteonu świątynię w kształcie rotundy, nakrytą kopułą i ujętą dwoma kolumnowymi portykami. Oba portyki wsparte są na korynckich kolumnach i zwieńczone trójkątnymi tympanonami. Kopuła wznosi się na wysokim tamburze rozczłonkowanym półkolistymi arkadami na przemiennie ślepymi i z przebitymi otworami. Jej szczyt wieńczy krzyż.

W nawiązaniu do kościołów intencjonalnych, takich jak projektowana przez Jakuba Kubickiego „Świątynia Opatrzności”, której projekt nie zrealizowano, tworzy się na prowincji kompozycje zbliżone do oryginałów. Przykładem jest kościół św. Jadwigi w Mokobrodach. Intensyfikacji nabiera ruch budowlany po 1815 roku na terenie Królestwa Polskiego, gdzie kariery zawodowe kontynuują Stanisław Zawadzki i Jakub Kubicki. Ten ostatni projektuje m.in. pałace w Radziejowicach i w Bejscach. Zawadzki jest natomiast autorem kilku projektów budynków militarnych, jak Koszary Wołyńskie w Warszawie oraz założeń pałacowo‑parkowych w Dobrzycy, gdzie jeden z pawilonów otrzymuje nazwę „Panteon”.

6,6

R11BwNA5cbTKg

Rysunek przedstawia dwupoziomową świątynię. Dolny kościół tworzy cokół dla kościoła górnego, co nadaje budowli pomnikowy charakter. Monumentalny kościół górny jest na rzucie ośmioboku, z czterema przybudówkami, z których każda zakończona jest portykiem o trójkątnym szczycie. Budowla została przykryta kopułą na bębnie. Tambur przepruty jest rzędem półkolistych okien, otoczonych płaskorzeźbioną dekoracją. Ściany kościoła pokrywa boniowanie. Bryłę obiega wokół kostkowy gzyms. Pod gzymsem wieńczącym znajduje się gzyms z bukranionów. Od strony skarpy odkryto dolną kondygnację i zaprojektowano monumentalne, wielobiegowe schody.

R1PYc7dyy1Tyg

Na zdjęciu ukazana jest realizacja projektu w kościele św. Jadwigi w Mokobrodach.

RBetmu1SgVXf8

Rysunek przedstawia fasadę budynku koszar. Jest ona dwukondygnacyjna z wysokim, boniowanym podpiwniczeniem. Podzielona gzymsami i pilastrami w części środkowej i na rogach budowli. Brama wejściowa jest w części środkowej między rzędem sześciu pilastrów sięgających do dachu. Między pilastrami są obramowane okna z trójkątnymi naczółkami Część środkową, będącą portykiem, ozdabia tympanon na dachu budowli oraz grupy rzeźb na rogach budowli.

Znaczną popularność na prowincji zyskują rozwiązania ogrodowe, które przywiózł ze sobą z Irlandii Dionizy Mikler. W1792 roku stworzył w Dubnie na Wołyniu park Pantalia, którego koncepcję architektoniczną jedynie przewyższył cztery lat później założony w Humaniu przez Stanisława Szczęsnego Potockiego park „Zofiówka”. Był on rozciągniętym na obszarze 150 ha układem wodociągów, kanałów, wodotrysków, fontann i kaskad. Dla celów sentymentalnych zbudowano tam altany, sztuczne groty; wytyczono aleje i ścieżki spacerowe z posągami, obeliskami, wazonami i platformami widokowymi.

Rm6fxQTbrTelH

Zdjęcie przedstawia widok kaskadowego wodospadu na terenie parku „Zofiówka” w Humaniu z mostkiem widokowym nad nim. Po obu stronach wodospadu widoczne są aleje parkowe z ławeczkami dla kontemplacji pięknych widoków. Wokół roztacza się bujna roślinność parkowa.

