Tundra
Istnieją takie obszary na Ziemi, gdzie możesz chodzić po wierzchołkach drzew i nawet tego nie zauważyć. Karłowate brzozy i wierzby ścielą się tuż nad poziomem gruntu, sięgając człowiekowi do kostek, a najwyżej do połowy łydki. Takie są najwyższe drzewa tundry.
jakie wyróżniamy strefy klimatyczne,
jaka jest zależność między szerokością geograficzną, oświetleniem i klimatem.
Opiszesz warunki klimatyczne panujące na obszarze tundry.
Wskażesz na mapie obszary, na których występuje tundra.
Wyjaśnisz związek między klimatem a krajobrazem tundry.
Przedstawisz, czym zajmują się ludzie zamieszkujący tundrę.
1. Klimat i krajobraz tundry
Na północ od tajgi rozciąga się strefa krajobrazu nazwanego tundrątundrą. Znajduje się ona w strefie klimatów okołobiegunowych. Występuje wyłącznie na półkuli północnej: w Ameryce Północnej, Azji i Europie. Na wybrzeżach wysp Arktyki sąsiaduje z krajobrazem pustyń lodowych. Klimat tundry jest jeszcze bardziej surowy niż tajgi, w jej strefie występuje wieloletnia zmarzlina. Obszary tundry w większości leżą poza kołem podbiegunowym, a więc przez kilka dni albo nawet przez wiele tygodni występuje tu zjawisko nocy polarnejnocy polarnej, podczas której Słońce nie pojawia się nad horyzontem ani na chwilę. Zimy są bardzo mroźne i długie. Latem co prawda występuje zjawisko dnia polarnegodnia polarnego, ale nawet wówczas Słońce znajduje się nisko nad horyzontem, dając niewiele ciepła. Lata są krótkie (trwają ok. 6–8 tygodni), pochmurne i chłodne – temperatura powietrza nie przekracza 15 °C. Wiatr wieje przez cały rok z prędkością 30 m/s lub więcej.
Warunki klimatyczne są zbyt surowe nawet dla wytrzymałych na zimno drzew iglastych. Tak daleko na północy występują drzewa zrzucające liście, przy czym są one zupełnie inne od naszych drzew. Najwyższą warstwę roślin tworzą karłowate brzozy i wierzby polarne, które nie osiągają wysokości większej niż 30 cm. Ich gałęzie rosną poziomo i mogą mieć kilka metrów długości. Dzięki temu wiatr nie jest w stanie ich połamać, a zimę spędzają przykryte warstwą śniegu, co chroni je przed mrozem. Na całym obszarze tundry występują mchy, porosty i nieliczne rośliny kwiatowe, a także trawy i krzewinki (borówka, bażyna, chrobotek reniferowy, malina moroszka). Są one jedynymi roślinami występującymi na obszarach tundry znajdujących się najbliżej biegunów. Na całym terenie tundry znajduje się wieczna zmarzlina: grunt jest zamarznięty od samej powierzchni do setek metrów w głąb. W krótkim okresie lata, które trwa 2–3 miesiące, odmarza jedynie powierzchniowa warstwa do głębokości nie większej niż 1 m. Kwitną wtedy karłowate drzewa, krzewinki i rośliny kwiatowe, aby wydać owoce i rozsiać przed zimą nasiona.
Cechą charakterystyczną zwierząt tundry jest mała liczba gatunków reprezentowanych przez dużą liczbę osobników. Występują tu ssaki, np.: lemingi, gronostaje, lisy polarne, piżmowoły, renifery oraz ptaki: myszołowy, sowy, pardwy.
Obszary pokryte tundrą leżą na tyle blisko bieguna, że zimą można tam oglądać niezwykłe zjawisko zorzy polarnejzorzy polarnej. Powstaje ona, gdy naładowane elektrycznie cząstki ze Słońca dotrą do atmosfery ziemskiej.
Tundra ma swój odpowiednik w piętrach górskich – są nimi piętro kosodrzewiny i hale. Kosodrzewina odpowiada tym obszarom tundry, które są porośnięte niskimi drzewami, zaś hale – wysuniętym na północ obszarom bezdrzewnej tundry. Dzieje się tak, gdyż na wysokich piętrach roślinności panują warunki jak w tundrze: temperatury są niskie, a wiatr – silny.
