R1YMBrNGaNAfh1
Temat lekcji: “Trójdźwięki i akordy” jest zapisany na tle grafiki. Na żółtym tle znajduje się gryf gitary i lewa ręka gitarzysty. Palce gitarzysty są ustawione w akordzie C-dur.

Trójdźwięki i akordy

Ważne daty

XVII w. – wykształcenie się systemu dur‑moll

1

Scenariusz dla nauczyciela:

R1AlGl2uZXYTC1
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.

1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:

1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne ((…) dźwięk, gama, akord, (…)) oraz zależności między nimi;

2) określa podstawowe elementy muzyki ((…) harmonię (…)).

Nauczysz się

określać odległość między dźwiękami;

określać tryb trójdźwięku;

opisywać elementy triady harmonicznej;

opisywać interwały.

Czym jest współbrzmienie?

Podczas spaceru po lesie można usłyszeć śpiew ptaków, szum drzew oraz inne dźwięki natury, które współbrzmią ze sobą. Podobnie jest w muzyce, gdzie instrumenty wydają kilka dźwięków o różnej wysokości jednocześnie, tworząc współbrzmienie. Dział nauki zajmujący się tym zjawiskiem nazywamy harmonią. Odległość między dwoma dźwiękami, nazywana interwałemInterwałinterwałem, określa liczbę półtonówPółtonpółtonów znajdujących się między nimi. W zależności od ich ilości tworzą się między nimi dysonanseDysonansdysonanse lub konsonanseKonsonanskonsonanse, które wykorzystywane są w procesie komponowania utworów – są częścią jego harmoniiHarmoniaharmonii. Pierwsze z nich wydają się być ostre, niewłaściwe, zgrzytliwe, natomiast drugie brzmią ze sobą zgodnie.

Ważne!

Początkowo tylko oktawa, pryma i kwinta uważane były za interwały konsonansowe. Dopiero z upływem czasu kwarty, tercje i seksty przestano postrzegać jako dysonanse i dołączyły do grona konsonansów.

Polecenie 1

Wysłuchaj nagrań dźwiękowych przedstawiających dysonans i konsonans. Zapisz jakie emocje wzbudzają te współbrzmienia oraz czym się różnią.

RI8pbXD1wepEO
Na ilustracji interaktywnej zapis interwału sekundy małej. Na pięciolinii klucz wiolinowy i dwa dźwięki, znajdujące się jeden nad drugim. Dźwięki te to c i des. Po naciśnięciu punktu aktywnego pojawia się napis: przykład dysonasu i odtworzone jest nagranie. Dźwięki c i des zagrane są najpierw razem, później jeden po drugim. Współbrzmienie robi wrażenie dźwięków nie pasujących do siebie. Jest zgrzytliwe, ostre w odbiorze.
Źródło: online-skills.
R1WNin1yINub5
Na ilustracji interaktywnej zapis interwału oktawy. Na pięciolinii klucz wiolinowy i dwa dźwięki, znajdujące się jeden nad drugim. Dźwięki te to c1 i c2. Po naciśnięciu punktu aktywnego pojawia się napis: przykład konsonansu i odtworzone jest nagranie. Dźwięki c i c zagrane są najpierw razem, później jeden po drugim. Współbrzmienie robi wrażenie dźwięków zlewających się w jedną całość, pasujących do siebie.
Źródło: online-skills.
R1K4Lh6YXnKbg
Odpowiedz na pytanie: Czym są konsonanse i dysonanse?

