Topografia Młodej Polski

Tadeusz Boy‑Żeleński Znasz‑li ten kraj

Ach, te dysputy krakowskie! Dziś trudno sobie wyobrazić coś podobnego z powodu obecności kobiet. Nie zniosłyby tego. Czytałem gdzieś o procesie rozwodowym w Ameryce, w którym żona zażądała rozwodu z powodu znęcania się męża. Jako przykład okrucieństwa podała, że sprowadzał do domu przyjaciół i po kilka godzin rozmawiali o Kancie. Sąd uwzględnił motyw i udzielił rozwodu. Z tego punktu widzenia niejeden bywalec kawiarń krakowskich mógłby być oskarżony o sadyzm… Godziny schodziły na takich dysputach. 'Wisełka płynie wolno, ma czas, robaczku, ma czas', mawiał Stach Przybyszewski. Istotnie, czego jak czego, ale czasu było w Krakowie dość. Kiedy zamykano jedną kawiarnię, szło się do drugiej; w tym sennym mieście kilka kawiarń było otwartych do trzeciej rano! Bez muzyki, broń Boże; tym krakowski wyjadacz kawiarniany gardził: tylko gazety i gadanie. Można tam było dostać wódki, szynki, jajka, a więc po co w ogóle wychodzić? Ale trzecia rano wybiła jak nic, a tu jeszcze nie doszło się do konkluzji w najwalniejszych sprawach ducha! Na szczęście i wtedy było gdzie się schronić; była kawiarnia, której nie zamykano nigdy, otwarta bez przerwy dniem i nocą przez trzydzieści lat istnienia: 'Rosenstock', na rogu ulicy Lubicz. Była to najbardziej malownicza knajpa, jaką znałem; ponieważ, począwszy od trzeciej rano, była jedyną, spotykały się tam wszystkie stany. Złota młodzież wprost z balu we frakach i również we fraku kelner z innej kawiarni, który po fajerancie zachodził jako gość na partyjkę bilardu. Tupot nóg dorożkarzy wstępujących na rozgrzewkę i szwargot oficerów austriackich. A wśród tego gwaru, zaduchu, w kącie, nic nie widząc, nic nie słysząc, tokujej0000007Y1B2v23_000tp002tokuje dwóch młodzieńców, wydzierając sobie słowa, miażdżąc się argumentami, nie mogąc się doczekać chwili, gdy przeciwnik zrobi pauzę dla nabrania oddechu. Ci z pewnością przegadają tak do ósmej rano, po czym będą jeszcze do południa obchodzić plantacjej0000007Y1B2v23_000tp003plantacje, upici jednym z najsilniejszych narkotyków – gadaniem. […] Nie pamiętam dokładnie, kiedy zaczęła się do kawiarni inwazja kobiet. Zdaje mi się, że to było w Secesji (róg Rynku i św. Anny), z jej tandetnym szykiem, muzyczką i w ogóle wiedeńskim stylem. Tam zaczęły chodzić rodziny i w ogóle damy.

j0000007Y1B2v23_00000_BIB_001 Źródło: Tadeusz Boy-Żeleński, Znasz-li ten kraj, Wrocław 1983, s. 14.