Z uwagi na narzucone przez ustawodawstwo pruskie ograniczenia prawne w Wielkopolsce przeważa wczesnoklasycystyczne budownictwo sakralne z okresu przedrozbiorowego. Jego reprezentacyjnymi obiektami są powstały w latach 1766‑1781 kościół w Kwilczu oraz pochodzący z lat osiemdziesiątych XVIII wieku kościół w Choczu. Świątynie były jednonawowe z fasadą ozdobioną pilastrami oraz wieżą w masywie zachodnim, którą często zdobiły balkony. We wschodniej Wielkopolsce, która weszła w skład Królestwa Polskiego, klasycystyczne świątynie zaczęły być wznoszone w latach trzydziestych XIX wieku. Do najbardziej znanych obiektów z tego okresu należą kościół katolicki w Goliszewie w powiecie kaliskim oraz świątynie ewangelickie w Sompolnie i Żychlinie w powiecie konińskim. Ich cechą wspólną jest czteropilastrowa fasada wejściowa z portalem zwieńczonym trójkątnym frontonem.

R10RjESYJ07cY

Zdjęcie przedstawia fasadę kościoła w Goliszewie. Znajdują się w niej cztery pilastry, między którymi jest portal. Całość jest zwieńczona trójkątnym frontonem i schodkową attyką. Po obu stronach wejścia są nisze z posagami świętych. Budynek znajduje się na brukowanym placu, do wejścia prowadzą niskie schody z barierkami. Wokół placu trawa, na której rosną różne gatunki drzew.

W Małopolsce kościoły fundacyjne z czasem zastępuje styl józefiński, który zdominuje budownictwo sakralne pierwszej ćwierci XIX wieku. Jego cechą dominującą są kościoły jednonawowe, z węższym prezbiterium, zamkniętym półkoliście, prostokątnie lub trójbocznie. Na zewnątrz boczne elewacje rozczłonkowuje się lizenami. Fasada zachodnia posiada podziały pilastrowe i jest zwieńczona trójkątnym przyczółkiem. Kwadratowa wieża z dzwonnicą albo wyrasta z dachu, albo znajduje się w masywie zachodnim. Wśród znacznej liczby tego typu świątyń najbardziej charakterystyczne są kościoły w Dobczycach, Jerzmanowicach, Podegrodziu, Uszwi i Wierzchosławicach. Wysoką rangę artystyczną ma wczesnoklasycystyczny kościół św. Stanisława w Szczepanowie z fundacji marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego z 1781 roku. Jego fasada zachodnia została zbudowana w kształcie rzymskiego łuku triumfalnego. Konstrukcja jest trójpolowa i podzielona pilastrami podpierającymi belkowanie, nad którym znajduje się attyka. W polu środkowym, szerszym, lekko wysuniętym i zaakcentowanym trójkątnym przyczółkiem umieszczono półkolistą arkadę, w której znajduje się portal marmurowy z herbem Lubomirskich w kartuszu. W polach bocznych znajdują się ślepe okna, nad którymi są umieszczone marmurowe tablice z napisami dotyczącymi fundacji świątyni. Na attyce znajduje się nasadnik z krzyżem i cztery kamienne wazony.

RzZWAcfBA2UTM

Zdjęcie przedstawia wnętrze kościoła nakierowane w stronę prezbiterium od strony chóru. Widoczny trójboczny układ prezbiterium z dwoma wejściami i dwoma bocznymi kaplicami w niszach figuralnych. Ściany podzielone są pilastrami i gzymsem, wyznaczającym świątyni dwie kondygnacje. W górnej części prezbiterium zamkniętej półkoliście wydzielone są po jej obu stronach nisze na obrazy. W wykuszach okiennych są witraże. Ściany zdobią klasycystyczne ołtarze. W znajdującym się w prezbiterium ołtarzu z wizerunkiem Wniebowziętej NMP znajduje się w półokrągłym tympanonie typowe dla klasycyzmu wyobrażenie „oka Opatrzności”. W niszy figuralnej po prawej stronie kościoła jest chrzcielnica.

