753 p.n.e. – Legendarna data założenia Rzymu. Okres królewski Panowanie Etrusków w Rzymie
509 p.n.e. – Rzym republiką. Walki patrycjuszy i plebejuszy
264 p.n.e. – Początek wojen punickich
II w. p.n.e. – Wojny macedońskie. Narzucenie władzy Grekom
146 p.n.e. – Zburzenie Kartaginy i Koryntu
I w. p.n.e. – Wojny domowe i upadek republiki. Epoka Cezara i Cycerona
30 p.n.e. – Pryncypat Oktawiana Augusta
I w. – Dynastia julijsko‑klaudyjska
II w. – Czasy Trajana, Hadriana, Marka Aureliusza
III w. – Cesarze z wyboru legionów
IV w. – Zrównanie chrześcijaństwa z innymi legionami. Rzym podupada
395 p.n.e. – Podział cesarstwa na Wschodnie i Zachodnie
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R17t8ISNsZBBf1
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
5. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu kultury materialnej w starożytności:
4) architektura rzymska: wybrane typy budowli i ich przeznaczenie (amfiteatr, cyrk, stadion, termy, łuk triumfalny, akwedukt, willa rzymska, bazylika), najważniejsze budowle starożytnego Rzymu: Koloseum, kolumna Trajana, Forum Romanum, Panteon; Pompeje jako przykład miasta rzymskiego;
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
3) dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;
4) jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;
Nauczysz się
rozpoznawać typy budowli starożytnego Rzymu;
charakteryzować dzieła reprezentatywne dla sztuki rzymskiej: rzeźby malarstwa i architektury;
przedstawiać przykłady rzymskiej sztuki sakralnej, użytkowej, triumfalnej i pomnikowej;
tłumaczyć tekst Pliniusza Starszego z Historii naturalnej.
Periodyzacja sztuki rzymskiej
VI–V w. p.n.e.
Okres etruski (archaiczny)
IV–II w. p.n.e.
Okres republiki
I w. p.n.e.
Okres późnej republiki
I w. – 1. połowa III w.
Okres cesarski
III–V w.
Okres późnego antyku
Etruskowie
Etruskowie (łac. Etrusci, Tusci) zamieszkiwali tereny dzisiejszej Toskanii. Być może byli oni najstarszą nieindoeuropejską ludnością Italii, choć istnieje także teoria, że osiedlili się tam w VIII w. p.n.e. po opuszczeniu Lidii w Azji Mniejszej.
Ich miasta tworzyły ligę dwunastu niezależnych miast. Na czele każdego z nich stał król, w późniejszych zaś czasach władza przeszła na przedstawicieli arystokracji (lukumonów). Około V w. p.n.e. pozycja Etrusków – niepodważalna od VIII w. – zaczęła słabnąć pod wpływem rosnących aspiracji ludów italskich, napływu Galów, walk z Grekami oraz aktywności Rzymu, który zdobywał po kolei wszystkie miasta etruskie (ostatnie w 280 r. p.n.e.).
Charakterystyczna dla sztuki etruskiej jest zwłaszcza świątynia. Najczęściej miała ona ciężki dach, wysokie podium, bardzo obszerny przedsionek, a z tyłu była zamknięta ścianą. Kolumny były szeroko rozstawione. Mury wznoszono z suszonej i palonej cegły, kolumnada i belkowanie były drewniane.
RXTV7y7ANV4tn
Malarstwo etruskie znamy głównie z grobowców. Freski tam umieszczane z reguły przedstawiają uczty, tańce, ofiary, igrzyska, wyścigi, polowania. Z biegiem czasu pojawiają się także inne tematy: śmierć, sceny walk, wizerunki demonów i bóstw podziemnych. Barwy dotąd żywe stają się ciemne i mniej jaskrawe.
R1R7PMOkYQzcA1
Z rzeźby zachowały się głównie dzieła wykonane z wypalonej gliny, brązu oraz kamienia. Bardzo ciekawym typem rzeźby etruskiej są sarkofagi terakotowe oraz kamienne. Przedstawiają one zmarłych tak, jakby nadal żyli i ucztowali. Wiele rzeźb zdradza tendencję do deformacji, wydłużania sylwetki, jakby artyście brakowało wyczucia proporcji.
R7hcyoLtBJZN91
Etruskowie byli mistrzami brązownictwa. Na bardzo wysokim poziomie stały też techniki złotnicze.
