Sztuka przydomkowania lepsza od przezywania – jak słowami wyrażamy wyjątkowość osoby
Scenariusz zajęć
II etap edukacyjny
Temat: Sztuka przydomkowania lepsza od przezywania – jak słowami wyrażamy wyjątkowość osoby
Treści kształcenia:
Uczeń:
Zna prawa i obowiązki, zasady i reguły postępowania – etyka (5),
Uczestniczy w grupie, porozumiewa się z innymi – etyka (6),
Uzasadnia opinie, wydaje sądy, kryteria ocen, między innymi w odniesieniu do zjawisk społecznych na poziomie małej grupy, społeczności szkolnej i społeczności lokalnej – etyka (9),
Odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury – język polski (II.4),
Korzysta z informacji zawartych w encyklopedii, słowniku ortograficznym, słowniku języka polskiego (małym lub podręcznym), słowniku wyrazów bliskoznacznych – język polski (I.2),
Uświadamia sobie istotę koleżeństwa i przyjaźni, wzajemnego szacunku, udzielania sobie pomocy, współpracy, empatii – wychowanie do życia w rodzinie (10),
Tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami – historia i społeczeństwo (III).
Cele operacyjne:
Uczeń:
Zna definicję przydomka i przezwiska, potrafi wskazać ich przykłady oraz rozpoznać je wśród innych wyrażeń językowych,
Zna i odróżnia negatywne oraz pozytywne powody, dla których ludzie tworzą oraz korzystają z przydomków i przezwisk,
Potrafi stworzyć poprawnie przydomek,
Zdaje sobie sprawę ze społecznej funkcji języka,
Dostrzega pozytywne cechy osobowe u siebie i innych – rozumie, że obraz siebie oraz drugiej osoby w dużym stopniu zależy od pozytywnego lub negatywnego nastawienia do siebie i innych.
Nabywane umiejętności:
Uczeń:
Porozumiewa się w języku ojczystym,
Rozumie rolę ustalanych społecznie zasad i potrzebę ich przestrzegania,
Rozpoznaje konsekwencje swoich działań, w tym językowych,
Dostrzega, że za pomocą wyrażeń językowych tworzy obraz samego siebie, a także relacje z innymi ludźmi.
Środki dydaktyczne:
Zasoby multimedialne: ćwiczenie interaktywne Podaj swój przydomek, a powiem ci, kim jesteś, karty pracy (Przydomek czy przezwisko? oraz Mam przydomek),
Arkusze papieru, pisaki,
Słownik języka polskiego,
Tablica, kreda/pisak,
Komputery z głośnikami i dostępem do internetu/tablica interaktywna.
Metody nauczania:
Podające: pogadanka, wyjaśnienia,
Praktyczna: ćwiczenia przedmiotowe,
Problemowe: aktywizujące – burza mózgów, dyskusja, wspólne ustalanie reguł, kreatywne działania językowe,
Programowana: z użyciem komputera.
Formy pracy:
Zbiorowa jednolita,
Grupowa zróżnicowana,
W parach,
Indywidualna.
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel wita uczniów i prosi o podanie językowych sposobów określania kogoś. Na tablicy zapisuje pojęcia: imię, przydomek, nazwisko, przezwisko itp. Informuje, że tematem zajęć będą przydomki i przezwiska.
2. Praca w grupach.
Klasa zostaje podzielona na dwie grupy. Nauczyciel proponuje znalezienie różnicy między przydomkiem a przezwiskiem. Uczniowie, korzystając np. ze słownika języka polskiego lub z internetu, szukają potrzebnych informacji: jedna grupa o przezwisku, druga – o przydomku (przezwisko to „nadana komuś nazwa, osobiste miano charakterystyczne dla danej osoby, zwykle o zabarwieniu ujemnym”, przydomek – „nadawane komuś charakterystyczne miano”).
Następnie członkowie zespołów wspólnie przygotowują definicje słów i przedstawiają na forum. Należy zwrócić uwagę, by w każdej grupie znaleźli się uczniowie uzdolnieni językowo/literacko, aby pomagali pozostałym w formułowaniu odpowiedzi. W razie potrzeby prowadzący objaśnia wyrażenia słownikowe.
3. Uczniowie, wspólnie lub podzieleni na mniejsze grupy, rozwiązują zadanie interaktywne Podaj swój przydomek, a powiem ci, kim jesteś. Polega ono na dopasowaniu cech fizycznych do średniowiecznych władców. Podane przydomki stanowią podpowiedź.
Nauczyciel sprawdza poprawność wykonania zadania i pyta, z którymi cechami dzieci miały problem i dlaczego.
Po wykonaniu ćwiczenia prowadzący zajęcia pyta o kolejne postaci historyczne – jakimi cechami mogli się charakteryzować inni książęta piastowscy, np. Leszek Biały, Henryk IV Wierny, Bolesław V Wstydliwy, Bolko II Ziębicki, Bolko I Surowy? W odpowiedziach nie można używać słowa będącego przydomkiem.
