RnLOQnyDoZAzX
Kolorowa grafika przedstawia kolorowe parasole unoszące się na wietrze. Pomiędzy nimi widać żółte, czerwone i brązowe liście klonu. Tło jest niebieskie.

Towarzysz na niepogodę

Parasol
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Twoje cele
  • zapoznasz się z informacjami na temat pochodzenia parasola,

  • określisz cechy parasola będącego bohaterem utworu pt. Parasol,

  • rozpoznasz wypowiedź jako tekst publicystyczny i określisz jego cechy,

  • zredagujesz hasło reklamowe oraz kartkę z pamiętnika.

Parasole mogą być duże lub małe, kolorowe niczym tęcza lub czarne jak noc, bogato zdobione lub gładkie. Jednak bez względu na wielkość, kształt i kolor mają jedno zadanie – zapewnić użytkownikowi ochronę przed niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi. Czy masz swój parasol?

Polecenie 1

Wyjaśnij znaczenie powiedzenia „Noś parasol i przy pogodzie”. Możesz skorzystać z informacji zawartych w lekcji pt. ParasolPVon19IkiParasol.

RgTdwpJrkMlzN
Miejsce na odpowiedź ucznia.

Zapoznaj się z prezentacją pt. Historia parasola, a następnie wykonaj poniższe polecenia.

RL9k6csQYZGLo
1
REsaDpLrLT8QR
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Historia parasola

R5WFJQBrgZExo
1
R16QC2nBreRmb
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Wyraz parasol pochodzi z języka francuskiego. Oznacza osłonę od deszczu lub słońca, która wykonana jest z tkaniny rozpiętej na składanych drutach, przymocowanych do laski, kija lub metalowego pręta.

R17J58TgHaBtz
1
R1ZZtkQHqDtqm
Grafika: Wikipedia, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Pierwsze parasole powstały około 4000 lat temu w starożytnym Egipcie, aby chronić głowy członków rodziny królewskiej oraz bogatych obywateli przed promieniami słonecznymi. Początkowo wykonywano je z liści, gałęzi palmowych lub pawich piór. Z czasem do ich wyrobu zaczęto używać również skór i materiałów takich jak płótno lub jedwab. Używane w starożytności parasole były duże i ciężkie.

RUfDJzyPDEbMg
1
RMy6gw3tgXyr9
Grafika: Wikipedia, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Około 2000 lat temu parasole pojawiły się w Chinach. Służyły wyłącznie władcom, ich rodzinom oraz zamożnym obywatelom, gdyż ich produkcja była bardzo kosztowna. Do wyrobu parasoli używano bambusowych kijków oraz liści, piór, jedwabiu i woskowanego papieru. Pokrywano je wielobarwnymi, misternymi malunkami.

R182joKGwwt0F
1
REowzUli3I6fs
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Parasole pojawiły się w Europie dopiero kilka stuleci później i początkowo używały ich jedynie kobiety. W XVII wieku zaczęły jednak zyskiwać również uznanie mężczyzn, zwłaszcza na północy kontynentu (np. w Anglii), gdzie pogoda często jest deszczowa. Wkrótce stały się pożądanym, luksusowym dodatkiem. W sporządzonym w 1637 roku spisie majątku króla Francji Ludwika XIII została zawarta informacja, że posiadał on jedenaście parasoli z koronki oraz trzy z natłuszczonego jedwabiu.

RVR0ef1mnEVBL
1
R16EmnwdTXURg
Grafiki: 1., 3.: Pixabay, domena publiczna; 2. (w centrum): Wikipedia, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Damy nosiły małe parasolki, które kolorem i wzorem pasowały do ich stroju. Natomiast parasole używane przez mężczyzn były większe i bardziej stonowane.

RT62ffDIK3338
1
RgBJkMXg1ufFv
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Pierwszy sklep, w którym sprzedawano ten elegancki i luksusowy produkt, został otwarty w 1830 roku w stolicy Anglii. Co ciekawe, istnieje on do dziś i ma wielu wiernych klientów.