RgdJyKbJs5hZA
R1KUEEOayLgSZ
Ćwiczenie 1
Cuda tworzone przez Rzymian
Caius Plinius Maior, Naturalis historia, XXXVI, 121–123
Sed dicantur vera aestimatione invicta miracula. Q. Marcius Rex, iussus a senatu aquarum Appiae, Anienis, Tepulae ductus reficere, novam a nomine suo appellatam cuniculis per montes actis intra praeturae suae tempus adduxit; Agrippa vero in aedilitate adiecta Virgine aqua ceterisque conrivatis atque emendatis lacus DCC fecit, praeterea salientes D, castella CXXX, complura et cultu magnifica, operibus iis signa CCC aerea aut marmorea inposuit, columnas e marmore CCCC, eaque omnia annuo spatio. Adicit ipse aedilitatis suae conmemoratione et ludos diebus undesexaginta factos et gratuita praebita balinea CLXX, quae nunc Romae ad infinitum auxere numerum.
Quod si quis diligentius aestimaverit abundantiam aquarum in publico, balineis, piscinis, euripis, domibus, hortis, suburbanis villis, spatia aquae venientis, exstructos arcus, montes perfossos, convalles aequatas, fatebitur nil magis mirandum fuisse in toto orbe terrarum.
R15TSlSx0yoG4
R1DV2OInTZQrm
Ćwiczenie 2
Z podanych zdań wskaż te, które są prawdziwe VERUM lub fałszywe FALSUM. VERUM Możliwe odpowiedzi: 1. Agrippa balinea CLXX gratuita populo Romano praebuit. 2. Q. Marcius aedilis Aquam Marciam aedificavit. 3. Agrippa aedilis Aquam Virginem aedificavit. 4. Plinius Maior aquaeductos invicta miracula putat. 5. Plinii temporibus Romae plurima balinea fuerunt. 6. Senatus praetorem quattuor aquarum ductus reficere iussit. FALSUM Możliwe odpowiedzi: 1. Agrippa balinea CLXX gratuita populo Romano praebuit. 2. Q. Marcius aedilis Aquam Marciam aedificavit. 3. Agrippa aedilis Aquam Virginem aedificavit. 4. Plinius Maior aquaeductos invicta miracula putat. 5. Plinii temporibus Romae plurima balinea fuerunt. 6. Senatus praetorem quattuor aquarum ductus reficere iussit.
Z podanych zdań wskaż te, które są prawdziwe VERUM lub fałszywe FALSUM. VERUM Możliwe odpowiedzi: 1. Agrippa balinea CLXX gratuita populo Romano praebuit. 2. Q. Marcius aedilis Aquam Marciam aedificavit. 3. Agrippa aedilis Aquam Virginem aedificavit. 4. Plinius Maior aquaeductos invicta miracula putat. 5. Plinii temporibus Romae plurima balinea fuerunt. 6. Senatus praetorem quattuor aquarum ductus reficere iussit. FALSUM Możliwe odpowiedzi: 1. Agrippa balinea CLXX gratuita populo Romano praebuit. 2. Q. Marcius aedilis Aquam Marciam aedificavit. 3. Agrippa aedilis Aquam Virginem aedificavit. 4. Plinius Maior aquaeductos invicta miracula putat. 5. Plinii temporibus Romae plurima balinea fuerunt. 6. Senatus praetorem quattuor aquarum ductus reficere iussit.
Oceń, czy poniższe zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą. Każdemu zdaniu przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz).
Agrippa balinea CLXX gratuita populo Romano praebuit., Agrippa aedilis Aquam Virginem aedificavit., Senatus praetorem quattuor aquarum ductus reficere iussit., Plinii temporibus Romae plurima balinea fuerunt., Plinius Maior aquaeductos invicta miracula putat., Q. Marcius aedilis Aquam Marciam aedificavit.
VERUM
FALSUM
R1ax56r6xBVVr
Ćwiczenie 3
Połącz w pary. Aquas reficere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Salientes facere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Signa imponere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Ludos facere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Arcus exstruere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Montes perfodere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Convalles aequare Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny
Połącz w pary. Aquas reficere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Salientes facere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Signa imponere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Ludos facere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Arcus exstruere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Montes perfodere Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny Convalles aequare Możliwe odpowiedzi: 1. wydawać igrzyska, 2. przekopywać góry, 3. budować łuki, 4. naprawiać akwedukty, 5. budować wodotryski, 6. stawiać posągi, 7. wyrównywać doliny
W Rzymie popularna była rzeźba portretowa – płaskorzeźba oraz rzeźba pełna. Złożyły się na to dwa czynniki: wzory hellenistycznej rzeźby greckiej oraz popularne wśród patrycjuszy zwyczaje pogrzebowe. Po śmierci ojca rodziny zdejmowano bowiem z jego twarzy maskę pośmiertną i umieszczano ją w atriumAtriumatrium domu, w galerii portretów przodków. Prawdopodobnie maski woskowe zastępowano potem rzeźbami z kamienia lub brązu. Taki portret nie reprezentował – jak w Grecji – pewnej idei (np. portret Peryklesa to idea władzy), lecz posiadał cechy indywidualne. Rzymski portret epoki wczesnorepublikańskiej nazywamy często werystycznym. Wykazuje on jaskrawe, obiektywne naśladowanie natury. Zachowało się wiele portretów mężczyzn w podeszłym wieku, a właściwie brak portretów kobiet.
