Sztuka pisania wierszy w dwóch odsłonach...
Scenariusz zajęć
II etap edukacyjny, język polski
Temat: Sztuka pisania wierszy w dwóch odsłonach…
Treści kształcenia:
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.
2. Analiza. Uczeń:
5) rozpoznaje: wers, zwrotkę (strofę), rym, odróżnia wiersz rymowany od nierymowanego (biały).
Cele operacyjne:
Utrwalenie wiadomości o budowie wiersza,
Właściwe określanie budowy wiersza,
Rozpoznawanie składników wiersza.
Nabywane umiejętności:
Uczeń:
Rozróżnia wiersz stroficzny i biały,
Wie, czym są wers, strofa (zwrotka), rym,
Czyta i rozumie teksty kultury,
Wyraża swoje spostrzeżenia i myśli w sposób prawidłowy,
Komunikuje się i współpracuje w grupie.
Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Umiejętność uczenia się,
Świadomość i ekspresja kulturalna.
Środki dydaktyczne:
Teksty wierszy: Tadeusz Różewicz „Kto jest poetą”Indeks górny 11 i Jarosław Iwaszkiewicz „Do czytelnika”Indeks górny 22,
Kartony z pytaniami: „Kto może być poetą (wiersz Różewicza)?”, „Co chce poeta opisywać (wiersz Iwaszkiewicza)?”,
Sprzęt multimedialny: (komputer, ewentualnie podłączony do telewizora/projektor multimedialny/tablica interaktywna),
Zasób multimedialny: film „Poetów dwóch”,
Kartony (duży papier), pisaki do pracy w grupach.
Metody nauczania:
Problemowe: rozmowa kierowana, dyskusja, metaplan,
Eksponująca: film,
Praktyczne: ćwiczenia, praca z tekstem, metoda projektów.
Formy pracy:
Indywidualna jednolita,
Grupowa zróżnicowana.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita uczniów, sprawdza obecność, zapisuje temat zajęć na tablicy i zapoznaje dzieci z ich celami: mówi, że lekcja będzie dotyczyć wierszy – ich budowy i charakterystyki.
Następnie prowadzący zajęcia zaprasza uczniów do rozwiązania krzyżówki (prosty diagram można przygotować przed lekcją, np. na kartonie, lub narysować na tablicy; można również zapisywać odpowiedzi na tablicy i zaznaczać jedną z liter innym kolorem kredy/pisaka: kolorowe czytane kolejno utworzą hasło „Poeta”).
Hasła do krzyżówki:
1. Środek poetycki, najczęściej przymiotnik (epitet).
2. Środek poetycki polegający na zestawieniu podobnych cech różnych obiektów: zawiera wyrazy: jak, jakby, niby, na kształt (porównanie).
3. Natchnienie poetyckie (wena).
4. Inaczej zwrotka (strofa).
5. Talent to ... od Boga (dar).
Po rozwiązaniu diagramu prowadzący zajęcia zadaje pytanie: „Kto to jest poeta?”. Kieruje rozmową tak, by otrzymać odpowiedzi: twórca, ten, kto pisze wiersze, autor, osoba wrażliwa. Podaje kolejne pytanie: „Po czym poznajemy, że dany utwór jest wierszem?”. Sugerowanie odpowiedzi: po budowie – zwrotki, wersy; po obecności środków poetyckich; po tym, że wypowiada się podmiot liryczny; po tematyce (refleksja, myśli i uczucia „ja” lirycznego).
Etap realizacji
Nauczyciel informuje uczniów, że za chwilę obejrzą film. Prosi, by zwrócili uwagę, kto jest jego bohaterem, jaka sytuacja została w nim przedstawiona, jakie wiersze (czyjego autorstwa) zaprezentowano i jakie mają one cechy charakterystyczne, co jest ich tematem itp.
Po emisji materiału prowadzący zajęcia wysłuchuje spostrzeżeń uczniów. Wiersze, jakie zostały wykorzystane w materiale, są autorstwa Tadeusza Różewicza i Jarosława Iwaszkiewicza. Nauczyciel rozdaje wydrukowane teksty i poleca dzieciom przeczytać je po cichu.
Tadeusz Różewicz
Kto jest poetą
Poetą jest ten który pisze wiersze
I ten który wierszy nie pisze
Poetą jest ten który zrzuca więzy
I ten który więzy sobie nakłada
Poetą jest ten który wierzy
I ten który uwierzyć nie może
Poetą jest ten który kłamał
I ten którego okłamano
Ten który upadł
I ten który się podnosi
Poetą jest ten który odchodzi
I ten który odejść nie może
Jarosław Iwaszkiewicz
Do czytelnika
Chciałbym napisać, jak pies biegnie,
Wóz cały w słońcu jedzie laskiem,
Baba rowerem skręca jezdnią
I bańki lśnią blaszanym blaskiem.
Czerwony pociąg mija domy,
A z elektrowni czarne dymy,
Spłoszony kasztan szarpie brony,
Topola składa liść jak rymy.