Malarstwo polskiego klasycyzmu

Polskie malarstwo drugiej połowy XVIII wieku było intencjonalne. Studiowanie dzieł starożytnych prowadziło nie tyle do kopiowania tematów czy technik artystycznych, co do poszukiwania czystej formy i prostoty wyrazu. Dla twórców liczyło się przedstawienie życia cnotliwego, zaangażowanego społecznie. Sceny z mitologii czy historii starożytnej były aluzjami do wydarzeń współczesnych. Miały uczyć heroizmu i patriotyzmu. W związku z tym w hierarchii tematów pierwsze miejsce zajmowało malarstwo historyczne. Ważnym aspektem było wychowanie społeczeństwa do aktywności obywatelskiej w nowym duchu. Celowi temu służyło portretowanie osób zasłużonych dla kraju: nie tylko wodzów czy dyplomatów, ale i uczonych oraz literatów.

6,6

R1AmPZibptovw

Ilustracja przedstawia portret dyplomaty Feliksa Łojko w stroju francuskim. Przez prawe ramię ma on przewieszoną wstęgę orderu św. Stanisława. Na głowie nosi francuską perukę. Spod kaftana wystaje mu koronkowy żabot koszuli.

RECJKsYBQ1SnT

Ilustracja przedstawia portret Ignacego Krasickiego w świeckim stroju duchownym z koloratką i befką. Na głowie biskup ma francuską perukę.

Kierowano się przy tym przekonaniem, że należy kształcić adeptów sztuk pięknych tak, aby byli użyteczni dla kraju. Celowi temu służyła m.in. „malarnia królewska” założona w 1766 roku przez Stanisława Augusta Poniatowskiego na Zamku Królewskim. Tzw. styl cyncynatówstyl cyncynatówstyl cyncynatów mieli w niej wypracować obracający się w kręgach dworskich artyści: Marcello Bacciarelli i Canaletto. Niemniej Bacciarelli uprawiał malarstwo plafonowe i portretowe. Stworzył oficjalne portrety „koronacyjne” Stanisława Augusta Poniatowskiego i bardzo intymny „Portret króla z klepsydrą”. Canaletto był natomiast przede wszystkim wedutystą, spod którego pędzla wyszedł cykl 24 widoków Warszawy.

RqnKtgsuaTy3S

Obraz przedstawia alegoryczny wizerunek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w momencie przełomowym dla jego panowania: przystąpił do konfederacji targowickiej i musiał się wytłumaczyć z II rozbioru Polski jako konsekwencji przegranej wojny z Rosją. Obraz miał być przesłaniem dla współczesnych Polaków i rozliczeniem z okresu panowania. Król jest ukazany przy biurku, w stroju domowym, jako pisarz polityczny w swoim gabinecie, z globusem i przyborami do pisania. Prawą dłoń ma złożoną na klepsydrze wstawionej w koronę, zaś lewą, ozdobioną sygnetem narodowym, oznaczającym zaślubiny z Polską, złożył na dokumentach, rozważając abdykację. Król, który był masonem, wykorzystuje tu rytualne przedmioty, zwłaszcza klepsydrę, aby propagować wzór wytrwałości mimo przeciwieństw losu. Złowrogą przepowiednię dla Polski rysują burzowe obłoki za oknem, który został umieszczony po prawej stronie obrazu. Promienie słońca rzucają tam czerwonawe refleksy na rozlane szeroko szare wody z wysoką falą na przedzie, co symbolizuje krwawe walki o utrzymanie narodowego bytu, a potem o odzyskanie niepodległości.

Na przeszkodzie tworzenia szkoły narodowej stały również kwestie doboru kadry nauczycielskiej „malarni”. Przeważali wśród pedagogów artyści z zagranicy: francuscy malarze Ludwik Marteau [czyt.: martu] i Jean‑Baptiste Pillement [czyt.: żą batist filmo] oraz Per Krafft ze Szwecji. Wobec wzrostu społecznych oczekiwań co do rozwoju rodzimej sztuki król Stanisław August Poniatowski zdecydował się na finansowania studiów zagranicznych uzdolnionej artystycznie polskiej młodzieży. Jedną z królewskich podopiecznych była Anna Rajecka, która w 1791 roku wystawiła swoje obrazy w paryskim salonie jako pierwszy w dziejach artysta z Polski. Specjalizowała się w portretach i obrazach przesyconych delikatnym erotyzmem, ukazujących młode kobiety w rozkwicie swej urody i wdzięku.