R1LTXby7NuJAH
W rzeźbach epoki Augusta odnajdziemy zarówno elementy nawiązujące do tradycji rzymskiej, jak i grecki idealizm. Dobrym przykładem jest wizerunek samego Oktawiana. Posąg, który stał w willi żony Oktawiana, Liwii, w Prima Porta, jest reprezentacyjny, pełen dostojeństwa, szlachetności, chłodu, ma bowiem heroizować i uszlachetniać jego postać.
R12tEfTYzIkh9
Podobne tendencje reprezentują płaskorzeźby Ara Pacis Augustae – Ołtarza Pokoju Augustowego. Przypomina on Wielki Ołtarz Zeusa w Pergamonie, ale pod wieloma względami jest od niego różny, np. jego oprawa architektoniczna jest znacznie mniejsza. Każdy z reliefów ma znaczenie symboliczne, np. ten, który przedstawia siedzącą kobietę. Jest to zapewne personifikacja Italii – Bogini Tellus, inne postacie to być może Niebo i Morze. Ołtarz Pokoju ma wielkie znaczenie historyczne, propagandowe, a umieszczone tam znakomite płaskorzeźby wywarły wielki wpływ na dalszy rozwój sztuki.
R16fJFY84WiC8
W epoce Flawiuszy i Trajana rzeźba znowu stała się bardziej realistyczna, co ilustrują płaskorzeźby łuku Tytusa i kolumny Trajana. Brak tu głębszej symboliki, widoczna jest zaś tendencja do tworzenia pewnej pogłębionej i zgodnej z prawdą narracji, realistyczny krajobraz, tworzenie głębi, kilkuplanowość.
R10UKYKa6p53c
Malarstwo
Nie posiadamy zabytków rzymskiego malarstwa sztalugowego, na który wielki wpływ miało greckie malarstwo epoki hellenistycznej, zachowały się za to piękne freski, np. w Rzymie, Ostii lub Pompejach.
RYNOMdrTcWKsT
Kompozycje te reprezentują różne konwencje i mody:
I styl, inkrustacyjny (III w. p.n.e.), właściwie nie występuje w Rzymie. Naśladuje on marmurowe inkrustacje,
II styl, architektoniczny (I w. p.n.e.): fresk bywa ramą dla dzieła sztuki, posiada głębię, inną przestrzeń,
III styl (za Augusta) stosuje iluzjonizmIluzjonizmiluzjonizm, mniej jest pejzaży, pojawiają się za to motywy egiptyzujące i egzotyczne,
IV styl (czasy Klaudiusza) lubuje się w fantastycznych, teatralnie skręconych motywach architektonicznych.
RG9IqUJz66n9J
REATbk3NIFwFI
Ćwiczenie 6
R10ECKBGAOYYK
Ćwiczenie 7
R1NJg1afEHupN
Ćwiczenie 8
R1DfFYyTSqwO6
Ćwiczenie 9
Oceń, czy zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą. Każdemu zdaniu przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz). VERUM Możliwe odpowiedzi: 1. Łuk Tytusa należy do architektury reprezentacyjno-pomnikowej. 2. Wynalazcami cementu byli Grecy. 3. III styl malarstwa rzymskiego stosuje iluzjonizm, motywy egiptyzujące i egzotyczne. 4. Etruskowie zamieszkiwali tereny dzisiejszej Toskanii. 5. Wodociąg Dziewiczy (Aqua Virgo) zbudował Agryppa. 6. Malarstwo etruskie znamy głównie z grobowców. 7. Autorem dzieła „Naturalis historia” jest Witruwiusz. 8. Panteon powstał za czasów Hadriana. 9. Ara Pacis Augusta znajduje się w Rzymie. 10. Najbardziej znany cyrk rzymski to Circus Flaminius. FALSUM Możliwe odpowiedzi: 1. Łuk Tytusa należy do architektury reprezentacyjno-pomnikowej. 2. Wynalazcami cementu byli Grecy. 3. III styl malarstwa rzymskiego stosuje iluzjonizm, motywy egiptyzujące i egzotyczne. 4. Etruskowie zamieszkiwali tereny dzisiejszej Toskanii. 5. Wodociąg Dziewiczy (Aqua Virgo) zbudował Agryppa. 6. Malarstwo etruskie znamy głównie z grobowców. 7. Autorem dzieła „Naturalis historia” jest Witruwiusz. 8. Panteon powstał za czasów Hadriana. 9. Ara Pacis Augusta znajduje się w Rzymie. 10. Najbardziej znany cyrk rzymski to Circus Flaminius.
