Towarzysz na niepogodę
zapoznasz się z informacjami na temat pochodzenia parasola,
określisz cechy parasola będącego bohaterem utworu pt. Parasol,
rozpoznasz wypowiedź jako tekst publicystyczny i określisz jego cechy,
zredagujesz hasło reklamowe oraz kartkę z pamiętnika.
Parasole mogą być duże lub małe, kolorowe niczym tęcza lub czarne jak noc, bogato zdobione lub gładkie. Jednak bez względu na wielkość, kształt i kolor mają jedno zadanie – zapewnić użytkownikowi ochronę przed niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi. Czy masz swój parasol?
Wyjaśnij znaczenie powiedzenia „Noś parasol i przy pogodzie”. Możesz skorzystać z informacji zawartych w lekcji pt. ParasolParasol.
Zapoznaj się z prezentacją pt. Historia parasola, a następnie wykonaj poniższe polecenia.
Wyszukaj informacje na temat rzemieślnika wykonującego i naprawiającego parasole. Ustal, czy ten zawód jest obecnie popularny.
Wyszukaj w dostępnych źródłach, jak nazywa się stojak na parasole, a następnie zaproponuj własne nazwy pojemników/stojaków, np. na ołówki, rowery, komputery.
Wymień dowolny utwór muzyczny, w którym pojawia się parasol. Przedstaw informacje na jego temat, np. wygląd, okoliczności, w jakich został użyty.
Zaprojektuj parasol XXI wieku. Weź pod uwagę materiał, kształt, kolor oraz udogodnienia techniczne, w jakie powinien być wyposażony. Narysuj swój prototyp. Możesz wykorzystać tradycyjne przybory lub poniższy zestaw cyfrowych „kredek”.
Zaprojektuj parasol XXI wieku. Weź pod uwagę udogodnienia techniczne, w jakie powinien być wyposażony. Narysuj lub opisz swój prototyp.
Wymyśl hasło reklamowe promujące zaprojektowany przez ciebie parasol.
Zapoznaj się z fragmentem tekstu pt. Parasol i parapluj, a następnie wykonaj poniższe ćwiczenia.
Parasol i parapluj„Noś parasol przy pogodzie” – mówi przysłowie. Ma rację. Nie w tym sensie, że należy „chuchać na zimne” i „przezorny zawsze ubezpieczony”, ale w czysto etymologicznymetymologicznym.
Parasol bowiem – po francusku, z którego to języka wzięliśmy nasze słowo – chroni tylko od słońca. Od deszczu Francuzi mają parapluieparapluie, co nasi przodkowie spolszczyli jako parapluj. PurystyczniePurystycznie nastawiony autor hasła w tzw. słowniku wileńskimsłowniku wileńskim (1861) notuje: „Parasol chroniący od słońca tłumaczy się na polskie Ciennikiem. Parapluj, parasol, co chroni nas od deszczu, nazywa się niekiedy Oddeszcznikiem; jest to lepsze miano niż Deszczochron”.
Parapluj się jednak w polszczyźnie nie przyjął. Może różnica między paraplujem a parasolem wydawała się Polakom zbyt subtelnasubtelna, a może skojarzenie z pluciem było zbyt silne. Nasz wkład w oswojenie nowego słowa polegał na czym innym: z parasola zrobiliśmy parasolik, a także parasolkę. Skąd wzięła się parasolka?
Nie było w tym wpływu języka francuskiego, bo tam parasol jest rodzaju męskiego. Parasolka mogła powstać przez analogięanalogię do wyrazów bliskich znaczeniowo: osłona, osłonka, ale mogła też wziąć się stąd, że parasolki są małe i dla kobiet, a -ka w polszczyźnie nie tylko zdrabnia, lecz i feminizuje (w wersji dla purystów: ukobieca). […]
Źródło: Mirosław Bańko, Parasol i parapluj, „Kwartalnik Literacki WYSPA”, dostępny w internecie: http://kwartalnikwyspa.pl/miroslaw-banko-w-cyklu-dwie-slowie-parasol-i-parapluj/ [dostęp 20.05.2022], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Podaj dwie cechy świadczące o publicystycznym charakterze tekstu Parasol i parapluj. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Wypisz z z przytoczonego powyżej tekstu przykłady wyrazów wartościujących dodatnio i ujemnie oraz określ ich funkcję.
Ułóż trzy zdania z wyrazem parasol tak, aby w każdym z nich pełnił inną funkcję: podmiotu, przydawki i dopełnienia.
Odszukaj w wykreślance siedem określeń parasola. Kliknij pierwszą literę znalezionego wyrazu i trzymając naciśnięty przycisk myszki, przeciągnij kursor do ostatniej litery tego słowa.
O parasolach w swych wierszach piszą także poeci. Przeczytaj poniższy utwór autorstwa Józefa Ratajczaka pt. Parasol, a następnie wykonaj ćwiczenia.
ParasolKiedy na dworze
deszcz, burza, grad, śnieg
i gorzej
być nie może,
wyprowadzam parasol na spacer.
Na czarnej smyczy go wiodę,
bo wszak zwyczaje parasola znacie
i jego ciągłą skłonność do niepogody.Wtedy dopiero rozpina aksamitne skrzydła
jak ptak.
Podobny do kawki, bo czarny,
do orła, ze względu na szerokie pióra,
chociaż można go również pomylić z urzędnikiem,
gdy wraca ze mną do biura.Źródło: Józef Ratajczak, Parasol, [w:] tegoż, Chwile z motylem, Warszawa 1968, s. 23.
Wyjaśnij, dlaczego parasol z wiersza Józefa Ratajczaka można pomylić z urzędnikiem.
