Trójdźwięki i akordy
Ważne daty
XVII w. – wykształcenie się systemu dur‑moll
Scenariusz dla nauczyciela:
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne ((…) dźwięk, gama, akord, (…)) oraz zależności między nimi;
2) określa podstawowe elementy muzyki ((…) harmonię (…)).
określać odległość między dźwiękami;
określać tryb trójdźwięku;
opisywać elementy triady harmonicznej;
opisywać interwały.
Czym jest współbrzmienie?
Podczas spaceru po lesie można usłyszeć śpiew ptaków, szum drzew oraz inne dźwięki natury, które współbrzmią ze sobą. Podobnie jest w muzyce, gdzie instrumenty wydają kilka dźwięków o różnej wysokości jednocześnie, tworząc współbrzmienie. Dział nauki zajmujący się tym zjawiskiem nazywamy harmonią. Odległość między dwoma dźwiękami, nazywana interwałeminterwałem, określa liczbę półtonówpółtonów znajdujących się między nimi. W zależności od ich ilości tworzą się między nimi dysonansedysonanse lub konsonansekonsonanse, które wykorzystywane są w procesie komponowania utworów – są częścią jego harmoniiharmonii. Pierwsze z nich wydają się być ostre, niewłaściwe, zgrzytliwe, natomiast drugie brzmią ze sobą zgodnie.
Początkowo tylko oktawa, pryma i kwinta uważane były za interwały konsonansowe. Dopiero z upływem czasu kwarty, tercje i seksty przestano postrzegać jako dysonanse i dołączyły do grona konsonansów.
Wysłuchaj nagrań dźwiękowych przedstawiających dysonans i konsonans. Zapisz jakie emocje wzbudzają te współbrzmienia oraz czym się różnią.
Klasyfikacja interwałów
1. Pryma jest interwałem, który nie posiada półtonów. Zapisywany jest jako 1. {audio}
2. Sekunda mała jest interwałem, między którym znajduje się jeden półton. Zapisywana jest jako 2>. {audio}
3. Sekunda wielka jest interwałem, między którym znajdują się dwa półtony. Zapisywana jest jako 2. {audio}
4. Tercja mała jest interwałem, między którym znajdują się trzy półtony. Zapisywana jest jako 3>. {audio}
5. Tercja wielka jest interwałem, między którym znajdują się cztery półtony. Zapisywana jest jako 3. {audio}
6. Kwarta jest interwałem, między którym znajduje się pięć półtonów. Zapisywana jest jako 4. {audio}
7. Kwinta jest interwałem, między którym znajduje się siedem półtonów. Zapisywana jest jako 5. {audio}
8. Seksta mała jest interwałem, między którym znajduje się osiem półtonów. Zapisywana jest jako 6>. {audio}
9. Seksta wielka jest interwałem, między którym znajduje się dziewięć półtonów. Określana jest jako 6. {audio}
10. Septyma mała jest interwałem, między którym znajduje się dziesięć półtonów. Określana jest jako 7. {audio}
11. Septyma wielka jest interwałem, między którym znajduje się jedenaście półtonów. Określana jest jako 7<. {audio}
12. Oktawa jest interwałem, między którym znajduje się dwanaście półtonów. Określana jest jako 8. {audio}
Trójdźwięki i akordy
Trójdźwięk jest figurą harmoniczną, którą tworzą trzy współbrzmiące ze sobą dźwięki. W systemie dur‑moll odległości między nimi wynoszą tercję wielką lub małą. W zależności ich kolejności mogą one przyjmować smutny (moll, pierwsza tercja mała, druga tercja wielka), bądź wesoły (dur, pierwsza tercja wielka, druga tercja mała) charakter. Każdy z trójdźwięków jest akordem, czyli figurą harmoniczną trzech dźwięków, w zależności od ich ilości przyjmować będą one różne nazwy, np. czterodźwięk, pięciodźwięk itd.
Wysłuchaj nagrań dźwiękowych prezentujących trójdźwięki molowe i durowe. Zastanów się nad różnicami między nimi. Zapisz swoje wnioski.
