Ważne daty
1503 – Wybór papieża Juliusza II
1533 – zlecenie Michałowi Aniołowi wykonania fresku przedstawiającego Sąd Ostateczny na ścianie ołtarzowej Kaplicy Sykstyńskiej przez Papieża Klemensa VII
1534 – Śmierć papieża Klemensa VII i wybór Pawła III
1536‑1541 – lata pracy nad Sądem Ostatecznym w Kaplicy Sykstyńskiej
1545‑1563 – Sobór Trydencki
1564 – śmierć Michała Anioła
1564 – przemalowanie fresku Michała Anioła przez Daniele’a da Volterra
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
II.10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
II.11. rozpoznaje gatunek artystyczny, który dzieło reprezentuje;
II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
II.15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
II.16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
II.5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
II.8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
III.3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
III.5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
III.7. w przypadku słynnych artystów, takich jak np. Michał Anioł, Tycjan, Rembrandt, Renoir, van Gogh, Picasso – porównuje dzieła powstałe w różnych fazach ich twórczości;
III.8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:
IV.2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
IV.4.a) w malarstwie: enkaustyka, mozaika, witraż, fresk, tempera, malarstwo olejne, pastel, malarstwo akwarelowe, akrylowe,
IV.6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
IV.7. rozpoznaje i nazywa technikę artystyczną zastosowaną przy wykonywaniu dzieła;
IV.8. wiąże technikę wykonanego dzieła z jego funkcją (fresk, miniatura, malarstwo tablicowe, sztalugowe);
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
V.2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
V.4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
określać genezę fresku Michała Anioła sąd Ostateczny;
omawiać poszczególne sceny fresku;
omawiać dzieło Michała Anioła w kontekście sposobu ujęcia tematu;
rozpoznawać postacie z Sądu Ostatecznego;
dokonywać analizy formalnej dzieła.
Terribilità w Sądzie Ostatecznym
W odniesieniu do audiobooka i znajomości biografii artysty, spróbuj dokonać syntezy dzieła i życia Michała Anioła.
Szkice przygotowawcze i medalion Bertolda di Giovanniego
Pisarz Pietro Aretino proponował Buonarottiemu opracowanie programu ikonograficznego freskówfresków, jednak artysta zrezygnował z oferty, by uniknąć ograniczeń i wykorzystać własny zamysł. Zanim Michał Anioł przystąpił do realizacji na ścianie ołtarzowej Kaplicy Sykstyńskiej, wykonał wiele rysunków przygotowawczych. Pierwsza wersja nowego zlecenia znajduje się dziś w Bayonne. Jednak artysta zmienił koncepcję dzieła zleconego przez Klemensa VII, gdyż nie harmonizowała ona z oknami i freskami w lunetachlunetach.
Ważnym wzorem dla kompozycji fresku był medalion wykonany przez Bertolda di Giovanniego, przedstawiający scenę Sądu Ostatecznego i wskrzeszenia zmarłych. Górna część medalionu przypomina szkic z Bayonne. Napis na dole medalionu nawiązuje właśnie do wskrzeszenia w Dniu Sądu: ET IN CARNE MEA VIDEO DEUM SALVATOREM MEUM (Wlg Hi 19,26) [I zaś obleczon będę w skórę moję i w ciele moim oglądam Boga Mego
Heinrich Pfeiffer SJ, Kaplica Sykstyńska na nowo odkryta, Wyd. Biały Kruk 2008, s. 257).
Kompozycja fresku
Sąd Ostateczny jest testamentem artystycznym Michała Anioła. Oprócz ideowego przesłania fresk cechuje doskonała znajomość anatomii, dramatyzm w ujęciu scen, komplikacja ruchów i gestów postaci. Jednocześnie dzieło prezentuje grozę wydarzeń, w których nie ma miejsca na litość i przebaczenie. Jest to rozrachunek artysty z doczesnością życia, wyrażony za pomocą terribilitàterribilitàjak nie tylko kategorii estetycznej, która szczególnie była popularna w XVI wieku. Słowo to w ujęciu Michała Anioła wyrażało siłę dramatyczną, ekspresję, zdolność wzbudzania zdumienia, połączoną z niezwykłością i indywidualizmem jego stylu. Groza u Michała Anioła pojawia się nie tylko w scenie samego Sądu, ale towarzyszy całemu przedstawieniu, jest obecna nawet w postawie Matki Boskiej, która odwraca się, nie mogąc patrzeć na wydarzenia. Ponadto fresk został prawie pozbawiony wizji Raju – Michał Anioł oparł swoją koncepcję na przedstawieniu scen skoncentrowanych wokół zmartwychwstania i potępienia. Michał Anioł poświęcił około 450 malarskich sesji. Dzieło zawiera ponad 400 postaci, które zostały skomponowane w dwóch kontrastujących sferach: trzyczęściowej niebiańskiej na górze oraz ziemskiej w części dolnej.
Wysłuchaj audycji radiowej Programu Drugiego Sąd Ostateczny. Michała Anioła wizja końca świata, zaprezentowanej w Polskim Radiu, w której z dr Grażyną Bastek rozmawia Michał Montowski. Zwróć uwagę na problemy poruszane przez historyka sztuki. Wynotuj informacje na temat sposobu przedstawienia postaci.
Słownik pojęć
(al fresco, buon fresco) - technika malarstwa ściennego, polegająca na malowaniu na mokrym tynku (pokrytym kilkoma warstwami zaprawy) farbami z pigmentów odpornych na alkaliczne działanie wapna, rozprowadzonymi wodą deszczową; także malowidło wykonane tą techniką.
odcinek sklepienia kolebkowego, poprzeczny w stosunku do głównego sklepienia budynku
kategoria estetyczna określająca siłę wyrazu w dziełach Michała Anioła
Źródło:
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Heinrich Pfeiffer SJ, Kaplica Sykstyńska na nowo odkryta, Wyd. Biały Kruk 2008
Blech B., Doliner R., Tajemnice kaplicy Sykstyńskiej, E. Hornowska (tłum.), Dom Wydawniczy REBIS 2009