Trafiła kosa na kamień - co wiemy o związkach frazeologicznych
Trafiła kosa na kamień – co wiemy o związkach frazeologicznych
1. Cele
Wiadomości
- zapoznanie uczniów z pojęciami: frazeologia i związek frazeologiczny,
- poznanie klasyfikacji i cech związków.
Umiejętności
- rozwijanie i wzbogacanie czynnego słownika ucznia,
- kształcenie umiejętność argumentowania, poprawnego posługiwania się językiem ojczystym,
- rozwijanie umiejętność definiowania,
- praca nad umiejętnością odnoszenia zdobytej wiedzy do praktyki.
2. Metoda i forma pracy
Metody pracy:
- podająca,
- zajęć praktycznych,
- elementy pantomimy.
Formy pracy:
- indywidualna,
- zbiorowa,
- burza mózgów.
3. Środki dydaktyczne
Słownik języka polskiego, słownik terminów literackich, słownik frazeologiczny, koperty z przygotowanymi przez nauczyciela przykładami związków frazeologicznych,
4. Przebieg lekcji
Faza przygotowawcza
Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę, która będzie omawiana na zajęciach.
1. Rozpoczyna od przypomnienia razem z uczniami frazeologizmów znanych im z mitologii:
- pięta Achillesa,
- stajnia Augiasza,
- męki Tantala,
- paniczny strach,
- syzyfowe prace.
Następnie próba wspólnej odpowiedzi na pytanie:
Czy można zmienić którykolwiek z tych związków, tak, aby nadal znaczył to samo?
2. Przywołanie terminu: związek frazeologiczny. Posłużenie się w tym celu Słownikiem terminów literackich.
3. Zapisanie tematu i objaśnienie znaczenia związku frazeologicznego.
4. Wspólne zredagowanie notatki, np.:
Związek frazeologiczny to stałe, utarte połączenie wyrazowe.
Faza realizacyjna
1. Analiza szeregów wyrażeń:
- biały papier, białe mleko, biała ściana,
- podstarzały – np.: mężczyzna, kawaler (nie: drzewo, garnek)
- biały kruk, czarna owca.
2. Podanie notatki dotyczącej cech związków frazeologicznych.
W notatce powinny się znaleźć następujące informacje:
- związki frazeologiczne są odtwarzane, a nie tworzone,
- całość wyrażenia nie równa się sumie poszczególnych jego składników (np.: złapać zająca = upaść),
- mają stałość formy gramatycznej, np.: pan młody = nowożeniec, ale młody pan = młodzieniec.
3. Omówienie błędów frazeologicznych.
Uczniowie losują przykłady błędów popełnionych w związkach frazeologicznych z kopert przygotowanych przez nauczyciela, poprawiają je uzasadniając proponowaną zmianę.
Przykładowe błędne związki frazeologiczne:
- pieczone gołąbki same z nieba nie spadną,
- jedna sroka nie czyni wiosny,
- wyrządzić komuś końską przysługę,
- kruk krukowi krzywdy nie zrobi.
4. Wprowadzenie klasyfikacji i podziału związków frazeologicznych na:
- wyrażenia (np. czarna owca, manna z nieba)
- zwroty (np. wyzionąć ducha, dostać w łapę)
- frazy (np. cicha woda brzegi rwie)
Faza podsumowująca
1. Ćwiczenia utrwalające, zawarte w karcie pracy ucznia.
2. Nauczyciel razem z uczniami zastanawiają się nad tym, jakie znają wyrażenia z wyrazami oczy i nos, które funkcjonują jako związki frazeologiczne. Następnie zastanawiają się nad ich znaczeniem. Będą to następujące związki frazeologiczne:
- wyciągnąć nogi – umrzeć,
- wyciągać nogi – spieszyć się,
- być na ostatnich nogach – być zmęczonym,
- stanąć na nogi – dorobić się,
- dać nogę – uciec,
- zamknąć oczy – umrzeć,
- przymykać oczy na coś – tolerować coś nagannego,
- świecić oczyma – wstydzić się,
- świecić w oczy – wywoływać zawiść,
- na ładne oczy – na wyrost,
3. Zabawa w kalambury.
Poszczególni uczniowie za pomocą rysunku na tablicy lub ruchu scenicznego przedstawiają, bez użycia słów, treść wylosowanego związku frazeologicznego. Pozostali próbują odgadnąć właściwie wyrażenie.
Przykładowe związki:
- siedzieć jak mysz pod miotłą,
- uparty jak osioł,
- czuć się jak ryba w wodzie,
- odważny jak lew.
Pozostałe związki frazeologiczne zostały zawarte w osobnej karcie pracy do gry w kalambury.
Praca domowa
Wyjaśnij, co oznaczają następujące związki frazeologiczne:
ani w ząb, skoczyć po rozum do głowy, załamać ręce.
5. Bibliografia
Nagajowa M., Nauka o języku dla nauki języka, Kielce 1994,
Markiewicz H., Romanowski A., Skrzydlate słowa. Seria druga, Warszawa 1998,
Podracki J. (red.), Polszczyzna płata nam figle, poradnik językowy dla każdego, Warszawa 1991,
Rybicka E., Nie taki diabeł straszny. Podręcznik frazeologii polskiej dla obcokrajowców, Kraków 1994
6. Załączniki
Karta pracy ucznia
Karta związków frazeologicznych do gry w kalambury
- jak pies z kotem,
- gruba ryba,
- kupować kota w worku,
- rzucać słowa na wiatr,
- siedzieć jak mysz pod miotłą,
- spłakać się jak bóbr,
- pisać jak kura pazurem,
- uparty jak osioł,
- spać jak suseł,
- prosto z mostu,
- walczyć z wiatrakami,
- czuć się jak ryba w wodzie,
- głupi jak but,
- wyszło szydło z worka,
- biały kruk,
- twardy orzech do zgryzienia,
- kula u nogi,
- kukułcze jajo,
- słomiany ogień,
- wiatr w żagle,
- dać nogę,
- odważny jak lew,
- potulny jak baranek,
- nie wywołuj wilka z lasu,
- mieć muchy w nosie,
- zachowywać się jak słoń w składzie porcelany,
- mieć złote serce,
- serce z kamienia,
- kłamać jak z nut,
- patrzeć przez różowe okulary,
- zakazany owoc.
7. Czas trwania lekcji
45 minut