Uczniowie szczególnie zainteresowani historią tworzą grupę, która wyszukuje w internecie informacje o wymienionych władcach i w razie potrzeby, gdyby pozostałe dzieci miały problemy z wyjaśnieniem przydomków, służą pomocą – objaśniają ich rzeczywiste pochodzenie.
Prowadzący chwali pomysłowość uczniów, nawet jeśli ich odpowiedzi różniły się od poprawnych.
4. Uczniowie otrzymują karty pracy Przydomek czy przezwisko? i rozwiązują indywidualnie zadania. Podają wyniki, które zapisuje na tablicy dziecko z deficytem społecznym, np. nieśmiałe. Refleksje z zadania 2 może podsumować uczeń odznaczający się umiejętnością wnioskowania.
5. Nauczyciel prosi uczniów, by podali także kilka współcześnie zasłyszanych przezwisk, i zapisuje je na tablicy. Prowokuje dyskusję pytaniem, jakie skutki może wywołać używanie w stosunku do kogoś przezwiska, a jakie przydomka.
Prowadzący zajęcia porządkuje odpowiedzi oraz zapisuje je na tablicy. Komentując wypowiedzi, uświadamia uczniom, że używanie przezwisk jest wyrazem negatywnego nastawienia, złośliwości, agresji słownej w stosunku do przezywanej osoby oraz może powodować niechęć, lekceważenie, ostracyzm otoczenia wobec przezywanego. Natomiast przydomki mogą budować pozytywny obraz, zaciekawiać otoczenie daną osobą. Bardzo często przydomek i przezwisko mogą brzmieć podobnie lub nawet tak samo – nazywając np. kogoś Małym Księciem, można w ten sposób podkreślić czyjąś wrażliwość i delikatność albo fakt, że ta osoba jest samotna i żyje na uboczu klasy szkolnej.
6. Prowadzący pyta uczniów, czym trzeba się kierować przy nadawaniu przydomków lub przezwisk. Rozmowa powinna zmierzać do sformułowania następujących wniosków:
Przy tworzeniu przydomków i przezwisk należy brać pod uwagę:
Kontekst kulturowy – czyli to, czy dane cechy, które wskazujemy w wymyślonym określeniu, są powszechnie oceniane pozytywnie czy negatywnie,
Nasze intencje – co chcemy uzyskać poprzez zastosowanie danego określenia,
Jaka jest osoba, w stosunku do której tworzymy dane określenie – to, co nam wydaje się miłe i sympatyczne, dla niej wcale takie być nie musi.
7. Nauczyciel proponuje uczniom ułożenie metodą burzy mózgów Instrukcji tworzenia przydomków. Dzieci zgłaszają i dyskutują propozycje zasad, które ich zdaniem powinny znaleźć się w instrukcji. Zadanie daje szansę wykazania się osobom uzdolnionym lingwistycznie, jasno formułującym myśli, ale także tym, które przejawiają zdolności społeczne, np. empatię. Zasady zapisuje na tablicy uczeń mający problem z wystąpieniami na forum klasy.
8. Następnie uczniowie wykonują w parach zadanie z karty pracy Mam przydomek, polegające na wymyśleniu własnego przydomka oraz przydomka dla koleżanki/kolegi z pary. W czasie wykonywania zadania muszą przestrzegać Instrukcji tworzenia przydomków. Wszyscy, a zwłaszcza osoby uzdolnione lingwistycznie, powinni być zachęcani do tworzenia neologizmów i gier słownych.
W przypadku dzieci o mniejszych możliwościach prowadzący może wskazać epitety jako formę realizacji ćwiczenia.
Osoby o wyraźnie negatywnym nastawieniu do siebie i innych nauczyciel powinien szczególnie motywować w tym zadaniu, ewentualnie może sam wskazywać pozytywne cechy, które u nich dostrzega.
Uczniowie prezentują swoje prace i wypowiadają się na temat, czy podobają im się nazwy wymyślone przez kolegów.
9. Podsumowanie.
Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie, co należy brać pod uwagę, nadając komuś przezwisko.
Uwagi:
Nauczyciel może dodatkowo ogłosić konkurs na najlepszą autoreklamę słowną lub wizualną opartą na przydomkach stworzonych w karcie pracy Mam przydomek. W wersji słownej propozycja adresowana jest do uczniów swobodnie i kreatywnie posługujących się polszczyzną; dla dzieci z trudnościami w komunikacji werbalnej przeznaczona jest wersja wizualna. Chętni tworzą projekty i prezentują je w ustalonym miejscu w klasie. Wszyscy uczniowie na następnych zajęciach wybierają w głosowaniu najciekawszy projekt.