RDBFEABfqcXx0
1
R1W7uo1jdHYuS
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

W XVII i XVIII wieku stelaże parasoli wytwarzano z drewnianych listewek, na które naciągano nasączone olejem płótno. W 1850 roku został wyprodukowany pierwszy parasol, którego stelaż stanowiły połączone ze sobą metalowe pręty. Dzięki temu był lżejszy i trwalszy. Można go było również z łatwością rozkładać i składać. W 1928 roku powstał parasol, który można było zmieścić w kieszeni. Produkcja parasoli stała się szybsza i tańsza, co zapoczątkowało karierę tego niezwykle przydatnego sprzętu. Teraz parasol mógł mieć każdy.

RY8MHB92B51I1
1
RjGNSPfdtHn2y
Grafiki: Wikimedia, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Parasole zaczęły pojawiać się na obrazach znanych malarzy, którzy, uwieczniając znane postacie czy scenki rodzajowe, nie zapominali o dodaniu tego atrybutu elegancji.

R1TbLBnb8YxO4
1
R1Xiltr41MqHT
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Również w literaturze znalazło się miejsce dla parasoli. Bohaterowie nosili je dla ochrony przed deszczem lub w zupełnie nietypowym celu. Pan Tomasz, postać z noweli Bolesława Prusa pt. Katarynka, jest emerytowanym adwokatem i eleganckim mężczyzną. W pochmurne dni obowiązkowym dopełnieniem jego stroju jest wykonany z jedwabiu, duży parasol z rączką.

R1TooLBX5ug8L
1
RWniDmWMjFXl8
Grafiki: Pixabay, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Jednym z bohaterów cyklu powieści o przygodach Harry’ego Pottera jest Hagrid. Ten pół‑olbrzym o gołębim sercu właśnie w parasolu umieścił swoją roztrzaskaną różdżkę. Sprawiało to wrażenie, że czaruje parasolem.

R15v0SuJ8Gpn1
1
ReUC2bLOqvTgi
Grafika: Wikipedia, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Z kolei Mary Poppins – tajemnicza, raczej oschła i wymagająca osoba – okazuje się być niezwykłą nianią, dzięki której życie jej podopiecznych nabiera blasku. Jej znakami rozpoznawczymi są słomkowy kapelusz, dywanikowa torba oraz parasolka z rączką w kształcie papuziej główki, dzięki której bohaterka lata.

R5SHX6W4drWMy
1
RgD082jZlb9TD
Grafika: Wikipedia, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Robinson Crusoe, bohater powieści Daniela Defoe, to najbardziej znany na świecie rozbitek. Spędził on wiele lat z dala od cywilizacji. Na bezludnej wyspie, która stała się jego domem i królestwem, własnoręcznie zbudował nowy dom. Wykonał również wiele przydatnych mu sprzętów, wśród których znalazł się parasol. Choć nie działał on właściwie, Robinson nosił go jako symbol świata, za którym tak bardzo tęsknił.

R8jJ9NQIVWBbl
1
RkDpvoZcUsAvv
Grafiki: Pixabay, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Współcześnie parasole należą do przedmiotów powszechnego użytku. Są nie tylko praktyczne, ale i estetyczne, dlatego chętnie dekorujemy nimi na przykład ulice i deptaki, wypoczywamy w ich cieniu w kawiarenkach czy na plaży.

RCkivzhdW4kHT
1
RBInmYVrnSbI9
Film przedstawiający dziewczynkę w niebieskiej sukience i chłopca w białej koszulce, dżinsowych spodniach i kurtce, którzy siedzą na ławce. Chłopiec w dłoni trzyma kolorowy parasol, który jest złożony i oparty o ławkę. W tle widać plac zabaw (kolorowe drabinki, zjeżdżalnię, wieżę z zegarem), a w tle drzewa. Słychać śpiew ptaków oraz odgłosy zbliżającej się burzy. Chłopiec wyciąga rękę, otwartą dłonią sprawdza, czy pada deszcz, po czym otwiera parasol i osłania dziewczynkę i siebie. Dziewczynka się uśmiecha.
1

Parasole towarzyszą ludziom każdego dnia już od tysięcy lat.

Głośność lektora
Głośność muzyki
Polecenie 2

Wyszukaj informacje na temat rzemieślnika wykonującego i naprawiającego parasole. Ustal, czy ten zawód jest obecnie popularny.