R189q80TvPd3u

Ilustracja przedstawia portret młodego mężczyzny bez zarostu we francuskiej peruce. Jego oczy spoglądają niezwykle wyzywająco. Pewność siebie podkreśla model ubiorem: koszulą z żabotem oraz atłasowym kaftanem, obszytym futrem, do którego przypięty jest order.

Z czasem „malarnia królewska” wykształciła rodzimych twórców pokroju portrecisty Kazimierza Wojniakowskiego czy malarza zabytków architektury Zygmunta Vogla. Odtwarzał on z natury krajobraz wsi i miast, pałaców oraz czworaków, podróżując intencjonalnie po Polsce i kolekcjonując tym samym „piękne widoki”. W tym czasie malarstwo dekoracyjne za Janem Bogumiłem Plerschem kontynuowali Jan Ścisło i założyciel wileńskiej szkoły malarstwa Franciszek Smuglewicz. Miniatury zaś tworzył Stanisław Marszałkiewicz. Kres Rzeczpospolitej utrwalił w malarstwie zwrot w stronę sentymentalizmu, którego głównym przedstawicielem w następnej dekadzie stanie się Aleksander Orłowski.

R12P1msjnia5y

Obraz przedstawia historyczne wydarzenie pod Krępą, gdy rosyjscy Kozacy dościgli uciekający z Tadeuszem Kościuszką oddział jazdy. Zmasakrowali Polaków, a skłuty pikami koń Naczelnika pada na ziemię. W centrum obrazu został ukazany moment zdarzenia, gdy kornet charkowskiego pułku jazdy Łysenko atakuje obalonego na ziemię Kościuszkę, przygotowując się do zadania mu ciosu pałaszem w głowę. W tej chwili Naczelnik miał rzekomo krzyknąć po łacinie „koniec Polski”.

Silną pozycję pod koniec XVIII wieku uzyska też polska grafika, która porzuca tradycje rokoka i zbliża się do tematyki realistycznej i orientalnej. Transformację w stronę nurtu rodzajowego przechodzi rysunek Jana Piotra Norblina. Artysta, który początkowo utrwalał sceny w karczmie, ukazywał obraz pijanego, awanturującego się szlachcica, zaczyna tworzyć wizerunki orientalnych jeźdźców lub sceny z natury. Drogę w stronę sentymentalizmu przechodzą także inni graficy jak tworzący akwafortyakwafortaakwaforty Michał Płoński i Daniel Chodowiecki.

RNtgz5zdkOjzV

Ilustracja przedstawia wygląd siedzącego na koniu Kozaka, który ciągnie na końcu taboru. Jego koń jest wychudzony i wygląda na chorego, zaś jego właściciel, być może pod wpływem alkoholu, wyraźnie czuje się doskonale. Gra na trąbce, zaś w tyle siodła ma lirę. Jego długa włócznia przechodzi mu pod lewym ramieniem. Ubrany jest w wysoką, futrzaną czapkę, długi kaftan i wysokie buty z cholewami.

RscvZf0RPMcu7

Dwa obrazy nawiązujące do postaci mitologicznych Edypa i Antygony. Z lewej strony obraz Brodowskiego, gdzie kroczący ociemniały Edyp prawą dłonią wspiera się laską, a lewą opiera o ramię Antygony. Mężczyzna patrzy przed siebie, dziewczyna na bok. Antygona ma splecione dłonie, a jej szaty są w nieładzie. Nad postaciami unoszą się ciemne chmury, które na horyzoncie rozjaśnia jedynie jasna poświata. Po prawej stronie ten sam temat opracowany przez Kokulara. Antygona podtrzymuje prawe ramię ojca, wpatrzona z troską w niego. Edyp podpierając się laską, którą dzierży w lewej dłoni, chwiejnym krokiem podąża do przodu, szukając stopami właściwego oparcia.