Klasyfikacja interwałów

RHRCdIH35SWDq1
Ilustracja interaktywna przedstawia podział interwałów na konsonanse i dysonanse. Wokół niebieskiego napisu - konsonanse - umieszczone są następujące interwały: pryma, tercja mała i wielka, kwarta, kwinta, seksta mała i wielka, oktawa. Wokół niebieskiego napisu - dysonans - wymienione są: sekunda mała i wielka, septyma mała i wielka. Przy każdym interwale zamieszczony jest punkt interaktywny, po wybraniu którego pojawiają się: zapis nutowy przykładu interwału, informacja, ile półtonów posiada interwał, sposób jego oznaczania oraz możliwość odtworzenia nagrania, na którym jest przykład brzmienia interwału. Ilość półtonów i symbol, którym podpisujemy odpowiedni interwał to: pryma - 0 półtonów, oznaczenie jedynka arabska; sekunda mała - 1 półton, oznaczenie dwójka ze znakiem mniejszości; sekunda wielka - 2 półtony, oznaczenie dwójka; tercja mała - 3 półtony, oznaczenie trójka ze znakiem mniejszości; tercja wielka - 4 półtony, oznaczenie trójka; kwarta - pięć półtonów, oznaczenie czwórka; kwinta - 7 półtonów, oznaczenie piątka; seksta mała - 8 półtonów, oznaczenie szóstka ze znakiem mniejszości; seksta wielka - 9 półtonów, oznaczenie szóstka; septyma mała - 10 półtonów, oznaczenie siódemka; septyma wielka - 11 półtonów, oznaczenie siódemka ze znakiem większości; oktawa - 12 półtonów, oznaczenie ósemka.

Trójdźwięki i akordy

Trójdźwięk jest figurą harmoniczną, którą tworzą trzy współbrzmiące ze sobą dźwięki. W systemie dur‑moll odległości między nimi wynoszą tercję wielką lub małą. W zależności ich kolejności mogą one przyjmować smutny (moll, pierwsza tercja mała, druga tercja wielka), bądź wesoły (dur, pierwsza tercja wielka, druga tercja mała) charakter. Każdy z trójdźwięków jest akordem, czyli figurą harmoniczną trzech dźwięków, w zależności od ich ilości przyjmować będą one różne nazwy, np. czterodźwięk, pięciodźwięk itd.

Polecenie 2

Wysłuchaj nagrań dźwiękowych prezentujących trójdźwięki molowe i durowe. Zastanów się nad różnicami między nimi. Zapisz swoje wnioski.

RIdvcAK30Weyh
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy trójdźwięku C-dur. Na pięciolinii znajduje się klucz wiolinowy i trzy dźwięki zapisane jeden pod drugim. Te dźwięki to c, e, g. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, wyświetla się napis: “Przykład trójdźwięku durowego” oraz pojawia się możliwość odtworzenia nagrania. Na nagraniu trzy dźwięki zagrane jednocześnie. Współbrzmienie jest miłe dla ucha, zgodne, tworzy wrażenie wesołego, optymistycznego akordu.
R1DZDmb96hI3X
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy trójdźwięku a‑moll. Na pięciolinii znajduje się klucz wiolinowy i trzy dźwięki zapisane jeden pod drugim. Te dźwięki to a, c, e. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, wyświetla się napis: “Przykład trójdźwięku molowego” oraz odtwarza się nagranie. Na nagraniu trzy dźwięki zagrane jednocześnie. Współbrzmienie jest miłe dla ucha, zgodne, tworzy wrażenie smutnego akordu.
RvsF2kssPCNdg
Odpowiedz na pytanie: Jak zbudowane są trójdźwięki durowy i molowy?

Bardzo ważną funkcję w każdej gamieGamagamie przyjmują trójdźwięki zbudowane na pierwszym, czwartym oraz piątym jej stopniu. Akordy te nazywamy inaczej triadą harmoniczną, która stanowi harmoniczną podstawę każdego utworu.

Triada harmoniczna

R1YCPjlsJ1Sr41
Triada harmoniczna, online-skills, CC BY 3.0

TONIKA

Trójdźwięk zbudowany na pierwszym stopniu gamy. Określa tonację utworu, często występuje na jego początku i końcu. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego.

SUBDOMINANTA

Trójdźwięk zbudowany na czwartym stopniu gamy. Jest uzupełnieniem harmonicznym między toniką a dominantą. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego.

DOMINANTA

Trójdźwięk zbudowany na piątym stopniu gamy. Jest akordem kulminacyjnym i zawsze następuje po nim tonika. Niezależnie od skali, zawsze jest akordem durowym.