Józef Mayen Gawędy o lwowskich kawiarniach

[…] Pisząc te słowa, siedzę tedy oczywiście przy kawiarnianym stoliku, rozglądam się dookoła, gryzę pióro i po raz tysięczny w życiu biedzę się daremnie nad sformułowaniem aforyzmu, który by w kilku słowach zdołał godnie wyrazić całą istotę Kawiarni. Najbardziej wyczerpującą wydaje mi się sentencja, wygłoszona przed dwudziestu laty przez Fritza, sławnego 'starego Fritza', płatniczego w wiedeńskiej 'Cafe Museum': 'Kawiarnia to spotkanie, którego się sobie nie wyznacza, ale na które się przychodzi!' Scilicet: Spotkanie nie tylko z innymi, ale i jedyna możliwość swobodnego spotkania z samym sobą – jedyna możliwość niekrępowanego 'przyjścia do siebie'. […] I tu nasuwa się przede wszystkim kwestia: ile kawiarń mamy w ogóle w chwili obecnej we Lwowie? Kiedy zadawałem to pytanie znawcom naszego miasta, prosząc, by mi na nie bez chwili zastanowienia aproksymatywnie odpowiedzieli, słyszałem liczby wahające się między pięć a trzydzieści. Owóż mamy obecnie czynnych kawiarń szesnaście […]. Szesnaście kawiarń na 300 tysięcy mieszkańców Wielkiego Lwowa: zaledwie jedna na 20 tysięcy!

Co w moim pojęciu odróżnia najdobitniej kawiarnię od cukierni – to jej szyld, jej nazwa. Podczas bowiem gdy cukiernia, firmując się niemal zawsze nazwiskiem właściciela, pozostaje jego własnością nie tylko materialną, ale i duchową, kawiarnia lwowska, przyjmując w ostatnich latach z reguły patronat jakiegoś abstraktu, symbolu lub pojęcia geograficznego, wyzbywa się wszelkich zewnętrznych cech czyjejś prywatnej własności i staje się wspólnym dobrem swoich bywalców: instytucją prawie że społeczną […]. I podczas gdy cukiernik, królujący za ladą, sprawia wrażenie dziedzicznego monarchy, rządzącego w swym państwie z łagodnym despotyzmem, kawiarz, już to zajęty w biurze lub w innym dyrekcyjnym zakamarku, już to zjawiający się na forum, by powitać swych gości i zapewnić sobie ich życzliwość, podobny jest raczej do premiera w parlamentarnie rządzonej republice. […]. Lokalem wszystkich branż – od branży nafciarskiej do branży aktorskiej – kawiarnią wszechinteresów jest 'Wiedeńska'. Jest ona czymś więcej zresztą jak kawiarnią tylko. Jest pojęciem geograficznym, mającym dla Lwowa to znaczenie, jakie ma dla Wiednia Stephansplatz, dla Berlina przecięcie Friedrichstrasse i Unten den Linden, dla Paryża place de l'Opera. To centralny punkt miasta. Serce Lwowa. Tutaj łączą się wszystkie jego arterie: linie tramwajowe, rozbiegające się stąd we wszystkich kierunkach. I ma się takie wrażenie, że gdyby to serce zamarło, musiałby zamrzeć ruch na wszystkich tramwajowych liniach. Z dawien dawna, jeszcze z owych czasów, kiedy we Lwowie istniały tylko dwie linie; Dworzec‑Łyczaków i Wały - Park Kilińskiego (a raczej: park 'stryjski'), zwie vox populi tę najważniejszą węzłową stację: 'Kawiarnia Wiedeńska' lub po prostu: 'Kawiarnia'. Bo też przez długie lata, jeszcze w epoce tramwaju konnego, a i dawniej jeszcze, mówiąc 'kawiarnia', mieli lwowianie na myśli 'Wiedeńską' właśnie. Był to przez długie dziesiątki lat reprezentacyjny lokal, w którym schodziła się elita miasta: świat polityczny i wojskowy, palestra i finansjera, uniwersytet i teatr. […] Przede wszystkim jednak jest to sala konferencyjna. Przy oryginalnych ośmiobocznych stolikach z tyrolskiego marmuru zawierają tu poważni kupcy, grosiści, większe transakcje, które następnie, rozbite na sto detalicznych interesików, toczą się dalej w odmiennej zgoła atmosferze sali bilardowej, na terasie lub wreszcie na Wałach.

Gawedy_o lwowskich_kawiarniach Źródło: Józef Mayen, Gawędy o lwowskich kawiarniach, dostępny w internecie: http://www.lwow.com.pl/rocznik/kawiarnie.html [dostęp 7.06.2021].