Trzy fazy kubizmu
Ważne daty
1905‑1906 - namalowanie przez Pabla Picassa Portretu Gertrudy Stein
1907 - powstanie pierwszego obrazu kubistycznego - Panny z Awinionu
1907‑1909 - czas trwania I fazy kubizmu (prekubistycznej lub cezanne’owskiej)
1909‑1912 - czas trwania II fazy kubizmu (analitycznej)
1912‑1914 - czas trwania III fazy kubizmu (syntetycznej)
1910 - wystawa prac kubistów na Salonie Jesiennym
14 listopada 1908 - użycie po raz pierwszy określenie kubów przez Louisa Vauxcellesa w gazecie Gil Blas (w odniesieniu do obrazu Braque’a)
1911 - wystawcy na Salonie Niezależnych (Sala 41)
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
I.1.h) sztuki 2 połowy XX wieku (socrealizm, informel, pop‑art, minimalart, hiperrealizm, land‑art, konceptualizm, neofiguracja, Nowy Realizm, opart, tendencja zerowa, modernizm i postmodernizm w architekturze, nurt organiczny i kinetyczny w rzeźbie oraz sztuka krytyczna i zaangażowana);
I.5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
III.5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:
IV.2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
IV.3. definiuje terminy i pojęcia związane z dziełami współczesnymi, które wymykają się klasyfikacjom i przyporządkowaniu do tradycyjnych dyscyplin artystycznych, jak: collage, instalacja, asamblaż, ambalaż, ready made, dekalkomania, fotomontaż, frotaż, happenning i performance;
IV.6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
cech kubizmu i poszczególnych faz jego rozwoju oraz artystów, którzy byli związani z kierunkiem;
powiązywać obrazy kubistyczne z ich autorami oraz przyporządkowywać je do miejsc, w których się znajdują;
rozpoznawać i opisywać najbardziej znane obrazy przedstawicieli kierunku;
określać tematy dzieł i wskazywać stosowane w nich techniki;
rozwijać umiejętności analizy porównawczej.
Wielki portret Gertrudy
Wiosną 1905 roku Pablo Picasso zaczął pracę nad portretem Gertrudy Stein, amerykańskiej powieściopisarki żydowskiego pochodzenia, przyjaciółki artysty. Po wakacyjnym pobycie w Hiszpanii wraca do nieukończonego portretu. Rezultatem jest wizerunek pochylonej kobiety z twarzą inspirowaną sztuką afrykańską i iberyjską, o którym sama Gertruda powiedziała: „Byłam i nadal jestem usatysfakcjonowana moim portretem, według mnie to ja, to jedyny obraz, który pokazuje jaka ja jestem zawsze, według mnie”.
Audiobook - Od Portretu Gertrudy Stein do Panien z Awinionu
![Audiobook Od Portretu Gertrudy Stein do Panien z Awinionu. Aż do lata 1906 roku Picasso pracował długo, uparcie i bez zadowalających go rezultatów nad portretem amerykańskiej pisarki, Gertrudy Stein. „Gruba, krótka, masywna, o pięknej głowie; mocna, o rysach szlachetnych, wyrazistych, regularnych; o oczach inteligentnych, przenikliwych, dowcipnych. Umysł jasny, klarowny. Głos męski, jak i całe zachowanie" . Picasso zaproponował jej pozowanie zaraz po zawarciu pierwszej znajomości, co było o tyle niezwykłe, że ostatni raz malował ponoć z modela, kiedy miał lat szesnaście. Do wiosny 1906 roku odbyli dziewięćdziesiąt posiedzeń, portret jednak wciąż jeszcze nie był ukończony. Pewnego dnia Picasso zdrapał całą głowę. „Nic już nie widzę, kiedy na Panią patrzę" powiedział z wściekłością. Odstawił płótno i więcej już do niego nie wracał. Dopiero właśnie jesienią, od razu w ten sam dzień, kiedy wrócił z Hiszpanii, „wziął paletę i bez wahania, z pamięci, nie