R1aVuxZFcHryS

Zdjęcie przedstawia z bliska zwisające gałązki drzewa iglastego na tle rozmytej zieleni drzew. Niska głębia ostrości zdjęcia, tylko kilka gałązek znajdujących się z przodu wiązki jest wyraźna, reszta pozostaje nieostra. Pogodny dzień, wyraźnie oświetlona roślinność w tle.

1. Tlen

Jeszcze $300$ lat temu uważano, że powietrze jest pierwiastkiem lub związkiem chemicznym, a nie – jak wiemy dzisiaj – mieszaniną gazów. I chociaż azot stanowi aż $78\text{\%}$ objętości powietrza, to jednak jego wyłączna obecność w atmosferze oznaczałaby zupełny brak życia na Ziemi.

TlentlenTlen jest najbardziej rozpowszechnionym pierwiastkiem w przyrodzie. Jego zawartość w skorupie ziemskiej wynosi prawie połowę jej masy. Wchodzi w skład głównie wody, skał, rud metali, piasku.

Jest niezbędny do życia większości organizmów – bez niego giną zwierzęta, rośliny i oczywiście jego brak dla nas również oznacza śmierć. Obniżenie zawartości tlenu w powietrzu z $21$ do $15\text{\%}$ powoduje zaburzenie pracy organizmu, a spadek poniżej $10\text{\%}$ może prowadzić do zgonu. Co ciekawe, w $2010 \text{r}.$ europejscy naukowcy odkryli pierwsze większe organizmy wielokomórkowe, które nie potrzebują tlenutlentlenu do życia. Nieznane wcześniej gatunki znaleziono w osadach znajdujących się na dnie Morza Śródziemnego.

RdKWi2Yfs6goQ

Animacja objaśniająca znaczenie tlenu na Ziemi.

Animacja objaśniająca znaczenie tlenu na Ziemi.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RdKWi2Yfs6goQ

Animacja objaśniająca znaczenie tlenu na Ziemi.

R2QwYTd7ot2KN

Pierwszy kadr galerii. Ilustracja przedstawia wykres kołowy przedstawiający procentowy skład powietrza. Wynika z niego, że powietrze składa się w siedemdziesięciu ośmiu procentach z azotu, w dwudziestu jeden procentach z tlenu, w dziewięciu setnych procenta z argonu oraz w jednej setnej procenta z pozostałych gazów. Po lewej stronie wykresu widnieje tekst: Tlen stanowi około jedną piątą objętości naszej atmosfery. Czy może on mieć na nas negatywny wpływ?

R146OyAIJ4s50

Drugi kadr galerii. Ilustracja przedstawia sylwetkę człowieka z naniesionym na nią dokładnym rysunkiem płuc zamkniętych w półprzezroczystej klatce piersiowej z zarysem żeber. Po lewej stronie napis: Oddychanie tlenem o dużym stężeniu może spowodować uszkodzenie płuc.

RKZ1zRvE5y1bC

Trzeci kadr galerii. Ilustracja przedstawia czarno‑białe zdjęcie noworodka w inkubatorze. Dziecko leży na plecach, ma oczy zasłonięte białą tkaniną i jest oświetlone z góry. Po lewej stronie zdjęcia napis: Zbyt duże stężenie tlenu (od trzydziestu pięciu do czterdziestu procent) w inkubatorach dla niemowląt prowadzi do ślepoty.

R1DW8s3bgcnrb

Czwarty kadr galerii. Ilustracja przedstawia makrofotograficzne zdjęcie muszki owocowej siedzącej na popielatym podłożu. Napis obok głosi: Czysty tlen jest też toksyczny dla innych organizmów. Gdyby powietrze składało się wyłącznie z tlenu byłoby zabójcze dla muszek owocówek.

Ciekawostka

Czy zawartość tlenu zmienia się wraz z wysokością? Powietrze to mieszanina gazów. Wraz ze wzrostem wysokości spada jego ciśnienie, powietrze, a co za tym idzie również tlen, staje się coraz bardziej rozrzedzone.

Przykładowo, na szczycie Mount Everestu ciśnienie powietrza spada do $1/3$ wartości ciśnienia nad poziomem morza, tak samo (również do $1/3$) spada ilość wdychanego przez wspinaczy tlenu.

