Anna Baran

Olkusz

Sztuka słowa a sztuka obrazu na przykładzie Brzeziny Jarosława Iwaszkiewicza

(kontynuacja zajęć opisanych w scenariuszu „Trudna afirmacja życia” - propozycja metodyczna ujęcia tematu integracji tekstu literackiego z obrazem filmowym i malarskim).

Sytuacja edukacyjna, w jakiej znaleźliśmy się w dobie reformy szkolnictwa, zmusza nas do integrowania wielu dziedzin sztuki w ramach lekcji języka polskiego.

Na co dzień spotykamy się z narastającym zjawiskiem odchodzenia uczniów od lektury i zastępowaniem jej ekranizacjami filmowymi dzieła. Warto więc szukać takich tekstów literackich, które dają możliwość łączenia literatury, malarstwa, filmu, pozwalają dostrzegać powiązania między znakami, łączyć zagadnienia literackie z nauką o języku, wprowadzać konteksty filozoficzne, wskazywać powinowactwa sztuk. W mojej praktyce szkolnej takim tekstem stała się Brzezina Jarosława Iwaszkiewicza.

Tematowi temu poświęcam cykl dwóch lekcji. Pierwsza z nich opisana jest w scenariuszu „Trudna afirmacja życia w Brzezinie Jarosława Iwaszkiewicza”. W tamtym scenariuszu zawarty został także wstępny opis cyklu. Scenariusz zawarty w tym materiale jest kontynuacją tamtych zajęć.

PROPOZYCJE METODYCZNE

Temat: Sztuka słowa a sztuka obrazu – funkcja symbolu w „Brzezinie”

J. Iwaszkiewicza i filmowej adaptacji A. Wajdy.

Cele:

– odczytywanie funkcji symbolu w różnych przekazach znakowych (literatura, film, malarstwo), (cel główny);

– powtórzenie wiadomości z zakresu komunikacji językowej;

– wprowadzenie pojęcia: intersemiotyczność;

– kształcenie świadomego odbioru adaptacji filmowych dzieła literackiego;

– uzmysłowienie odmiennych walorów słowa i obrazu;

– wskazywanie kontekstów młodopolskich w literaturze późniejszych epok.

Metody pracy:

– metoda praktycznego działania, metoda poszukująca, heureza.

Formy pracy:

– praca w grupach, sporządzanie zestawień i tabeli.

Środki dydaktyczne:

– fragmenty filmu w reż. A. Wajdy, pt. „Brzezina” z roku 1970, reprodukcje obrazów J. Malczewskiego (Zatruta studnia, Śmierć), plansza ze schematem komunikacji językowej, przyniesione przez młodzież egzemplarze opowiadania;

– literatura pomocnicza dodatkowa do tej lekcji:

• I. Szpakowska‑Mądzik, Projekty lekcji z nauki o języku w szkole ponadpodstawowej, WP ZNP, Kielce 1997, s. 28;

• Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Ossolineum, Wrocław 1988, s. 201, 462;

• S. Wysłouch, Filmowe konteksty polonistycznej edukacji, [w:] Konteksty polonistycznej edukacji (Seria Literacka), red. M. Kwiatkowska‑Ratajczak, S. Wysłouch, wyd***.*** Poznańskie Studia Polonistyczne, Poznań 1998, s. 92‑107.

Przebieg lekcji:

I. Część wstępna

1. Odtworzenie na schemacie komunikacji językowej istoty funkcjonowania względem siebie dwóch przekazów: filmowego i literackiego.

R19yWthkXTqid

2. Wprowadzenie pojęcia przekaz intersemiotyczny.

Semiotyka – teoria znaku zajmująca się różnymi odmianami znaków, np. słowem, obrazem, a także problemem ich funkcji. Wskazanie Słownika terminów literackich jako źródła definicji*.*

3. Cel lekcji: prześledzenie funkcjonowania symboli w różnych systemach znakowych.

II. Część główna

1. Określenie istoty adaptacji filmowej (parafraza, przekład, interpretacja).

2. Nawiązanie do lekcji - „TRUDNA AFIRMACJA ŻYCIA W BRZEZINIE J.IWASZKIEWICZA”.

3. Wskazanie symboli występujących w opowiadaniu:

brzezina, fortepian, Malina, ulewa.

4. Podział klasy na cztery grupy, z których każda otrzymuje przygotowaną wcześniej tabelę oraz wskazany jeden z symboli do analizy.

Pytania kierunkowe (rozdane wraz z tabelami):

– Co wprowadza dany symbol do tekstu / do filmu (także w warstwie brzmieniowej)?

– Jakie treści tekstu / filmu eksponuje, wydobywa?

– Czemu służy? (funkcja).

– W którym przekazie jest mocniej zaznaczony, gdzie wydaje się istotniejszy?

5. Wyznaczona osoba (lider grupy) relacjonuje efekty pracy grupy, przedstawiając zapis w tabeli.

Odczytywanie wybranych przez młodzież fragmentów tekstu, wyświetlanie odpowiednich fragmentów filmu na video.

Przedstawianie reprodukcji obrazów Jacka Malczewskiego.

6. Przewidywany przebieg analizy funkcji symboli.

Zapis w zeszycie w formie zestawienia słownego w ujęciu tabelarycznym.

7. Wskazanie symbolu, który nie występuje w opowiadaniu, a został wkomponowany w obraz filmowy.

Zatruta studnia – symbol śmierci (fragment filmu, reprodukcje obrazów J. Malczewskiego z cyklu Zatruta studnia).

8. Sformułowanie wniosków wynikających z analizy funkcji symboli.

Adaptacja filmowa wydobywa związki opowiadania z epoką Młodej Polski, wskazuje na modernistyczne zakorzenienia, które nie istnieją w sposób tak wyraźny w tekście Iwaszkiewicza.

Opowiadanie skłania do interpretacji bardziej egzystencjalnej. Iwaszkiewicza interesuje byt ludzki w jego wymiarze osobistym*.*

III. Część końcowa

1. Powrót do schematu komunikacji językowej. Refleksje nad istotą budowania znaczeń przez słowo i przez obraz.

2. Sformułowanie wniosków:

Film eksponuje młodopolskie konteksty opowiadania J. Iwaszkiewicza pt.

Brzezina, ale nie gubi jego egzystencjalnej i uniwersalnej wymowy, opowiadanie zaczyna funkcjonować „pomiędzy znakami”.

3. Opinie uczniów na temat filmu i książki.

Zadanie domowe:

W formie krótkiej notatki odpowiedz na pytanie, która sztuka - słowa czy obrazu – bardziej przemawia do Ciebie? Uzasadnij swoją opinię.