widząc Gertrudy Stein, namalował głowę". Głowa ta, o kamiennej twarzy, ostro wykrojonych powiekach i nieruchomych, pozbawionych spojrzenia oczach, bliższa była archaicznej rzeźbie niż współczesnemu portretowi. Sama Gertruda Stein dostrzegała w niej powrót do „hiszpańskości". Późniejsi komentatorzy twórczości Picassa mówią o wpływach rzeźby staroiberyjskiej, z którą artysta mógł się stykać w czasie swych letnich pobytów w Katalonii. Nieco inną sugestię wysunął Adolf Basler w sarkastycznym przypisie do swej książki z 1926 roku. Insynuując w nim Picassowi tchórzliwe zaparcie się Apollinaire'a w krytycznym momencie po aresztowaniu poety w 1911 roku, robił równocześnie przejrzystą aluzję do afery ze statuetkami, które, zdaniem krytyka, miały stanowić bezpośrednie źródło „jednej z jego niezliczonych manier (maniery fenickiej)" . Chodziło o obiekty, które sekretarz Apollinaire'a, Góry Pióret, wyniósł kiedyś niepostrzeżenie z Luwru i sprzedał Picassowi. (…) Zmianę, która dokonywała się w malarstwie Picassa, otoczenie jego uprzytomniło sobie po zobaczeniu Panien z Awinionu malowanych do wiosny 1907 roku i w końcu pozostawionych w stanie, który i sam artysta, i inni uważali za niedokończony. Tak też zapewne i było. Dokończyło Panny z Awinionu dopiero pełne i wszechstronne określenie problemów, które obraz ten stawiał i otwierał, a co za tym idzie — zastąpienie nowymi elementami wszystkiego tego, co samym swoim istnieniem rozbijał. (…) Wiosną 1907 roku mówiło się w Paryżu, że Picasso maluje czy namalował „coś asyryjskiego". Derain zapowiadał, że pewnego dnia Picasso powiesi się „za swoim wielkim obrazem". Braque (…) oświadczył Picassowi, że postępuje tak, jak ktoś, kto pił naftę i łykał pakuły, żeby wypluwać ogień. Picasso wyjątkowo długo tłumaczył mu swoje racje. Braque nie dawał się jednak przekonać. Niemniej jednak w jakiś czas potem namalował Wielki akt (1907), wskazujący wyraźnie, że argumenty Picassa, czy też sam obraz, zwyciężyły. Źródło: Narodziny Kubizmu [w:] Mieczysław Porębski, Kubizm. Wprowadzenie do sztuki XX wieku, PWN, Warszawa 1968, s. 31‑35](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1ODvToIFFF8w/1/1v1AYzWI3YkN9Ow2oXKkqOGLfW32VsVw.jpg)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D65O6mRre
Panny z Avignon i okres prekubistyczny
Pierwsze prace do uznanego za otwierający kubizmkubizm obrazu Panny z Avignon zapowiadały kompozycję o tematyce obyczajowej. Od wiosny 1907 roku powstało około siedemnastu szkiców wykonanych różnymi technikami (węgiel, ołówek i kredka, akwarela, olej na płótnie i drewnie) i stanowiących świadectwo przemian procesu myślowego w koncepcji dzieła. Obraz był odpowiedzią na płótno Matisse’a Radość życia, którego poznał podczas wyjazdu do Paryża.
Szkice do Panien z Awinionu
Powstało wiele szkiców do obrazu Panny z Awinionu, zarówno pojedynczych postaci, np., głów mężczyzn, jak rozwiązań kompozycyjnych do całego dzieła. W rysunku ołówkiem i pastelem, oraz w szkicu olejnym na nienaciągniętym płótnie, Picasso przedstawia siedem postaci we wnętrzu pokoju domu publicznego: dwie męskie - klienci, być może: marynarz w środku i stojący po lewej stronie student medycyny, trzymający czaszkę. Jednak żadna z tych figur nie jest obecna w finalnej wersji obrazu. Obecność kwiatów i owoców tłumaczył później sam autor: „Kobiety wówczas właśnie jadły, stąd pochodzi koszyk, który pozostał”.