Zmiana dostępności tlenu w zależności od wysokości

Miejsce	Wysokość nad poziomem morza	Ciśnienie powietrza na danej wysokości	Dostępność tlenu  [$\%$] w porównaniu z poziomem morza
Poziom morza	$0$	$1010 \text{hPa}$	$100\mathrm{\%}$
Warszawa	około $120$	$1000 \text{hPa}$	$99\mathrm{\%}$
Kasprowy Wierch	$1987$	$810 \text{hPa}$	$80\mathrm{\%}$
Baza pod Mount Everestem	$5300$	$540 \text{hPa}$	$53\mathrm{\%}$
Mount Everest – szczyt	$8848$	$340 \text{hPa}$	$33\mathrm{\%}$

R534kymfSFJaI

Animacja wyjaśnia, czym jest aklimatyzacja i dlaczego jest ważna dla zdrowia człowieka.

Animacja wyjaśnia, czym jest aklimatyzacja i dlaczego jest ważna dla zdrowia człowieka.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R534kymfSFJaI

Animacja wyjaśnia, czym jest aklimatyzacja i dlaczego jest ważna dla zdrowia człowieka.

2. Tlen – otrzymywanie

Został odkryty około $1774 \text{r}.$ przez Anglika Josepha Priestleya (czyt. dżozefa pristleja) oraz – niezależnie – także przez Szweda, Karla Scheelego (czyt. karla schilego). W wyniku ogrzewania tlenku rtęci($\text{II}$), wydzielił się gaz, a na ściankach naczynia osadziły się kropelki rtęci. Otrzymanym gazem podtrzymującym palenie był właśnie tlen.

W laboratorium otrzymuje się go m.in. podczas termicznego rozkładu
manganianu($\text{VII}$) potasu, rozkładu nadtlenku wodoru (w obecności katalizatora – np. ${\text{MnO}}_2$, drożdży lub enzymu katalazy, który występuje w dużych ilościach w wątrobie i erytrocytach) lub podczas rozkładu wody pod działaniem prądu elektrycznego (elektrolizy wody). Przemysłowa metoda otrzymywania tlenu polega na destylacji ciekłego powietrza.

RCIjf822ZaGiz

Animacja opisuje historię odkrycia tlenu. Lektor opisuje, w jakich okolicznościach został odkryty gaz i kto jest uznany za jego odkrywcę.

Animacja opisuje historię odkrycia tlenu. Lektor opisuje, w jakich okolicznościach został odkryty gaz i kto jest uznany za jego odkrywcę.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RCIjf822ZaGiz

Animacja opisuje historię odkrycia tlenu. Lektor opisuje, w jakich okolicznościach został odkryty gaz i kto jest uznany za jego odkrywcę.

Doświadczenie 1

W jaki sposób można otrzymać tlen z manganianu(VII) potasu $\left({\mathrm{KMnO}}_4\right)$ i jak go zidentyfikować?

R15tGHtGOpPpp

Problem badawczy:. Hipoteza:. Co będzie potrzebne:; Instrukcja: 1.

W jaki sposób można otrzymać tlen z manganianu($\text{VII}$) potasu ${\mathrm{KMnO}}_4$ i jak go zidentyfikować? Zapoznaj się z opisem doświadczenia, obserwacjami i wnioskami.

Problem badawczy:

Czy z manganianu($\text{VII}$) potasu można otrzymać tlen? W jaki sposób można go zidentyfikować?

Hipoteza:

Tlen można otrzymać w wyniku ogrzewania manganianu($\text{VII}$) potasu, podobnie jak otrzymuje się go w wyniku termicznego rozkładu tlenku
rtęci($\text{II}$). Powstały gaz identyfikuje się za pomocą żarzącego się łuczywka.

Co było potrzebne:

• statyw;

• metalowa łapa;

• dwie probówki;

• korek z rurką odprowadzającą;

• krystalizator;

• woda;

• palnik;

• łuczywo;

• zapałki;

• manganian($\text{VII}$) potasu.

Instrukcja:

Do probówki wsypano kilka kryształów manganianu ($\text{VII}$) potasu. Wylot probówki zamknięto korkiem z rurką odprowadzającą. Drugą probówkę napełniono wodą, jej wylot zatkano palcem i umieszczono odwróconą do góry dnem w krystalizatorze napełnionym wodą. Probówkę z kryształami manganianu($\text{VII}$) potasu ogrzano w płomieniu palnika. Gdy zaczął wydzielać się gaz, włożono rurkę odprowadzającą do probówki napełnionej wodą. Tlen jest bardzo słabo rozpuszczalny w wodzie. Zbiera się go do probówki odwróconej do góry dnem i wypełnionej wodą. Wówczas tlen wypiera wodę z probówki, dzięki czemu mamy pewność, że w probówce znajduje się tylko on. Po zebraniu gazu do odwróconej probówki, zamknięto ją korkiem i wyjęto. Następnie otworzono probówkę i wprowadzono do niej tlące się łuczywo.