Żeby to wszystko w słońcu błysło
I żeby było tak jak żywe –
I żebyś ty to widział wszystko,
I żebyś był, jak ja – szczęśliwy.
Następnie nauczyciel zadaje uczniom przykładowe pytania i prosi ich o zastanowienie się nad odpowiedziami:
Kto jest poetą według tekstu Różewicza?
Do jakich uczuć, emocji odwołuje się podmiot liryczny, opisując cechy poety?
Jakie cechy ma ten utwór?
O czym chce pisać poeta w wierszu Iwaszkiewicza?
W czym poeta widzi swoje natchnienie?
Jakie emocje chce odczuwać poeta?
Nauczyciel wyraźnie, odpowiednio akcentując istotne fragmenty utworów, odczytuje oba teksty i zaprasza uczniów do dyskusji. Podczas wymiany zdań przymocowuje do tablicy plansze z pytaniami:
Kto może być poetą (wiersz Różewicza)?
Co chce poeta opisywać (wiersz Iwaszkiewicza)?
Zgłaszający się uczniowie podchodzą do tablicy i zapisują swoje odpowiedzi, np.:
Poetą może być każdy, bez względu na poglądy, zainteresowania, styl życia, warunki materialne, przekonania.
Poeci chcą pisać o zwykłym życiu, o codzienności, w której tkwi proste piękno, dające poczucie spełnienia i szczęścia.
W kolejnym etapie zajęć nauczyciel dzieli klasę na grupy i każdej z nich udziela instrukcji do wykonania konkretnych zadań:
I grupa pracuje z tekstem „Kto jest poetą”. Badają budowę wiersza. Podają liczbę wersów, sprawdzają obecność rymów, znaków interpunkcyjnych.
II grupa otrzymuje tekst „Do czytelnika” (według identycznej instrukcji).
III grupa przygotowuje w dużym formacie (np. na kartonie) definicję – wiersz stroficzny – z rymami, podzielony na zwrotki (na podstawie wiersza „Do czytelnika”).
IV grupa opracowuje w dużym formacie definicję – wiersz biały – bez rymów (na podstawie wiersza „Kto jest poetą”).
Po zakończonej pracy liderzy grup przedstawiają jej efekty na forum klasy. Uczniowie z innych zespołów zadają ewentualne pytania, na które „eksperci” z poszczególnych zespołów próbują odpowiadać z pomocą nauczyciela. Na koniec uczniowie zapisują w zeszytach wnioski w postaci metaplanu (tworzą go wszystkie dzieci):
„Kto jest poetą” to wiersz zbudowany z pięciu grup po dwa wersy, nie ma rymów, nie występują znaki interpunkcyjne.
„Do czytelnika” to wiersz zbudowany z trzech zwrotek po cztery wersy, występują rymy przeplatane (krzyżowe), żeńskie. Występują znaki interpunkcyjne zgodnie z zasadami interpunkcji. Każdy wers zaczyna się wielką literą.
Wiersz stroficzny – wiersz z rymującymi się wersami pogrupowanymi w zwrotki.
Wiersz biały – wiersz bez rymów.
Sporządzamy notatkę z efektów prac grup:
Wiersz biały a stroficzny. (Uczniowie przepisują z przygotowanych przez grupę III i IV definicji).
Budowa wierszy poznanych na lekcji:
„Do czytelnika” jest przykładem wiersza stroficznego. Jest podzielony na trzy zwrotki po cztery wersy. Rymuje się w systemie abab – rymy przeplatane (krzyżowe), żeńskie.
„Kto jest poetą” to wiersz biały – nie ma rymów. Tworzy go 10 wersów, nie występują znaki interpunkcyjne.
Etap końcowy
Nauczyciel podsumowuje zajęcia. Prosi uczniów, by odpowiedzieli na pytanie, na czym polega piękno literatury (sztuki w ogóle). Kieruje rozmową tak, by dzieci same wywnioskowały, że piękno to wiąże się także z jej różnorodnością i bogactwem, które można było zaobserwować na przykładzie wierszy podejmujących podobną problematykę, ale posługujących się innymi środkami wyrazu.
Zapis pracy domowej:
Napisz, która forma – wiersz stroficzny czy biały – podoba ci się bardziej? Uzasadnij swój wybór.
Dodatkowo:
Zadaniem dla chętnych jest stworzenie dowolnego wiersza:
A może i Ty jesteś poetą...? Chciałbyś/chciałabyś stworzyć wiersz? Spróbuj!
Proponowane źródła: Tadeusz Różewicz, Kto jest poetą, [w:] tegoż, Nic w płaszczu Prospera, PIW, Warszawa 1962 lub http://www.poland.gov.pl/tadeusz,rozewicz,,kto,jest,poeta,11001.html↩
Proponowane źródło: Jarosław Iwaszkiewicz, Do czytelnika, [w:] tegoż, Pogoda czasu, Iskry, Warszawa 2006.↩