Bardzo ważną funkcję w każdej gamiegamie przyjmują trójdźwięki zbudowane na pierwszym, czwartym oraz piątym jej stopniu. Akordy te nazywamy inaczej triadą harmoniczną, która stanowi harmoniczną podstawę każdego utworu.
Triada harmoniczna
TONIKA | Trójdźwięk zbudowany na pierwszym stopniu gamy. Określa tonację utworu, często występuje na jego początku i końcu. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego. |
SUBDOMINANTA | Trójdźwięk zbudowany na czwartym stopniu gamy. Jest uzupełnieniem harmonicznym między toniką a dominantą. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego. |
DOMINANTA | Trójdźwięk zbudowany na piątym stopniu gamy. Jest akordem kulminacyjnym i zawsze następuje po nim tonika. Niezależnie od skali, zawsze jest akordem durowym. |
Zadania
Dopasuj definicje do pojęcia.
Trójdźwięk zbudowany na czwartym stopniu gamy. Jest uzupełnieniem harmonicznym. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego., Trójdźwięk zbudowany na piątym stopniu gamy. Jest akordem kulminacyjnym i zawsze następuje po nim tonika. Niezależnie od skali, zawsze jest akordem durowym., Trójdźwięk zbudowany na pierwszym stopniu gamy. Określa tonację utworu, często występuje na jego początku i końcu. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego.
| TONIKA | |
| SUBDOMINANTA | |
| DOMINANTA |
Do podanych interwałów dopasuj ich pełną nazwę.
kwarta, tercja mała, septyma mała, oktawa
| 4 | |
| 3> | |
| 8 | |
| 7 |
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DPCv4uJ4n
Na nagraniu interwał sekundy małej.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DPCv4uJ4n
Na nagraniu interwał kwarty.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DPCv4uJ4n
Na nagraniu interwał seksty małej.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DPCv4uJ4n
Na nagraniu interwał septymy wielkiej.
Wysłuchaj nagrań interwałów i określ, czy są konsonansem, czy dysonansem.
Dysonans, Dysonans, Konsonans, Konsonans
1 - ..................
2 - ..................
3 - ..................
4 - ..................
Zaznacz prawdziwe zdania.
- Interwały określają wysokość dźwięku.
- Trójdźwięk durowy brzmi wesoło.
- Triada harmoniczna jest interwałem.
- Najmniejszym interwałem jest pryma.
Zaznacz dysonanse.
- Kwarta
- Kwinta
- Sekunda mała
- Septyma wielka
- Seksta mała
- Sekunda wielka
Uzupełnij zdania.
dysonansem, molowym, Oktawa
1. Dwa dźwięki współbrzmiące zgrzytliwie, niewłaściwie nazywamy .....................
2. .................... jest interwałem, między którym znajduje się dwanaście półtonów. Określana jest jako 8.
3. Trójdźwięk składający się kolejno z tercji małej i tercji wielkiej nazywamy .....................
Zaznacz definicję akordu.
- Akord to trójdźwięk o budowie tercjowej.
- Akord to kilka (powyżej 2) współbrzmiących ze sobą dźwięków.
- Akord to odległość między dwoma dźwiękami.
Słownik pojęć
niezgodność brzmienia lub współbrzmienia co najmniej dwóch różnej wysokości dźwięków.
następstwo dźwięków uporządkowanych według stosunków interwałowych określonej skali w systemie tonalnym.
sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym.
różnica wysokości między dwoma dźwiękami współbrzmiącymi lub następującymi po sobie.
harmonijne współbrzmienie co najmniej dwu dźwięków różnej wysokości.
najmniejsza odległość między dwoma dźwiękami różnej wysokości, stanowiąca dwunastą część oktawy.
Biblioteka muzyczna
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DPCv4uJ4n
Na nagraniu interwał sekundy małej.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DPCv4uJ4n
Na nagraniu interwał kwarty.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DPCv4uJ4n
Na nagraniu interwał seksty małej.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DPCv4uJ4n
Na nagraniu interwał septymy wielkiej.
Bibliografia
J. Habela, Słowniczek muzyczny, Warszawa 1968.