Obserwacje:

Wydziela się bezbarwny i bezwonny gaz, który wypiera wodę z probówki. Tlące się łuczywo umieszczone w probówce z gazem zapala się jasnym płomieniem.

Wnioski:

Otrzymanym gazem jest tlen. Rozpalenie łuczywa w probówce z tlenem świadczy o tym, że podtrzymuje on spalanie.

RfOvRXsUA0N12

Grafika przedstawia szklaną probówkę zatkaną korkiem. W korku wetknięta rurka. Rurka poprowadzona jest do naczynia szklanego wypełnionego wodą do połowy. W wodzie, dnem do góry, zanurzona jest także probówka. Wlot probówki zanurzony jest w wodzie, część wody wpłynęła do środka, zajmując połowę objętości probówki. Do wnętrza probówki wprowadzona jest końcówka rurki przez którą przepływa gaz. W wodzie w probówce widoczne są bąbelki.

R1aVpf8zRN58P

Ilustracja przedstawia zdjęcie aparatury do otrzymywania tlenu w warunkach laboratoryjnych. Składa się ona z dwóch stojących obok siebie statywów z łapami w których zamocowano probówki. Statyw z prawej strony trzyma długą probówkę ze znajdującymi się w niej fioletowymi drobnymi kryształkami otworem w górę pod kątem około czterdziestu pięciu stopni do pionu. Otwór jest zakorkowany, a przez korek przeciągnięta jest gumowa rurka prowadząca do aparatury z lewej strony. Probówka na statywie z lewej strony jest obrócona otworem w dół pod kątem około trzydziestu stopni do pionu. Koniec probówki zanurzony jest w szerokiej szklanej zlewce z wodą. Sama probówka również wypełniona jest wodą. Koniec wężyka z probówki po prawej stronie umieszczony jest w odwróconej probówce po lewej stronie. Dłoń demonstratora trzyma palnik gazowy w taki sposób, że płomień ogrzewa dno probówki po lewej i znajdujące się wewnątrz kryształki. Wydzielający się gaz przepychany przez rurkę zbiera się w probówce po lewej stronie wypierając z niej wodę.

1

Polecenie 3

RNdsIw8GeTsxl

Problem badawczy: (Uzupełnij). Hipoteza: (Uzupełnij). Co będzie potrzebne: (Uzupełnij). Opis doświadczenia chemicznego (instrukcja): (Uzupełnij). Obserwacje: (Uzupełnij). Weryfikacja hipotezy: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Obserwacje:
Pamiętaj, że obserwacje to wszystkie zmiany, jakie jesteśmy w stanie zauważyć za pomocą zmysłów (wzroku, słuchu, dotyku oraz węchu).
Weryfikacja hipotezy:
Czy postawiona przez Ciebie hipoteza okazała się prawdziwa?
Wnioski:
Co wynika z obserwowanych przez Ciebie zmian? Nawiąż w swojej odpowiedzi do sformułowanego pytania w problemie badawczym.

Pokaż odpowiedź

Czy zapisane przez Ciebie obserwacje i wnioski zawierają poniższe informacje?

Obserwacje:

Wydziela się bezbarwny i bezwonny gaz, który wypiera wodę z probówki. Tlące się łuczywo umieszczone w probówce z gazem zapala się jasnym płomieniem.

Weryfikacja hipotezy:

Tlen można otrzymać w wyniku ogrzewania manganianu(VII) potasu.

Wnioski:

Otrzymanym gazem jest tlen. Rozpalenie łuczywa w probówce z tlenem świadczy o tym, że podtrzymuje on spalanie.

Polecenie 3

RCOWNeezwXpvl

Zaznacz niepoprawne zdanie z opisanego doświadczenia. Możliwe odpowiedzi: 1. Tlen jest dobrze rozpuszczalny w wodzie., 2. Tlen zbierany był do probówki odwróconej do góry dnem i wypełnionej wodą., 3. Tlen podtrzymuje spalanie, ponieważ rozżarzone łuczywko rozpaliło się na nowo, po umieszczeniu go w probówce z tym gazem..

Doświadczenie 2

Badanie rozkładu nadtlenku wodoru, będącego składnikiem wody utlenionej, pod wpływem drożdży.

To doświadczenie możesz również wykonać w domu pod okiem osoby dorosłej, używając naczyń kuchennych.

RC3A7N2oytNoi

Problem badawczy:. Hipoteza:. Co będzie potrzebne: ;. Instrukcja: 1.

Zbadano rozkład nadtlenku wodoru, będącego składnikiem wody utlenionej, pod wpływem drożdży.

Problem badawczy:

Czy drożdże spożywcze umożliwiają rozkład nadtlenku wodoru, który jest składnikiem wody utlenionej? Czy zużywają się podczas reakcji? W jaki sposób można zidentyfikować gazowy produkt?