W akwarelowym szkicu Picassa student został zastąpiony kobietą odsłaniającą kotarę, a z martwej natury pozostały wyłącznie owoce. Kompozycja stawała się coraz bardziej uproszczona. Picasso zmienił ją tak, aby kobiety bezpośrednio stawały przed widzem.
Wobec tego, że kolor tych malowideł stanowi właściwie jedynie wskazanie różnorodności perspektyw i nachylenia płaszczyzn w tym lub owym kierunku, wystarczyłoby wyciąć te malowidła i złożyć je następnie wedle wskazań podanych przez kolor, aby stały się one rzeźbą.
Pablo Picasso
Gdy ukończony obraz zobaczył Georges Braque, powiedział, że: „wygląda to tak, jak gdyby ktoś pił naftę i łykał pakuły po to, żeby pluć ogniem”.
Krytycznie wypowiedział się także André Derain: „pewnego dnia Picasso powiesi się ze swoim wielkim obrazem”.
Zrywając z dotychczasowymi poglądami w sztuce, Picasso zapoczątkował jednak tworzenie nowego języka plastyki. Niedługo później do malarza dołączył Braque. W swoich obrazach nawiązywali do stosowanego przez Cézanne’a sposobu widzenia rzeczywistości, opartego na trzech bryłach geometrycznych: kuli, walcu i stożku, syntetyzując bryłę do najprostszych form, skracając perspektywę, zacierając przestrzeń między planami i spłycając obraz. O obrazach wystawionych w prywatnej galerii marszanda paryskich współczesnych artystów‑malarzy, Kahnweilera, krytyk Louis Vauxcelles w swojej stałej rubryce w gazecie Gil Blas, 14 listopada 1908 roku tak opisał wystawę Braque’a: „Pan Braque jest młodym człowiekiem, bardzo zuchwałym. Ośmielił go sprowadzający na manowce przykład Picassa i Deraina. Być może, zaciążył na nim również ponad miarę styl Cézanne’a i przypomnienie statycznej sztuki Egipcjan. Posługując się straszliwymi uproszczeniami konstruuje metalicznych, zdeformowanych nieboraków. Gardzi formą, sprowadza wszystko, krajobraz, postaci, domy, do schematów geometrycznych, do kubów. Bynajmniej z niego nie kpimy, ponieważ jest dobrej wiary. I czekamy”
. Porównanie stylu malowania do kubów dało początek nazwie kierunku (łac. cubus „sześcian”, „kostka”), potwierdzonej w 1912 roku w teoretycznej rozprawie Alberta Gleizesa i Jeana Metzingera Du Cubisme (Kubizm).
Na lata 1907- 1909 przypada pierwsza faza kubizmu, zwana prekubistyczną lub cezanne’owską (ze względu na powiązania z postimpresjonistą). Głównymi tematami obrazów Picassa i Braque’a w tym czasie były pejzaże, martwe natury, później instrumenty muzyczne o prostych, podstawowych formach geometrycznych i ograniczonej palecie barw.
Przestrzeń kubistyczna – analityczna faza kubizmu
Drugą, analityczną fazę kubizmu (1909‑1912) charakteryzuje analiza struktury przedmiotu, aż do jego całkowitego rozbicia. Malarze dążyli do ukazania go jednocześnie z różnych stron, rozczłonkowanie płaszczyzn. Kontury i kształty zostały zaostrzone, elementy obrazu graniczyły z abstrakcją, stały się niespójne, przestawały być czytelne. Całkowicie też zanikła granica przestrzeni pomiędzy przedmiotem, modelem a otaczającym je tłem. Obraz pozbawiony został perspektywy. W wywiadzie z 1954 r. współtwórca kubizmu Georges Braque powiedział: „Tradycyjna perspektywa nie zadowalała mnie. W swym zmechanizowaniu perspektywa ta nie daje nigdy pełnego posiadania rzeczy. Ma ona jeden punkt widzenia, poza który nie może wyjść. Ten punkt widzenia jest czymś bardzo małym. To tak, jakby ktoś całe życie rysował profile, każąc wierzyć, że człowiek ma jedno oko [...] Kiedy w moich obrazach z 1909 r. pojawiły się przedmioty rozbite na części, był to mój sposób zbliżania się do przedmiotu w tej mierze, w jakiej mi malarstwo na to zezwalało. [...] Pragnąc dotrzeć bliżej do określonej rzeczywistości, wprowadzałem w 1911 r. do moich obrazów litery. Jako powierzchnie płaskie były formami nie podlegającymi przekształceniu. Litery są poza przestrzenią”
. Picasso i Braque zrezygnowali z pejzażu i malowali martwe natury oraz kompozycje jednofigurowe o przenikających się formach, poprzez stosowanie monochromatycznej kolorystyki z trudem dające się odczytać. Za ich śladem podążyli również inni artyści – wystawcy prac malarskich na Salonie NiezależnychSalonie Niezależnych w Sali 41 w 1911 roku: Jean Metzinger, Albert Gleizes, Louis Marcoussis. W rok później powstało ugrupowanie artystyczne Section d’Or (Złoty podział), które, oprócz wyżej wymienionych, skupiało artystów takich jak: Jacques Villon (autor nazwy), Robert Delaunay, Marcel Duchamp, Juan Gris, Francis Picabia, Fernand Léger.