Napisz kartkę z pamiętnika, którą zakończysz słowami: Cieszę się, że tego dnia miałam/miałem ze sobą parasol.
Słownik
podobieństwo
związany z pochodzeniem wyrazu
nadać czemuś cechy żeńskie
odnoszące się do puryzmu - przesadnej dbałości o poprawność językową
zwyczajowa nazwa Słownika języka polskiego wydanego w Wilnie w 1861 roku
niewielka, drobna
Notatnik
Bibliografia
Bańko M., (2016), Parasol i parapluj, [w:] „Kwartalnik Literacki WYSPA” nr 2, wydanie elektroniczne z dn. 23.08.2016 [dostęp dn. 23.05.2022].
Ratajczak J., (1968), Chwile z motylem, Warszaw: Nasza Księgarnia.
Tadeusiewicz R., (2017), Kto i kiedy jako pierwszy użył parasola, czyli krótka historia wynalazku, bez którego trudno się obyć, [w:] „Gazeta Krakowska”, wydanie elektroniczne z dn. 26.04.2017 [dostęp dn. 23.05.2022].









![Kliknij, aby powiekszyć. W nagłówku widnieje napis: Parasol w literaturze. Po prawej stronie znajduje się grafika przedstawiająca czarny, otwarty parasol. Poniżej widnieje tekst: Pan Tomasz – emerytowany adwokat i elegancki mężczyzna, w pochmurne dni parasol stanowi dopełnienie jego stroju. Poniżej znajduje się cytat: "Latem nosił on wykwintne, ciemnogranatowe palto, popielate spodnie od pierwszorzędnego krawca, buty połyskujące jak zwierciadła — i — nieco wyszarzany cylinder. […] W dzień pogodny nosił pod pachą laskę; w pochmurny — dźwigał jedwabny parasol angielski". Bolesław Prus, „Katarynka"](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Xiltr41MqHT/1713173953/19xoXFXLfTaOR2Nb8L9vJ3W5CC0aLJ1L.jpg)
![Kliknij, aby powiekszyć. W nagłówku widnieje napis: Parasol w literaturze. Po prawej stronie znajduje się mała grafika przedstawiająca fioletową, złożoną parasolkę. W centrum widnieje tekst: Hagrid - gajowy Hogwartu, używał parasola do rzucania zaklęć (w jego wnętrzu umieścił szczątki swojej zniszczonej różdżki) oraz cytat: "Koniec parasola nagle znieruchomiał, wycelował prosto w Dudleya [czyt. Dadleja]. Błysnęło fioletowe światło, rozległ się suchy trzask, a potem ostry kwik i w następnej sekundzie Dudley tańczył, [...] wyjąc z bólu". J. K. Rowling [czyt. Dżej Kej Rołling], „Harry Potter i kamień filozoficzny". [czyt. Hary Poter] Pod tekstem znajduje się grafika przedstawiająca fioletowy rozbłysk.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RWniDmWMjFXl8/1713173953/1Kfps1Vuawla55o4GuiDSy6A1v12YCBR.jpg)
![Kliknij, aby powiekszyć. W nagłówku widnieje napis: Parasol w literaturze. Pod spodem po lewej stronie znajduje się zdjęcie przedstawiające pomnik kobiety w długim płaszczu i kapeluszu, która w lewej dłoni trzyma torbę, a w prawej, wysoko wyciągniętej do góry – otwartą parasolkę. Obok widnieje tekst: Mary Poppins [czyt. Mery Popins] – niezwykła niania, jej znaki rozpoznawcze to słomkowy kapelusz, dywanikowa torba oraz parasolka z rączką w kształcie papuziej główki, dzięki której bohaterka mogła latać. Pod spodem znajduje się fragment tekstu: "Mary Poppins stała na ganku poniżej, ubrana w płaszcz i kapelusz, z torbą w jednej ręce i parasolem w drugiej. Wiatr wirował wokół niej, […]. Ale Mary Poppins najwyraźniej była zadowolona […]. Z dzikim wyciem wiatr podniósł parasol, […] a Mary Poppins uniosła się z ziemi. […] - Ona leci, […]!" Pamela Travers [czyt. Pamela Trawez], „Mary Poppins"](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/ReUC2bLOqvTgi/1713173953/1OYUfw6l3vPYru9DQaC3IvYurlidBCqG.jpg)
![Kliknij, aby powiekszyć. W nagłówku widnieje napis: Parasol w literaturze. Poniżej po prawej stronie widać kolorową ilustrację przedstawiającą mężczyznę w sięgających kolan, poszarpanych na końcach spodniach, kaftanie, butach powyżej kostki i kapeluszu, który za pasem ma siekierę, w jednej dłoni trzyma strzelbę, a w drugiej wykonany z patyków i liści parasol. Mężczyzna patrzy w dal na rozpościerające się w tle morze. Po prawej stronie widnieje tekst: Robinson Crusoe [czyt. Kruzo] – rozbitek, wiele lat spędził na bezludnej wyspie, samodzielnie wykonał różne sprzęty, w tym parasol, nosił go jako symbol cywilizacji, za którą tak bardzo tęsknił. Pod spodem znajduje się cytat: "Ze strzelbą tylko i parasolem szedłem w głąb wyspy, a okolica zaczęła mi się wydawać coraz to bardziej znana". Daniel Defoe [czyt. Defo], „Robinson Crusoe"](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RgD082jZlb9TD/1713173954/1FeXUXUzMWbkGYjDnRUxIxmZKecaGrkQ.jpg)