Polska rzeźba klasycystyczna

Na tle architektury i malarstwa polska rzeźba klasycystyczna prezentuje się niezwykle skromnie. Podejmuje najczęściej tematykę mitologiczną i alegoryczną. Podobnie jak to miało miejsce w antyku poszukuje form idealnych, zajmuje się tworzeniem układów kompozycyjnych tchnących spokojem, intelektualnym ładem, odznaczających się doskonałą równowagą, pozbawionych napięć i kontrastów. Na ziemiach polskich powstają dzieła służące do ozdoby reprezentacyjnych wnętrz, popiersia portretowe, pomniki, ogrodowe statuy. Wskrzeszono pomnik konny i popiersia portretowe. Ważną rolę będzie odgrywało sztukatorstwosztukatorstwosztukatorstwo. Początek polskiej rzeźby klasycystycznej wiąże się z powstaniem w 1768 roku sponsorowanej przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego pracowni rzeźbiarskiej zwanej „skulptornią”, będącej odpowiednikiem „malarni”. Powołana na Zamku Królewskim w Warszawie instytucja realizowała projekty związane z upiększeniem tworzonych i przebudowywanych siedzib królewskich. Nadworni artyści Stanisława Augusta Poniatowskiego wykonywali dekoracje rzeźbiarskie, posągi o tematyce mitologicznej, popiersia wybitnych Polaków, w końcu nagrobki. Pochodzący z Francji Andrzej Le Brun [czyt.: ly bra] wraz ze swym współpracownikiem Włochem Jakubem Monaldi stworzyli wiele dzieł dla Zamku Królewskiego, Łazienek i Zamku Ujazdowskiego.

6,6

RS1SigZS9bStB

Na zdjęciu znajduje się popiersie Stefana Czarnieckiego z Sali Rycerskiej na Zamku Królewskim w Warszawie z napisem informacyjnym u podstawy. Wykonana w marmurze sylwetka jest silnie udrapowana dla oddania charakteru modela. Czarniecki jest starcem z długą, kędzierzawą brodą. Jego głowa jest silnie wygolona, a szaty przywołują antyczną togę.

RgeeE7r0wHUbB

Na zdjęciu znajduje się posąg Chronosa z Sali Rycerskiej na Zamku Królewskim w Warszawie w postaci rzeźby pochylonego starca na cokole. Obnażona jego sylwetka nawiązuje do antyku, zaś głowa odpowiada oświeceniowym wyobrażeniom o mędrcu z długą brodą i bez włosów. Na plecach Chronos trzyma ziemską kulę, która jest mechanizmem zegara regulowanego przez trzymaną przez niego w prawej dłoni postawioną na sztorc kosę.

W epoce porozbiorowej dominowały wśród rzeźb importy z Włoch lub Francji. U europejskich sław jak Antonio Canova [czyt.: kanowa] czy Bertel Thorvaldsen [czyt.: torwelcen] zamawiano konkretne dzieła, które następnie ich uczniowie wykonywali. Rodzimym twórcom pozostawały jedynie dekoracje architektoniczne i rzeźba sepulkralnarzeźba sepulkralnasepulkralna. Z dzieł Canovy sprowadzonych do Polski pozostał jedynie posąg młodocianego Henryka Lubomirskiego przedstawionego pod postacią Amora jako Amorino Alato. Figura z białego kararyjskiego marmuru stoi w zamykającej galerię rzeźby Sali Kolumnowej pałacu w Łańcucie. Canova wykonał też nagrobek Barbary z Hallerów Rottmanowej. Nagrobek ten miał być przetransportowany do Polski, w okolice Oświęcimia, gdzie mieszkała rodzina Hallerów, ale z powodu wojen napoleońskich dzieło nie dotarło na miejsce. Utknęło w pobliżu Wiednia w austriackim Penzing [czyt.: pencig], gdzie ustawiono je na miejscowym cmentarzu. W świadomości społecznej jednak najważniejszym dla Polaków twórcą był Bertel Thorvaldsen. Duńczyk wykonał dla Warszawy pomnik Kopernika, ustawiony przed pałacem Staszica w 1830 roku. Dzięki ubraniu Kopernika w togę i przedstawieniu go w pozycji siedzącej, artysta uzyskał kompozycyjną zwartość dzieła, dającą efekt monumentalności. Dziełem Thorvaldsena jest też pomnik konny księcia Józefa Poniatowskiego, wzorowany na pomniku Marka Aureliusza stojącym na Kapitolu w Rzymie. Książę Józef upozowany jest na rzymskiego wodza, ma tylko bardziej realistycznie przedstawioną twarz. Monument ten, ukończony w 1832 roku, z powodu upadku powstania listopadowego nie mógł być ustawiony w Warszawie. Został przewieziony do Modlina, potem do rezydencji carskiego generała Iwana Paskiewicza w Homlu. Po zwróceniu go przez Sowietów w 1923 roku stanął przed Pałacem Saskim w stolicy. Zniszczony został przez Niemców w 1944 roku. Po wojnie Dania podarowała Polsce jego wierną kopię, odlaną z autentycznego gipsowego modelu, który zachował się w Kopenhadze. Dziełami Thorvaldsena są też pomniki nagrobne Stanisława Małachowskiego w Warszawie, Włodzimierza Potockiego w kaplicy św. Trójcy w katedrze na Wawelu, Józefy Borkowskiej w kościele dominikanów we Lwowie oraz replika kopenhaskiego Chrystusa Miłosiernego w kaplicy Artura Potockiego w katedrze wawelskiej.