Hipoteza:

Drożdże powodują rozkład nadtlenku wodoru. Są katalizatorem reakcji. Za pomocą żarzącego się łuczywka można zidentyfikować wydzielający się gaz.

Co było potrzebne:

• kolba stożkowa;

• woda utleniona (3‑procentowy wodny roztwór ${\text{H}}_2{\text{O}}_2$);

• drożdże;

• łuczywo;

• zapałki.

Do kolby wlano wodę utlenioną, dodano łyżeczkę suchych drożdży. Po chwili włożono rozżarzone łuczywko.

Obserwacje:

Wydziela się bezbarwny i bezwonny gaz, który wypiera wodę z probówki. Tlące się łuczywo, umieszczone w probówce z gazem, zapala się jasnym płomieniem.

Wnioski:

Otrzymanym gazem jest tlen. Rozpalenie łuczywa w probówce z tlenem świadczy o tym, że podtrzymuje on spalanie. Drożdże nie uległy reakcji, spowodowały jednak jej przyspieszenie. Są więc katalizatorem reakcji rozkładu nadtlenku wodoru.

RFK8kv3GNyfkN

Ilustracja przedstawia zdjęcie kolbki w której przeprowadzono reakcję wody utlenionej z drożdżami. Dolną część zajmuje spieniona zawartość o barwie kremowej. Nad nią w kolbce umieszczono długie łuczywko palące się jasnym płomieniem, mimo że szyjka kolbki jest wysoka i wąska, przez co w normalnej sytuacji łuczywko powinno szybko zgasnąć na skutek wypalenia całego tlenu.

1

Polecenie 4

RcJKnzqhEI6MK

Obserwacje: (Uzupełnij). Weryfikacja hipotezy: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Obserwacje:
Pamiętaj, że obserwacje to wszystkie zmiany, jakie jesteśmy w stanie zauważyć za pomocą zmysłów (wzroku, słuchu, dotyku oraz węchu).
Weryfikacja hipotezy:
Czy postawiona przez Ciebie hipoteza okazała się prawdziwa?
Wnioski:
Co wynika z obserwowanych przez Ciebie zmian? Nawiąż w swojej odpowiedzi do sformułowanego pytania w problemie badawczym.

Pokaż odpowiedź

Czy zapisane przez Ciebie obserwacje i wnioski zawierają poniższe informacje?

Obserwacje:

Wydziela się bezbarwny i bezwonny gaz, który wypiera wodę z probówki. Tlące się łuczywo, umieszczone w probówce z gazem, zapala się jasnym płomieniem.

Weryfikacja hipotezy:

Drożdże spożywcze umożliwiają rozkład nadtlenku wodoru. Są katalizatorem tej reakcji.

Wnioski:

Otrzymanym gazem jest tlen. Rozpalenie łuczywa w probówce z tlenem świadczy o tym, że podtrzymuje on spalanie. Drożdże nie uległy reakcji, spowodowały jednak jej przyspieszenie. Są więc katalizatorem reakcji rozkładu nadtlenku wodoru.

Polecenie 4

RX6DFp1jZ0Tzz

Zaznacz jaką rolę pełniły drożdże, w opisanym doświadczeniu Możliwe odpowiedzi: 1. stanowiły substrat reakcji chemicznej, 2. były katalizatorem reakcji chemicznej, 3. stanowiły substrat reakcji chemicznej i przyśpieszyły jej zajście

3. Właściwości i zastosowanie tlenu

Tlen należy do pierwiastków bardzo rozpowszechnionych w przyrodzie. Jest niemetalem. Należy do $16.$ grupy i $2.$ okresu układu okresowego.

W górnych warstwach atmosfery, pod wpływem promieniowania ultrafioletowego, powstaje inna odmiana tlenu cząsteczkowego – ozon, niebieski gaz, którego cząsteczki są zbudowane z trzech atomów tlenu.

RNYV7H8BA5Jee

Na grafice znajdują się modele cząsteczek tlenu i ozonu. Cząsteczka tlenu złożona jest z nachodzących na siebie dwóch czerwonych kulek. Pod modelem jest wzór ${\text{O}}_2$ oraz podpis tlen. Model ozonu zbudowany jest z trzech czerwonych kulek nachodzących na siebie. Pod modelem jest wzór ${\text{O}}_3$ oraz podpis ozon.

Ciekawostka

Tlen, poddany działaniu wysokiego ciśnienia, przechodzi ze stanu gazowego w ciekły.