ReNW64yclh2wU
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy triady harmonicznej w tonacji C‑dur. Na pięciolinii znajdują się: klucz wiolinowy i 3 akordy składające się z trzech dźwięków. Pierwszy z nich składa się z dźwięków c, e, g i jest podpisany C‑dur - Tonika. Drugi z nich składa się z dźwięków f, a, c i jest podpisany F‑dur - Subdominanta. Trzeci składa się z dźwięków g, h, d i jest podpisany G‑dur - Dominanta. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis “Przykład triady harmonicznej” i odtwarza nagranie. Na nagraniu trzy akordy, wszystkie brzmią durowo- wesoło, są zagrane coraz wyżej.
Przykład triady harmonicznej, online-skils, CC BY 3.0

Zadania

R1QMc2i65B5Wx
Ćwiczenie 1
Dopasuj definicje do pojęcia. TONIKA Możliwe odpowiedzi: 1. Trójdźwięk zbudowany na piątym stopniu gamy. Jest akordem kulminacyjnym i zawsze następuje po nim tonika. Niezależnie od skali, zawsze jest akordem durowym., 2. Trójdźwięk zbudowany na czwartym stopniu gamy. Jest uzupełnieniem harmonicznym. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego., 3. Trójdźwięk zbudowany na pierwszym stopniu gamy. Określa tonację utworu, często występuje na jego początku i końcu. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego. SUBDOMINANTA Możliwe odpowiedzi: 1. Trójdźwięk zbudowany na piątym stopniu gamy. Jest akordem kulminacyjnym i zawsze następuje po nim tonika. Niezależnie od skali, zawsze jest akordem durowym., 2. Trójdźwięk zbudowany na czwartym stopniu gamy. Jest uzupełnieniem harmonicznym. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego., 3. Trójdźwięk zbudowany na pierwszym stopniu gamy. Określa tonację utworu, często występuje na jego początku i końcu. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego. DOMINANTA Możliwe odpowiedzi: 1. Trójdźwięk zbudowany na piątym stopniu gamy. Jest akordem kulminacyjnym i zawsze następuje po nim tonika. Niezależnie od skali, zawsze jest akordem durowym., 2. Trójdźwięk zbudowany na czwartym stopniu gamy. Jest uzupełnieniem harmonicznym. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego., 3. Trójdźwięk zbudowany na pierwszym stopniu gamy. Określa tonację utworu, często występuje na jego początku i końcu. W skali molowej przyjmuje postać akordu molowego, w durowej – durowego.
ROxEAEr66dQhL
Ćwiczenie 2
Dopasuj oznaczenia akordu do jego nazwy. A. kwarta, Oznaczenia do wyboru: 1. ósemka 2. czwórka 3. trójka ze znakiem mniejszości 4. siódemka. B. septyma mała, Oznaczenia do wyboru: 1. ósemka 2. czwórka 3. trójka ze znakiem mniejszości , 4. siódemka. C. tercja mała, Oznaczenia do wyboru: 1. ósemka 2. czwórka 3. trójka ze znakiem mniejszości 4. siódemka. D. oktawa, Oznaczenia do wyboru: 1. ósemka 2. czwórka 3. trójka ze znakiem mniejszości 4. siódemka
Ćwiczenie 3
RgqQVP43H3tMS
Na nagraniu interwał sekundy małej.
RN1WFO3wF5RJx
Na nagraniu interwał kwarty.
R1Btb4ajDf9Ji
Na nagraniu interwał seksty małej.
R1d6bYxM40bQG
Na nagraniu interwał septymy wielkiej.
R181CsSrgj841
Zapoznaj się z informacjami na temat powyższych nagrań i ustal, które z nich były konsonansami, a które dysonansami.
ReDEWODSR6g0C
Ćwiczenie 4
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Interwały określają wysokość dźwięku. 2. Trójdźwięk durowy brzmi wesoło. 3. Triada harmoniczna jest interwałem. 4. Najmniejszym interwałem jest pryma.
RZqpg2fJSP1sC
Ćwiczenie 5
Wskaż dysonanse. Możliwe odpowiedzi: 1. Kwarta, 2. Kwinta, 3. Sekunda mała, 4. Septyma wielka, 5. Seksta mała, 6. Sekunda wielka
RFIMi3f3yGEzZ
Ćwiczenie 6
Wskaż prawidłowe zakończenie zdań. 1. Dwa dźwięki współbrzmiące zgrzytliwie, niewłaściwie nazywamy Możliwe odpowiedzi: A. dysonansem, B. konsonansem, 2. Oktawa to interwał w którym jest Możliwe odpowiedzi: A. dwanaście półtonów, B. osiem półtonów. 3. Trójdźwięk składający się kolejno z tercji małej i z tercji wielkiej nazywamy Możliwe odpowiedzi: A. trójdźwiękiem molowym, B. trójdźwiękiem durowym.
RRdrRBtFVqL5j
Ćwiczenie 7
Zaznacz definicję akordu. Możliwe odpowiedzi: 1. Akord to trójdźwięk o budowie tercjowej., 2. Akord to kilka (powyżej 2) współbrzmiących ze sobą dźwięków., 3. Akord to odległość między dwoma dźwiękami.