RbMG73ZV3AtXh

Zdjęcie przedstawia posąg księcia Józefa Poniatowskiego na kamiennym cokole. Książę siedzi na koniu w stępie, pociągając go za uzdę celem utrzymania równowagi. Ma utrefione na sposób rzymski włosy oraz wąs pod nosem. Na ciało ma narzuconą tunikę z metalowym ryngrafem w postaci polskiego orła oraz płaszcz. Przez prawe ramię ma przerzuconą pochwę na miecz, z której wyciągnął sztylet i ustawił prawą ręką w pozycji do ataku. Na nogach ma sandały rzymskie.

W czasach Królestwa Polskiego wśród rodzimych artystów dominowali uczniowie wielkich mistrzów. Wysoką pozycję uzyskał studiujący u Canovy Ludwik Kaufmann. Był on autorem rzeźby parkowej Natalii z Potockich Sanguszkowej, którą przedstawił w Natolinie w pozie, w jakiej Canova wyrzeźbił Paulinę Borghese [czyt.: borgeze]. Treściami wolnościowymi był nasycony masywny, rytmicznie zakomponowany fryz wykonany przez niego w 1825 roku na bramie Pałacu Paca w Warszawie. Przedstawiał on Tytusa Quintusa Flaminiusa [czyt.: kwintusa flaminiusza], rzymskiego konsula, ogłaszającego edykt przyznający wolność miastom greckim. Z powodu ówczesnej sytuacji politycznej w Królestwie Polskim dzieło to od razu uzyskało status buntowniczego i podniosło rangę Kaufmanna w społeczeństwie polskim.

R1d2xihqpm25n

Zdjęcie przedstawia pomnik nagrobny z fundacji ojca Natalii Aleksandra Potockiego. Grobowiec znajduje się w półokrągłej niszy kamiennej ozdobionej otwartymi kasetonami oraz herbami rodowymi Potockich i Sanguszków. Składa się z sarkofagu, do którego prowadzą dwustopniowe schody. Na cokole z wyrytym napisem o treści informacyjnej znajduje się kamienne łoże z dwoma poduszkami i prześcieradłem. Na nim w pozycji półleżącej spoczywa zmarła, ubrana w rzymską tunikę i posiadająca utrefione na sposób antyczny krótkie włosy. Głowa jej skierowana jest w lewą stronę, a w prawej dłoni trzyma fragment prześcieradła, którym była okryta. Z jej twarzy emanuje spokój i pewność nieuchronności śmierci, którą przeżywa. Podstawa cokołu jest ozdobiona sepulkralną ornamentyką urn grobowych i wieńców nagrobnych. Napis na cokole brzmi: Aleksander hrabia Potocki pamięci jedynej córki Natalii księżnej Sanguszkowej zmarłej w kwiecie wieku w 1830 roku pomnik ten poświęcił.