Oceń, czy zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą. Każdemu zdaniu przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz). VERUM Możliwe odpowiedzi: 1. Łuk Tytusa należy do architektury reprezentacyjno-pomnikowej. 2. Wynalazcami cementu byli Grecy. 3. III styl malarstwa rzymskiego stosuje iluzjonizm, motywy egiptyzujące i egzotyczne. 4. Etruskowie zamieszkiwali tereny dzisiejszej Toskanii. 5. Wodociąg Dziewiczy (Aqua Virgo) zbudował Agryppa. 6. Malarstwo etruskie znamy głównie z grobowców. 7. Autorem dzieła „Naturalis historia” jest Witruwiusz. 8. Panteon powstał za czasów Hadriana. 9. Ara Pacis Augusta znajduje się w Rzymie. 10. Najbardziej znany cyrk rzymski to Circus Flaminius. FALSUM Możliwe odpowiedzi: 1. Łuk Tytusa należy do architektury reprezentacyjno-pomnikowej. 2. Wynalazcami cementu byli Grecy. 3. III styl malarstwa rzymskiego stosuje iluzjonizm, motywy egiptyzujące i egzotyczne. 4. Etruskowie zamieszkiwali tereny dzisiejszej Toskanii. 5. Wodociąg Dziewiczy (Aqua Virgo) zbudował Agryppa. 6. Malarstwo etruskie znamy głównie z grobowców. 7. Autorem dzieła „Naturalis historia” jest Witruwiusz. 8. Panteon powstał za czasów Hadriana. 9. Ara Pacis Augusta znajduje się w Rzymie. 10. Najbardziej znany cyrk rzymski to Circus Flaminius.
Oceń, czy poniższe zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą. Każdemu zdaniu przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz).
Łuk Tytusa należy do architektury reprezentacyjno-pomnikowej., Wynalazcami cementu byli Grecy., Wodociąg Dziewiczy (Aqua Virgo) zbudował Agryppa., Ara Pacis Augusta znajduje się w Rzymie., Etruskowie zamieszkiwali tereny dzisiejszej Toskanii., Malarstwo etruskie znamy głównie z grobowców., Panteon powstał za czasów Hadriana., III styl malarstwa rzymskiego stosuje iluzjonizm, motywy egiptyzujące i egzotyczne., Autorem dzieła pt. „Naturalis historia” jest Witruwiusz., Najbardziej znany cyrk rzymski to Circus Flaminius.
VERUM
FALSUM
Słowniki
Słownik pojęć
Absyda
Absyda
pomieszczenie zamykające nawę
Atrium
Atrium
centralne pomieszczenie w domu rzymskim; w jego dachu był otwór, pod którym znajdował się basen na wodę deszczową;
Hipodrom
Hipodrom
w starożytnej Grecji teren, na którym odbywały się wyścigi konne
Iluzjonizm
Iluzjonizm
technika dająca złudzenie głębi przestrzeni
Personifikacja
Personifikacja
przedstawienie w postaci ludzkiej np. pojęć abstrakcyjnych
Relief
Relief
płaskorzeźba
Stoa
Stoa
kolumnowy portyk w starożytnej Grecji
Utylitaryzm
Utylitaryzm
postawa uznająca użyteczność za najwyższe dobro
Weryzm
Weryzm
wierne odtwarzanie rzeczywistości
Słownik łacińsko‑polski
R1RFpbAYnjqE01
Galeria dzieł sztuki
RXTV7y7ANV4tn1
R1R7PMOkYQzcA1
R7hcyoLtBJZN91
RgdJyKbJs5hZA1
R15TSlSx0yoG41
R1LTXby7NuJAH1
R12tEfTYzIkh91
R16fJFY84WiC81
R10UKYKa6p53c1
RYNOMdrTcWKsT1
RG9IqUJz66n9J1
Bibliografia
J. Ciechanowicz, Rzym - ludzie i budowle, Warszawa 1989.
U. Eco, Historia piękna, przeł. A. Kuciak, Poznań 2011.
M. Gładysz, Imperium rzymskie.Powstanie i upadek. Podróż przez wieki z mapą interaktywną, Gdańsk 2006.
Ch. Lloyd, Historia sztuki, przeł. M. Kluk, Warszawa 1997.
W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2011.
W. Kopaliński Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 2014.