Słownik pojęć

Dysonans
Dysonans

niezgodność brzmienia lub współbrzmienia co najmniej dwóch różnej wysokości dźwięków.

Gama
Gama

następstwo dźwięków uporządkowanych według stosunków interwałowych określonej skali w systemie tonalnym.

Harmonia
Harmonia

sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym.

Interwał
Interwał

różnica wysokości między dwoma dźwiękami współbrzmiącymi lub następującymi po sobie.

Konsonans
Konsonans

harmonijne współbrzmienie co najmniej dwu dźwięków różnej wysokości.

Półton
Półton

najmniejsza odległość między dwoma dźwiękami różnej wysokości, stanowiąca dwunastą część oktawy.

Biblioteka muzyczna

RI8pbXD1wepEO
Na ilustracji interaktywnej zapis interwału sekundy małej. Na pięciolinii klucz wiolinowy i dwa dźwięki, znajdujące się jeden nad drugim. Dźwięki te to c i des. Po naciśnięciu punktu aktywnego pojawia się napis: przykład dysonasu i odtworzone jest nagranie. Dźwięki c i des zagrane są najpierw razem, później jeden po drugim. Współbrzmienie robi wrażenie dźwięków nie pasujących do siebie. Jest zgrzytliwe, ostre w odbiorze.
Źródło: online-skills.
R1WNin1yINub5
Na ilustracji interaktywnej zapis interwału oktawy. Na pięciolinii klucz wiolinowy i dwa dźwięki, znajdujące się jeden nad drugim. Dźwięki te to c1 i c2. Po naciśnięciu punktu aktywnego pojawia się napis: przykład konsonansu i odtworzone jest nagranie. Dźwięki c i c zagrane są najpierw razem, później jeden po drugim. Współbrzmienie robi wrażenie dźwięków zlewających się w jedną całość, pasujących do siebie.
Źródło: online-skills.
R1DZDmb96hI3X
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy trójdźwięku a‑moll. Na pięciolinii znajduje się klucz wiolinowy i trzy dźwięki zapisane jeden pod drugim. Te dźwięki to a, c, e. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, wyświetla się napis: “Przykład trójdźwięku molowego” oraz odtwarza się nagranie. Na nagraniu trzy dźwięki zagrane jednocześnie. Współbrzmienie jest miłe dla ucha, zgodne, tworzy wrażenie smutnego akordu.
ReNW64yclh2wU
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy triady harmonicznej w tonacji C‑dur. Na pięciolinii znajdują się: klucz wiolinowy i 3 akordy składające się z trzech dźwięków. Pierwszy z nich składa się z dźwięków c, e, g i jest podpisany C‑dur - Tonika. Drugi z nich składa się z dźwięków f, a, c i jest podpisany F‑dur - Subdominanta. Trzeci składa się z dźwięków g, h, d i jest podpisany G‑dur - Dominanta. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis “Przykład triady harmonicznej” i odtwarza nagranie. Na nagraniu trzy akordy, wszystkie brzmią durowo- wesoło, są zagrane coraz wyżej.
Przykład triady harmonicznej, online-skils, CC BY 3.0
RgqQVP43H3tMS
Na nagraniu interwał sekundy małej.
RN1WFO3wF5RJx
Na nagraniu interwał kwarty.
R1Btb4ajDf9Ji
Na nagraniu interwał seksty małej.
R1d6bYxM40bQG
Na nagraniu interwał septymy wielkiej.

Bibliografia

J. Habela, Słowniczek muzyczny, Warszawa 1968.