Ciekły tlen po raz pierwszy otrzymali profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski, $5$ kwietnia $1883 \text{r}.$ W tej postaci pierwiastek ten jest błękitny i wrze w temperaturze około $\text{–}183{}^{\circ }\text{C}$. Jest substancją bardzo reaktywną. Używa się go np. jako utleniacza w silnikach rakietowych.

RswlmIIIzFL1y

Zdjęcie przedstawia oszronioną zlewkę wypełnioną w około jednej czwartej objętości niebieską cieczą o galaretowatej konsystencji. Zlewka jest zakryta folią aluminiową i trzymana od góry przez dłoń naukowca, która znajduje się w skórzanej rękawiczce.

Tlen znajduje szerokie zastosowanie w medycynie i różnych dziedzinach przemysłu.

4. Obieg tlenu w przyrodzie

Znajdujący się w powietrzu oraz rozpuszczony w wodzie tlen, ustępuje tylko azotowi pod względem obfitości wśród niezwiązanych ze sobą pierwiastków w atmosferze.

Rośliny i zwierzęta wykorzystują go do oddychania i przywracają do powietrza i wody w postaci tlenku węgla($\text{IV}$) – ${\text{CO}}_2$. Gaz ten jest następnie pochłaniany przez rośliny zielone i przekształcany w węglowodany w procesie fotosyntezy, do której zachodzenia niezbędne jest światło słoneczne.

Produktem ubocznym tego procesu jest ponownie tlen. Jego obieg w przyrodzie jest ściśle związany z obiegiem tlenku węgla($\text{IV}$).

Należy jednak pamiętać, że tlen jest wykorzystywany w szeregu innych procesów, np. spalaniu, procesach utleniania, reakcjach rozkładu oraz w wielu innych cyklach biogeochemicznych.

Ciekawostka

Chociaż ryby oddychają pod wodą, to wciąż oddychają tlenem. Ich skrzela pobierają tlen z wody.

RCDfKelAz6Mr2

Na zdjęciu przedstawiona została rafa koralowa. W wodzie przy niej pływa szesnaście ryb błazenków.

Podsumowanie

• Tlen jest gazem bezbarwnym, bezwonnym, słabo rozpuszczalnym w wodzie, bardzo aktywnym chemicznie.

• Tworzy najczęściej cząsteczki dwuatomowe, w których atomy połączone są ze sobą wiązaniem kowalencyjnym niespolaryzowanym.

• Stanowi zwykle około $21\mathrm{\%}$ objętościowych powietrza.

• Można go otrzymać między innymi w wyniku termicznego rozkładu
  manganianu($\text{VII}$) potasu lub katalitycznego rozkładu nadtlenku wodoru.

• Tlen jest gazem podtrzymującym spalanie.

• Znajduje szerokie zastosowanie w medycynie i różnych dziedzinach przemysłu.

Praca domowa

Polecenie 5.1

RghXwpx4t1u5z

Przyporządkuj do odpowiedniej rubryki odpowiednie właściwości chemiczne i fizyczne tlenu. Właściwości fizyczne Możliwe odpowiedzi: 1. Jest cięższy od powietrza (ma większą gęstość od powietrza), 2. Gaz, 3. Podtrzymujący spalanie, 4. Bezbarwny, 5. Niepalny, 6. Słabo rozpuszczalny w wodzie, 7. Bezwonny Właściwości chemiczne Możliwe odpowiedzi: 1. Jest cięższy od powietrza (ma większą gęstość od powietrza), 2. Gaz, 3. Podtrzymujący spalanie, 4. Bezbarwny, 5. Niepalny, 6. Słabo rozpuszczalny w wodzie, 7. Bezwonny

Przyporządkuj do odpowiedniej rubryki odpowiednie właściwości chemiczne i fizyczne tlenu. Właściwości fizyczne Możliwe odpowiedzi: 1. Jest cięższy od powietrza (ma większą gęstość od powietrza), 2. Gaz, 3. Podtrzymujący spalanie, 4. Bezbarwny, 5. Niepalny, 6. Słabo rozpuszczalny w wodzie, 7. Bezwonny Właściwości chemiczne Możliwe odpowiedzi: 1. Jest cięższy od powietrza (ma większą gęstość od powietrza), 2. Gaz, 3. Podtrzymujący spalanie, 4. Bezbarwny, 5. Niepalny, 6. Słabo rozpuszczalny w wodzie, 7. Bezwonny

1

Polecenie 5.2

Zaprojektuj plakat przedstawiający zestaw do zbierania tlenu. Wyjaśnij, jakie właściwości powodują, że zbieramy go do probówki lub zlewki napełnionej wodą.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Czy tlen rozpuszcza się w wodzie? W jaki sposób najlepiej otrzymać jego czystą postać w probówce, aby nie wymieszał się z powietrzem?