U Bertela Thorvaldsena w Rzymie studiował natomiast Jakub Tatarkiewicz. Po powrocie do Królestwa Polskiego w 1829 roku stworzył wiele klasycystycznych rzeźb, kompozycji mitologicznych i alegorycznych, które również miały charakter intencjonalny. Wśród licznych wykonanych przez niego posagów wyjątkowym liryzmem emanuje „Miłość macierzyńska” i stworzona w 1830 roku „Umierająca Psyche”. Nabrała ona wyjątkowego znaczenia po klęsce powstania listopadowego, kiedy była odczytywana na emigracji jako obraz porzuconej przez Europę Polski. Omdlewa ona z rozpaczy po utraconej wolności. Obok niej leży lampka oliwna jako świadek nierozsądnego działania, ale i odznaka nadziei, że dopóki knot nie zagasł, sprawa polska jest dla Europy otwarta. W duchu klasycznym Tatarkiewicz wyrzeźbił również leżące postacie do nagrobka Stanisława Kostki Potockiego i jego żony w Wilanowie.

8,6

RePumD8SU9LUe

Zdjęcie przedstawia popiersie Konstancji Tyszkiewicz jest naturalizowane, upiększane z racji starszego wieku modela w idealny wizerunek oświeceniowej damy w ufryzowanej peruce i muślinowej sukni. Cechuje go pewna frywolność i kokieteria, lekkość w odbiorze

Rwm6nGtAIqwg4

Zdjęcie przedstawia popiersie Marii Szymanowskiej tchnie natomiast atmosferą pewnego schyłku, nostalgii za upływem czasu i nieuchronnością śmierci. Włosy w nieładzie przywołują psychiczne załamanie spowodowane rozwodem artystki. Twarz cierpiąca postarza modelkę, odpycha.

Uczniem Thorvaldsena był też sprowadzony z Czech w 1816 roku Paweł Maliński. Pierwszym jego dziełem w Warszawie był fryz „Triumf Bachusa”, umieszczony na fasadzie przebudowywanego przez Stanisława Zamoyskiego w tym czasie Pałacu Błękitnego. W podobnym duchu powstały w stolicy inne jego prace m.in. fryz „Apollo z Muzami Nauki i Sztuki” z 1824 roku do zajmowanego przez uniwersytet Pałacu Kazimierzowskiego oraz fryz Pałacu Staszica, będącego gmachem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Największą pracą Malińskiego był fryz nad wejściem głównym Teatru Wielkiego z 1830 roku, przedstawiający „Edypa wracającego z Igrzysk Olimpijskich”, w którym wyrzeźbił 62 figury. Poza dekoracjami rzeźbiarskimi budowli artysta wykonywał też nagrobki i popiersia, np. Stanisława Staszica około 1825 roku. Z inicjatywy tego ówcześnie ministra stanu Królestwa Polskiego powstał w 1825 roku nietypowy, pierwszy tego rodzaju monument na ziemiach polskich, zwany Pomnikiem Pracy. Upamiętniał on budowę drogi łączącej Warszawę z Brześciem. Ogólna jego forma wyrastała z tradycji klasycystycznej, ale postacie pracujących robotników są już na tym pomniku przedstawione naturalistycznie. Uczniem Malińskiego był pochodzący z Poznania, a działający w Krakowie Karol Cepkowski, który praktykował również w pracowni Thorvaldsena. Jego ojciec Michał był uznanym sztukatorem, co wpłynęło na warsztat artysty i zdolność wykonywania różnych posągów o tematyce antycznej, rzeźb dekoracyjnych, architektonicznych i sepulkralnych. Cepkowski wyrzeźbił sarkofag Marysieńki Sobieskiej, znajdujący się w krypcie katedry na Wawelu. Według jego projektów odkuto kamienne posągi uczonych zdobiące Collegium Maius [czyt.: kolegium majus]. Dla kościoła w Krzeszowicach stworzył trzy płaskorzeźby: Boże Narodzenie, Ukrzyżowanie i Wniebowstąpienie. Z Cepkowskim współpracował inny uczeń Thorvaldsena - Konstanty Hegel, znany głownie jako autor pomnika Syreny w Warszawie. Wyrzeźbił również pomnik nagrobny Aleksandry i Stanisława Kostki Potockich w Wilanowie, pomnik oficerów lojalistów poległych w powstaniu listopadowym oraz stworzył dekorację rzeźbiarską dla Teatru Wielkiego w Warszawie.