Kubistyczne rozbicie formy
1. Mandolina jest najprostsza do zidentyfikowania, zwłaszcza w dolnych partiach kompozycji. Kobieta została podzielona na wzajemnie przenikliwe elementy geometryczne. Kolor jest zdominowany przez odcienie brązów. Niebiesko-szare akcenty zestawione zostały podzielone ciemnymi liniami.
1. Twarz Kahnweilera jest zaledwie rozpoznawalna – posiada zarys nosa, oczu, fali włosów i linii sugerującej wąsy. W dolnej partii widoczne są splecione dłonie. Monochromatyczne barwy szarości i brązów pocięte są liniami brył geometrycznych.
1. W portrecie wyraźnie zarysowana jest twarz z mocno podkreślonym nosem, łysiną. Wyróżnia się na tle zupełnie abstrakcyjnym, czarno-szarym tle z akcentami błękitów, zwłaszcza, że Picasso pozbawił Vollarda tułowia.
1. Obraz wykorzystuje ciemną paletę brązów i czerni, skupiając uwagę widza na geometrycznych kształtach. Można rozpoznać niektóre elementy takie jak gwóźdź i lina po lewej stronie obrazu, ale poszczególne części mężczyzny i gitary są rozczłonkowane i nierozpoznawalne.
1. Martwa natura prezentuje różne punkty widzenia na przedmioty ustawione szklanej tafli stolika: plasterka cytryny, kieliszka, gazety i fajki. Szkło umożliwia dostrzeżenie tego, co znajduje się pod powierzchnią blatu – plecionki krzesła wsuniętego pod stolik. Picasso uzyskał wrażenie ustawienia wszystkich elementów na stole. Wprowadzony skrót JOU sugeruje czasopismo (Journal) – dzięki czemu obraz można odczytać jako stolik śniadaniowy.
1. Zamieszczenie słowa Valse (walc) podkreśla muzyczny charakter dzieła. RHU to pierwsze litery słowa rum (z francuskiego). W prawy dolnym rogu skręcony kształt nawiązuje do gryfu wiolonczeli lub skrzypiec – róg obok można odczytać jako krawędź tytułowego kominka. Spiętrzona piramidalnie kompozycja utrzymana jest w znamiennych dla kubizmu analitycznego brązach i szarościach.
Faza syntetyczna
Ostatnia faza kubizmu przypada na lata 1912‑1-14, chociaż właściwym początkiem jest przyłączenie się Juana Grisa w roku 1913. W okresie kubizmu analitycznego artyści przekształcali rzeczywistość. W kolejnym etapie twórczości kubistów było dążenie do zredukowania naśladowania przedmiotu i zastąpienie go syntetycznym znakiem o zdecydowanych rozmiarach i intensywnych, żywych barwach, często także lokalnych. W pracach pojawiał się kolażkolaż, by nawiązać do świata rzeczywistego. Malarstwo stało się więc syntezą umownej przestrzeni artystycznej, wypowiedzianej za pomocą znaku oraz zaczerpniętej z otoczenia rzeczywistości, którą stanowiły doklejane do płócien wycinki z gazet, fragmenty tapety, drewno, szkło.