Pokaż odpowiedź

R2HyBgsWLsmjp

Grafika przedstawia szklana probówkę zatkaną korkiem. W korku wetknięta rurka. Rurka poprowadzona do naczynia szklanego wypełnionego wodą do połowy. W wodzie, dnem do góry, zanurzona jest także probówka. Wlot probówki zanurzony jest w wodzie, część wody wpłynęła do środka, zajmując połowę objętości probówki. Do wnętrza probówki wprowadzona jest końcówka rurki przez którą przepływa gaz. W wodzie w probówce widoczne są bąbelki.

Tlen zbieramy do próbówki wypełnionej wodą, ponieważ się w niej nie rozpuszcza. Tlen wypiera wodę z probówki.

1

Polecenie 5.2

Wyjaśnij, jakie właściwości tlenu powodują, że zbieramy go do probówki lub zlewki napełnionej wodą.

RjzSrsuj1eGsJ

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Czy tlen rozpuszcza się w wodzie? W jaki sposób najlepiej otrzymać jego czystą postać w probówce, aby nie wymieszał się z powietrzem?

Pokaż odpowiedź

Tlen zbieramy do próbówki wypełnionej wodą, ponieważ się w niej nie rozpuszcza. Tlen wypiera wodę z probówki.

Słownik

Pokaż ćwiczenia:

Ćwiczenia

11

Ćwiczenie 1

Wykorzystując kolorową plastelinę, zaproponuj i skonstruuj modele czaszowe cząsteczki tlenu oraz cząsteczki ozonu.

RZMHu67NvLbaN

Zrób zdjęcie stworzonego modelu, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Pamiętaj, że modele czaszowe to takie, w których nie uwzględniamy wiązań chemicznych oraz atomy tlenu powinny być koloru czerwonego.

Pokaż odpowiedź

Porównaj skonstruowany model z modelem widocznym poniżej.

R1A7RffZUuKtD

RT9X10NMV8Evl

Ćwiczenie 1

Dopasuj odpowiedni wzór sumaryczny do nazwy związku. tlen Możliwe odpowiedzi: 1. ${\text{O}}_2$, 2. ${\text{O}}_3$ ozon Możliwe odpowiedzi: 1. ${\text{O}}_2$, 2. ${\text{O}}_3$

Dopasuj odpowiedni wzór sumaryczny do nazwy związku. tlen Możliwe odpowiedzi: 1. ${\text{O}}_2$, 2. ${\text{O}}_3$ ozon Możliwe odpowiedzi: 1. ${\text{O}}_2$, 2. ${\text{O}}_3$

1

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj zestaw do otrzymywania tlenu z manganianu(VII) potasu.

R1Gf8EXreaMrN1

Aplikacja interaktywna w formie układanki, polega na przeciągnięciu widocznych w dolnej części okna pięciu elementów zestawu eksperymentatorskiego: zlewki z wodą, palnika, probówki ze sproszkowaną substancją, probówki z wodą oraz rurki z korkiem do odpowiednich miejsc wokół laboratoryjnego statywu. Przycisk Sprawdź w prawym dolnym rogu okna służy do zweryfikowania poprawności wykonania zadania.

Aplikacja interaktywna w formie układanki, polega na przeciągnięciu widocznych w dolnej części okna pięciu elementów zestawu eksperymentatorskiego: zlewki z wodą, palnika, probówki ze sproszkowaną substancją, probówki z wodą oraz rurki z korkiem do odpowiednich miejsc wokół laboratoryjnego statywu. Przycisk Sprawdź w prawym dolnym rogu okna służy do zweryfikowania poprawności wykonania zadania.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PRURQe792

1

1

Ćwiczenie 2

Napisz, jak wygląda zestaw do otrzymywania tlenu z manganianu($\text{VII}$) potasu.

RvTL4fhB72EBl

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na właściwości tlenu.

Pokaż odpowiedź

Do probówki wsypujemy ${\text{KMnO}}_4$, a następnie probówkę zamykamy korkiem z rurką odprowadzającą gaz i umieszczamy w statywie. Drugą probówkę napełniamy całkowicie wodą i umieszczamy ją do góry dnem w zlewce napełnionej wodą, w taki sposób, żeby do środka probówki nie dostało się powietrze. Pod probówką z ${\text{KMnO}}_4$ umieszczamy palnik i rozpoczynamy ogrzewanie. Następnie, po chwili od zapoczątkowania reakcj, do probówki z wodą wprowadzamy pod powierzchnią wody drugi koniec rurki połączonej z probówką z ${\text{KMnO}}_4$.

1

Ćwiczenie 3

Zaznacz poprawną odpowiedź.