ROdkxblgLaRfi

Zdjęcie przedstawia posąg Syreny na wysokim, kamiennym cokole w kształcie sześcianu. Syrena sportretowana jest w chwili, gdy próbuje odeprzeć atak z prawej strony. Jest wygięta z tył, aby uderzyć z lewej strony trzymaną w lewej dłoni szablą. Jest ona podniesiona w górę. W prawej dłoni Syrena ma tarczę, którą podnosi wysoko, aby osłonić nagą pierś. Jej sylwetka pół‑kobiety, pół‑ryby jest podkreślona opadem w stronę nóg rybiej łuski.

Rzemiosło artystyczne

Cechą sztuki klasycystycznej w Polsce będzie wysoki poziom rzemiosła artystycznego, pracującego na potrzeby pałaców i dworów. Wytwórczość będzie obejmować meble i przedmioty w stylu Ludwika XVI oraz dzieła nowych technik artystycznych m.in. wiążących się z rozwojem hutnictwa. Przejawem tego będzie choćby produkcja szkła kryształowego oraz tworzenie szklanych żyrandoli, kielichów i świeczników. Pierwszy zakład produkcyjny tego typu powoła w 1722 roku Anna Radziwiłłowa w Urzeczu i Nalibokach, gdy celem dostarczania kryształowych towarów na dwór Wettinów sprowadzi rzemieślników z Saksonii. Pod auspicjami króla Stanisława Augusta Poniatowskiego rozwinie się natomiast produkcja fajansu i porcelany m.in. w Baranówce, Horodnicy czy Ćmielowie. Europejską sławę zyska założona w 1783 roku przez Józefa Klemensa Czartoryskiego manufaktura porcelany w Korcu. W dekoracjach malarskich będzie stosowała motywy kwiatowe m.in. róże w rozkwitnieniu barwy fiołkoworóżowej, co będzie jej znakiem rozpoznawczym. Stworzy wiele zastaw stołowych dla europejskich monarchów i rodzimej arystokracji. Miłośnikiem porcelany koreckiej będzie brat króla, prymas Michał Poniatowski. Sławą okryje się dwunastoosobowy serwis kawowy, zwany poddańczym, wykonany przez koreckiego malarza dekoracyjnego Kazimierza Sobińskiego dla carycy Katarzyny II.

RZcXzwVjFRhSi

Zdjęcie przedstawia wytwór manufaktury koreckiej w postaci owalnego talerza w ornamentyce plecionkowej z motywem kwiatowym. Na środku naczynia jest charakterystyczny dla zakładu wzór kwiatowy róży w rozkwitnieniu.

Po 1722 roku rozwinie się na ziemiach polskich, głównie w województwach wschodnich, również wytwórczość tkacka, zwana persjarnią, gdyż zajmowali się nią przede wszystkim handlujący kobiercami z Persji Ormianie. Dzięki magnatom w Stanisławowie i Brodach powstaną zakłady produkujące kilimy. Po 1740 roku popularne staną się manufaktury wytwarzające haftowane pasy kontuszowe. Znanym ośrodkiem, obok Kobyłki i Lipkowa, stanie się Słuck, gdzie Karol Stanisław Radziwiłł „Panie Kochanku” otworzy zakład wytwórczy po 1767 roku. Jego cechą charakterystyczną będzie użycie ornamentyki czerpanej ze sztuki ludowej. Pasy kontuszowe ze Słucka staną się popularne dzięki motywom kwiatowym tzw. bukietom w rozkwitnieniu.

R8ozBq4dMz1Dl

Zdjęcie przedstawia wytwór manufaktury sukienniczej w Słucku w postaci tkanego pasa kontuszowego o wzorach rodzimych. Układają się one w pasy florystyczne z centralnie położonym motywem krzaczkowym. Koniec pasa ozdabiają frędzle ze złotych nici.

Powtórzenie

Słownik pojęć

Bibliografia

Lorenz S., (1984), Klasycyzm w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Arkady.

Radziewicz‑Winnicki J., (2009), Historia architektury nowożytnej w Polsce. Klasycyzm, Gliwice: Wydawnictwo Politechnika Śląska.

Gaworski M., (2019), Najpiękniejsze zamki, pałace i dwory w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Arkady.