Uporządkuj fazy kubizmu według chronologii.
- faza cézanne’owska
- faza analityczna
- faza syntetyczna
Rozpoznaj nazwiska osób przedstawione na portretach.
Kto jest autorem cytatów? Podaj nazwiska.
Byłam i nadal jestem usatysfakcjonowana moim portretem, według mnie to ja, to jedyny obraz, który pokazuje jaka ja jestem zawsze, według mnie - ............
Kobiety wówczas właśnie jadły, stąd pochodzi koszyk, który pozostał - ..............
Pan Braque jest młodym człowiekiem, bardzo zuchwałym. Ośmielił go sprowadzający na manowce przykład Picassa i Deraina - ....................
Ustaw dzieła według kolejności, w jakiej powstały.
Podaj terminy, których wyjaśnienia zamieszczono poniżej.
...................................... - wystawa artystyczna, organizowana corocznie w Paryżu od 1884 roku.
............................ - wystawa artystyczna, organizowana corocznie od 1903 roku w Paryżu.
Określ rodzaj tematyki poniższych dzieł:
Zaznacz 3 cechy charakterystyczne dla kubizmu syntetycznego.
- Zastąpienie przedmiotu znakiem.
- Przedmiot jest rozbity na części.
- Duże jednolite płaszczyzny.
- Monochromatyczna kolorystyka.
- Elementy na obrazie zlewają się z tłem.
- Stosowanie techniki kolażu.
Do poszczególnych faz kubizmu dołącz właściwe cechy.
rozbicie przedmiotu, ograniczenie kolorów do odcieni brązów i szarości, zmierzanie ku abstrakcji, scalenie przedmiotu, przywrócenie rangi barwie, wprowadzenie kolażu, geometryzacja, rezygnacja z tradycyjnej perspektywy, uproszenie bryły
| Faza prekubistyczna | |
| Faza analityczna | |
| Faza syntetyczna |
Przyjrzyj się reprodukcjom i wykonaj polecenia. Opisz kompozycję każdej z prac, podając po 4 cechy, opisz kolorystykę, podając po 3 cechy i opisz w jaki sposób artyści uzyskali iluzję przestrzeni? Wskaż podobieństwo i różnice.
Przypomnij sobie cechy fowizmu i porównaj je z malarstwem kubistycznym z fazy cézanne’owskiej.
Słownik pojęć
(collage) - kompozycja plastyczna powstała na płaszczyźnie przez naklejenie na płótno lub inne podłoże różnych materiałów i tworzyw; też: technika tworzenia takich kompozycji.
kierunek w malarstwie XX w.; Zapoczątkowany ok. 1907 we Francji przez P. Picassa i G. Braque'a, postulujący sprowadzanie przedmiotów i postaci do układów podstawowych brył geometrycznych.
wystawa artystyczna, organizowana corocznie w Paryżu od 1884 roku; jej powstanie było wyrazem sprzeciwu artystów wobec oficjalnego salonu, którego jury odrzucało część zgłoszonych prac.
doroczna wystawa sztuki, odbywająca się w Paryżu od 1903 roku.
Żródło: www.encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Mieczysław Porębski, Kubizm, WAiF, Warszawa 1980
Kubizm - Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, opr. zbiorowe, s. 88‑130, WAiF, Warszawa 1980
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa, wybór, oprac. E. Grabska, H. Morawska, Warszawa 1963
Narodziny Kubizmu - Mieczysław Porębski, Kubizm. Wprowadzenie do sztuki XX wieku, PWN, Warszawa 1968, s. 31‑35
F. Oliver, Picasso et ses amis, Paris 1933, s. 101
G. Stein, Autobiografia Alicji Toklas, Warszawa 1967.
A. Basler, La peinture… religion nouvelle, Paris 1926.
Gertrude Stein, Picasso, London: B.T. Batsford LTD 1938, Dover Publications 1984, s. 8