REGctydsqqJxf
Miejsce na odpowiedź ucznia.
Polecenie 3

Wyszukaj w dostępnych źródłach, jak nazywa się stojak na parasole, a następnie zaproponuj własne nazwy pojemników/stojaków, np. na ołówki, rowery, komputery.

RdK3MTbM6ce3w
Miejsce na odpowiedź ucznia.
Polecenie 4

Wymień dowolny utwór muzyczny, w którym pojawia się parasol. Przedstaw informacje na jego temat, np. wygląd, okoliczności, w jakich został użyty.

R136sWbdAD3M7
Miejsce na odpowiedź ucznia.
Polecenie 5

Zaprojektuj parasol XXI wieku. Weź pod uwagę materiał, kształt, kolor oraz udogodnienia techniczne, w jakie powinien być wyposażony. Narysuj swój prototyp. Możesz wykorzystać tradycyjne przybory lub poniższy zestaw cyfrowych „kredek”.

R1Abm8FnFphpW
Miejsce na rysunek ucznia.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 5

Zaprojektuj parasol XXI wieku. Weź pod uwagę udogodnienia techniczne, w jakie powinien być wyposażony. Narysuj lub opisz swój prototyp.

RGWJ3ixJA51Gc
Miejsce na notatkę ucznia.
Polecenie 6

Wymyśl hasło reklamowe promujące zaprojektowany przez ciebie parasol.

R1GbEWnAr2jeh
Miejsce na odpowiedź ucznia.

Zapoznaj się z fragmentem tekstu pt. Parasol i parapluj, a następnie wykonaj poniższe ćwiczenia.

Mirosław Bańko Parasol i parapluj

„Noś parasol przy pogodzie” – mówi przysłowie. Ma rację. Nie w tym sensie, że należy „chuchać na zimne” i „przezorny zawsze ubezpieczony”, ale w czysto etymologicznymetymologicznyetymologicznym.

Parasol bowiem – po francusku, z którego to języka wzięliśmy nasze słowo – chroni tylko od słońca. Od deszczu Francuzi mają parapluieparapluieparapluie, co nasi przodkowie spolszczyli jako parapluj. PurystyczniepurystyczniePurystycznie nastawiony autor hasła w tzw. słowniku wileńskimsłownik wileńskisłowniku wileńskim (1861) notuje: „Parasol chroniący od słońca tłumaczy się na polskie Ciennikiem. Parapluj, parasol, co chroni nas od deszczu, nazywa się niekiedy Oddeszcznikiem; jest to lepsze miano niż Deszczochron”.

Parapluj się jednak w polszczyźnie nie przyjął. Może różnica między paraplujem a parasolem wydawała się Polakom zbyt subtelnasubtelnasubtelna, a może skojarzenie z pluciem było zbyt silne. Nasz wkład w oswojenie nowego słowa polegał na czym innym: z parasola zrobiliśmy parasolik, a także parasolkę. Skąd wzięła się parasolka?

Nie było w tym wpływu języka francuskiego, bo tam parasol jest rodzaju męskiego. Parasolka mogła powstać przez analogięanalogiaanalogię do wyrazów bliskich znaczeniowo: osłona, osłonka, ale mogła też wziąć się stąd, że parasolki są małe i dla kobiet, a -ka w polszczyźnie nie tylko zdrabnia, lecz i feminizuje (w wersji dla purystów: ukobieca). […]

wpis_01 Źródło: Mirosław Bańko, Parasol i parapluj, „Kwartalnik Literacki WYSPA”, dostępny w internecie: http://kwartalnikwyspa.pl/miroslaw-banko-w-cyklu-dwie-slowie-parasol-i-parapluj/ [dostęp 20.05.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
parapluie
R8T5eslbcesx8
Ćwiczenie 1
Zadanie interaktywne polega na zaznaczeniu odpowiednich wyrazów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RfrlmtPq10BpP
Ćwiczenie 1
Zadanie interaktywne polega na zaznaczeniu odpowiednich wyrazów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 2

Podaj dwie cechy świadczące o publicystycznym charakterze tekstu Parasol i parapluj. Uzasadnij swoją odpowiedź.