R12jO1gwfeQW511

zadanie interaktywne

Zadaniem uczniów było podanie przykładu zastosowania tlenu. Która z osób popełniła błąd?

• Lena – Tlen jest stosowany do miejscowego znieczulania oraz w komorach kriogenicznych (leczenie zimnem).
• Igor – Tlen jest stosowany w palnikach do spawania i cięcia metali.
• Maciej – Tlen o odpowiednim stężeniu jest podawany wcześniakom w inkubatorach.
• Marta – Tlen zmieszany np. z azotem jest stosowany w butlach dla nurków, alpinistów, kosmonautów.

R10ibw9DmtTOW21

Ćwiczenie 4

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Oceń, czy podane informacje na temat tlenu są prawdziwe, czy fałszywe.

	Prawda	Fałsz
W temperaturze pokojowej jest niebieską cieczą.	□	□
W warunkach normalnych jest gazem bezbarwnym, bezwonnym, tworzącym dwuatomowe cząsteczki.	□	□
Gaz ten podtrzymuje spalanie.	□	□

R1AVSlgN1RFag2

Ćwiczenie 5

Uzupełnij podpisy na schemacie obiegu tlenu w przyrodzie.

Uzupełnij podpisy na schemacie obiegu tlenu w przyrodzie.

2

21

Ćwiczenie 5

Napisz, jak wygląda obieg tlenu w przyrodzie. Jakie wyróżniamy dwa główne komponenty oraz co na nie wpływa i na co wpływają?

R4SQ3EO02ydkf

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Oba główne komponenty zawierają w sobie tlen.

Pokaż odpowiedź

Głównymi komponentami są ${\text{O}}_2$ i ${\text{CO}}_2$. ${\text{O}}_2$ przekształca się w ${\text{CO}}_2$ poprzez spalanie paliw kopalnych, spalanie biomasy oraz oddychanie i rozkład organizmów żywych. Dodatkowo ${\text{O}}_2$ powstaje w wyniku wietrzenia skał. Natomiast ${\text{CO}}_2$ przekształca się w ${\text{O}}_2$ poprzez absorbcję tlenku węgla($\text{IV}$) przez rośliny.

21

Ćwiczenie 6

Napisz, który z poniższych procesów przedstawionych na zdjęciach można nazwać utlenianiem?

R1BPXtx3II76X

Grafika przedstawia zardzewiałą kłódkę zamykająca skobel czegoś drewnianego. Na deskach widoczny osad rdzy.

RNJU3I6oYbzh1

Grafika przedstawia młodą dziewczynę siedzącą w pozycji lotosu na kocu w parku. Medytuje. Ma zamknięte oczy, delikatnie się uśmiecha.

Napisz, który z poniższych procesów można nazwać utlenianiem?

• oddychanie;

• rdzewienie.

RaHeuTTneb7xB

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

W czasie oddychania krew ulega utlenowaniu.

Pokaż odpowiedź

Utlenianiem można nazwać proces rdzewienia.

R1djQJEQBUXM32

Ćwiczenie 7

Określ położenie tlenu w układzie okresowym, a następnie uzupełnij poniższą tabelę wyrażeniami podanymi poniżej.

Określ położenie tlenu w układzie okresowym, a następnie uzupełnij poniższą tabelę wyrażeniami podanymi poniżej.

31

Ćwiczenie 8

Odpowiedz na poniższe pytania.

Czy tlen może być szkodliwy? Czy tlenoterapia (w miejscach nazywanych „barami tlenowymi”) rekomendowana jest przez lekarzy? Dlaczego w inkubatorach monitoruje się stężenie tlenu?

RtDyrez3VaxKx

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Odpowiadając na pytania, zastanów się, jaki wpływ na toksyczność tlenu ma jego stężenie.

Pokaż odpowiedź

Oddychanie czystym tlenem jest szkodliwe, ponieważ przyspiesza procesy zachodzące w organizmie, prowadząc do jego zatrucia. Tlenoterapia (stosowana w miejscach zwanych „barami tlenowymi”) usprawnia kontrolę mechanizmów odpowiedzialnych za transport tlenu oraz wpływa korzystnie na regulację procesów metabolicznych w organizmie. Tlenoterapia przynosi wiele korzyści – zwiększenie odporności czy wydolności organizmu. Należy jednak pamiętać, że tak stosowany tlen jest lekiem, więc jak każdy, należy go stosować zgodnie z rekomendacją lekarza i po ustaleniu odpowiedniego dawkowania.

Inkubatory umożliwiają regulację stężenia tlenu i dzięki temu uzyskuje się możliwość kontroli procesów życiowych, np. noworodków urodzonych przedwcześnie (tzw. wcześniaków).