RWxV2JzHUsS8m
Miejsce na odpowiedź ucznia.
Re4MbD5iOW8gH
Ćwiczenie 3
Zadanie interaktywne, należy wybrać prawidłową odpowiedź spośród podanych możliwości.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R3uCnu0Ty5SEo
Ćwiczenie 4
Zadanie interaktywne polega na zaznaczeniu odpowiednich komórek tabeli.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 5

Wypisz z z przytoczonego powyżej tekstu przykłady wyrazów wartościujących dodatnio i ujemnie oraz określ ich funkcję.

RWxV2JzHUsS8m
Miejsce na odpowiedź ucznia.
R1ZnSUP0egPYj
Ćwiczenie 6
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu wolnych miejsc odpowiednimi wyrazami.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 7

Ułóż trzy zdania z wyrazem parasol tak, aby w każdym z nich pełnił inną funkcję: podmiotu, przydawki i dopełnienia.

RWxV2JzHUsS8m
Miejsce na odpowiedź ucznia.
RsQxwGZCkSF8Q
Ćwiczenie 8
Zadanie interaktywne polega na zaznaczeniu odpowiednich wyrazów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 9

Odszukaj w wykreślance siedem określeń parasola. Kliknij pierwszą literę znalezionego wyrazu i trzymając naciśnięty przycisk myszki, przeciągnij kursor do ostatniej litery tego słowa.

RcAHEjnVZoY2a
Zadanie interaktywne polega na odszukaniu i oznaczeniu wyrazów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R9B1u6EshlUZf
Ćwiczenie 9
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

O parasolach w swych wierszach piszą także poeci. Przeczytaj poniższy utwór autorstwa Józefa Ratajczaka pt. Parasol, a następnie wykonaj ćwiczenia.

Józef Ratajczak Parasol

Kiedy na dworze
deszcz, burza, grad, śnieg
i gorzej
być nie może,
wyprowadzam parasol na spacer.
Na czarnej smyczy go wiodę,
bo wszak zwyczaje parasola znacie
i jego ciągłą skłonność do niepogody.

Wtedy dopiero rozpina aksamitne skrzydła
jak ptak.
Podobny do kawki, bo czarny,
do orła, ze względu na szerokie pióra,
chociaż można go również pomylić z urzędnikiem,
gdy wraca ze mną do biura.

wpis_02 Źródło: Józef Ratajczak, Parasol, [w:] tegoż, Chwile z motylem, Warszawa 1968, s. 23.
R13WmMG0JRTEx1
Ćwiczenie 10
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RiRROySZRTqSA
Ćwiczenie 11
Zadanie interaktywne polega na prawidłowym uzupełnieniu komórek tabeli.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 12

Wyjaśnij, dlaczego parasol z wiersza Józefa Ratajczaka można pomylić z urzędnikiem.

R173xFbTWrd6h
Miejsce na odpowiedź ucznia.
Polecenie 7

Napisz kartkę z pamiętnika, którą zakończysz słowami: Cieszę się, że tego dnia miałam/miałem ze sobą parasol.

RyYmEteNEJpPo
Miejsce na odpowiedź ucznia.

Słownik

analogia
analogia

podobieństwo

etymologiczny
etymologiczny

związany z pochodzeniem wyrazu

feminizować
feminizować

nadać czemuś cechy żeńskie

purystycznie
purystycznie

odnoszące się do puryzmu - przesadnej dbałości o poprawność językową

słownik wileński
słownik wileński

zwyczajowa nazwa Słownika języka polskiego wydanego w Wilnie w 1861 roku

subtelna
subtelna

niewielka, drobna

Notatnik

R1OdhQiQPPrpN
Miejsce na notatkę ucznia.

Bibliografia

Bańko M., (2016), Parasol i parapluj, [w:] „Kwartalnik Literacki WYSPA” nr 2, wydanie elektroniczne z dn. 23.08.2016 [dostęp dn. 23.05.2022].

Ratajczak J., (1968), Chwile z motylem, Warszaw: Nasza Księgarnia.

Tadeusiewicz R., (2017), Kto i kiedy jako pierwszy użył parasola, czyli krótka historia wynalazku, bez którego trudno się obyć, [w:] „Gazeta Krakowska”, wydanie elektroniczne z dn. 26.04.2017 [dostęp dn. 23.05.2022].