RBpXPFMiKOKlE3

Ćwiczenie 9

Masz do dyspozycji różnego rodzaju szkło laboratoryjne oraz odczynniki chemiczne. Twoim zadaniem jest dopasowanie szkła laboratoryjnego oraz odczynników chemicznych do odpowiedniego doświadczenia, które polega na otrzymaniu tlenu oraz jego identyfikacji. Termiczny rozkład manganianu(VII) potasu Możliwe odpowiedzi: 1. manganian(VII) potasu, 2. probówka, 3. łuczywo,, 4. probówka z korkiem z rurką odprowadzającą,, 5. krystalizator,, 6. drożdże, 7. zapałki, 8. woda,, 9. metalowa łapa,, 10. zapałki, 11. palnik,, 12. statyw,, 13. łuczywo, 14. kolba stożkowa,, 15. woda utleniona (3% roztwór ${\mathrm{H}}_2{\mathrm{O}}_2$) Katalityczny rozkład nadtlenku wodoru Możliwe odpowiedzi: 1. manganian(VII) potasu, 2. probówka, 3. łuczywo,, 4. probówka z korkiem z rurką odprowadzającą,, 5. krystalizator,, 6. drożdże, 7. zapałki, 8. woda,, 9. metalowa łapa,, 10. zapałki, 11. palnik,, 12. statyw,, 13. łuczywo, 14. kolba stożkowa,, 15. woda utleniona (3% roztwór ${\mathrm{H}}_2{\mathrm{O}}_2$)

Masz do dyspozycji różnego rodzaju szkło laboratoryjne oraz odczynniki chemiczne. Twoim zadaniem jest dopasowanie szkła laboratoryjnego oraz odczynników chemicznych do odpowiedniego doświadczenia, które polega na otrzymaniu tlenu oraz jego identyfikacji. Termiczny rozkład manganianu(VII) potasu Możliwe odpowiedzi: 1. manganian(VII) potasu, 2. probówka, 3. łuczywo,, 4. probówka z korkiem z rurką odprowadzającą,, 5. krystalizator,, 6. drożdże, 7. zapałki, 8. woda,, 9. metalowa łapa,, 10. zapałki, 11. palnik,, 12. statyw,, 13. łuczywo, 14. kolba stożkowa,, 15. woda utleniona (3% roztwór ${\mathrm{H}}_2{\mathrm{O}}_2$) Katalityczny rozkład nadtlenku wodoru Możliwe odpowiedzi: 1. manganian(VII) potasu, 2. probówka, 3. łuczywo,, 4. probówka z korkiem z rurką odprowadzającą,, 5. krystalizator,, 6. drożdże, 7. zapałki, 8. woda,, 9. metalowa łapa,, 10. zapałki, 11. palnik,, 12. statyw,, 13. łuczywo, 14. kolba stożkowa,, 15. woda utleniona (3% roztwór ${\mathrm{H}}_2{\mathrm{O}}_2$)

3

Ćwiczenie 10

R1Bq3jU2Eu4nn

In which of the following processes do plants produce oxygen from carbon dioxide, water, and sunlight? Choose the correct answer. Możliwe odpowiedzi: 1. Respiration, 2. Oxidation, 3. Photosynthesis, 4. Combustion, 5. Decomposing

Glossary

Glossary

respiration

respiration

R1FYTwyvjG6S7

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PRURQe792

oddychanie

oxidation

oxidation

RKRxIkAP88oXj

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PRURQe792

utlenianie

photosynthesis

photosynthesis

RzvzyipU1FAwf

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PRURQe792

fotosynteza

combustion

combustion

R1WrGLrEE0HZO

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PRURQe792

spalanie

decomposition

decomposition

R16vIl1SmATT1

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PRURQe792

rozkład

3

Ćwiczenie 11

R7gQ4HD4uGJFT

What tiny plants live near the surface of the ocean and produce lots of oxygen? Choose the correct answer. Możliwe odpowiedzi: 1. Rainforests, 2. Algae, 3. Corals

Glossary

Glossary

rainforests

rainforests

R1VHRViaWmX5E

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PRURQe792

lasy deszczowe

algae

algae

R1XwWtFX3h697

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PRURQe792

algi/glony

corals

corals

RjSJgrHiMaRUY

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PRURQe792

koralowce

Bibliografia

Kulawik J., Kulawik T., Litwin M., Podręcznik do chemii dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Warszawa 2020.

Kulawik J., Kulawik T., Litwin M., Podręcznik do chemii dla klasy ósmej szkoły podstawowej, Warszawa 2020.

Łasiński D., Sporny Ł., Strutyńska D., Wróblewski P., Podręcznik dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Kielce 2020.