2. Mieszkańcy tundry
Tundra ma niewielu mieszkańców. Jakakolwiek działalność rolnicza, poza pasterstwem, jest tu niemożliwa – gleby są zbyt ubogie, temperatury za niskie, a wiatr – zbyt silny. Tutejsi mieszkańcy żyją głównie z rybołówstwa, polowania na inne zwierzęta morskie (w tym foki i wieloryby), a także na zwierzęta lądowe. Zajmują się także hodowlą reniferów.
Pierwotnymi mieszkańcami tundry w Ameryce Północnej są InuiciInuici (nazywani także Eskimosami). Północne obszary Norwegii, Szwecji, Finlandii i europejskiej części Rosji zamieszkują LapończycyLapończycy, którzy poza polowaniem i rybołówstwem, trudnią się głównie hodowlą reniferów. Podobne zajęcia wykonują członkowie licznych, ale niewielkich narodów zamieszkujących rozległe obszary tundry syberyjskiej, np. CzukczeCzukcze.
Na obszarze tundry występują liczne surowce, np. złoża kamieni szlachetnych na Syberii czy ropa naftowa na Alasce. W zakładach przemysłowych pracują Rosjanie, Norwegowie, Amerykanie, Kanadyjczycy i inni. Niektórzy mieszkają na obszarze tundry na stałe, inni przyjeżdżają tylko na pewien czas.
Wypisz czynniki uniemożliwiające rozwój rolnictwa w tundrze.
Inuici są wynalazcami kajaków – wąskich, szybkich i lekkich łodzi, które w razie potrzeby można transportować lądem lub po lodzie. Mimo niewielkich rozmiarów i lekkiej konstrukcji kajak ma duży udźwigudźwig, a dzięki wąskiemu kadłubowikadłubowi można za jego pomocą poruszać się między wystającymi z wody skałami lub pływającymi kawałkami lodu.
Postęp techniczny i cywilizacyjny powoduje, że coraz mniejsze grupy ludzi należących do narodów zamieszkujących tundrę zajmują się tradycyjnymi zajęciami i żyją w tradycyjny sposób. Pierwotni mieszkańcy tundry prowadzili koczowniczy tryb życia: latem mieszkali w namiotach ze skóry, zimą – w chatach lub igloo. Rozwój gospodarczy sprawił, że większość z nich zamieszkało w miastach i miasteczkach. Obecnie do polowania zamiast łuków i strzał używają strzelb, a do przemieszczania się służą im skutery, zastępując psie zaprzęgi. Zanikają także ich ojczyste języki.
Podsumowanie
W tundrze można zaobserwować zjawisko dnia polarnego i nocy polarnej.
Lato w tundrze jest krótkie, chłodne i pochmurne, zaś zima – długa, wietrzna i mroźna.
Roślinność tundry to głównie mchy, porosty i nieliczne rośliny zielne, a także karłowate drzewa.
Mieszkańcy tundry tradycyjnie zajmują się połowami ryb, polowaniami na ssaki morskie, wypasem reniferów.
Praca domowa
Przedstaw, jaki wpływ – twoim zdaniem – może mieć uwspółcześnienie stylu życia Inuitów na środowisko, w którym żyją.
Słownik
rdzenny lud syberyjski
dzień trwający ponad 24 godziny, występuje w strefach polarnych (najdłużej trwa na biegunach)
ludność zamieszkująca północne wybrzeża Ameryki Północnej, od Zatoki Św. Wawrzyńca po Alaskę (z wyjątkiem południowo‑zachodniego wybrzeża Zatoki Hudsona), północno‑wschodni skraj Syberii oraz południowe wybrzeża Grenlandii
element konstrukcji kajaku stanowiący jego trzon, łączący w jedną całość pozostałe części, zespoły i podzespoły
grupa etniczna mieszkająca w rozproszeniu na obszarze Laponii
noc trwająca ponad 24 godziny, występuje w strefach polarnych (najdłużej trwa na biegunach)
bezdrzewna formacja roślinna występująca na półkuli północnej w bardzo surowych warunkach cieplnych klimatu okołobiegunowego
największe dopuszczalne obciążenie pojazdu
zjawisko świetlne w postaci kolorowych łuków, wstęg, promieni, draperii itp. występujące na niebie na obszarach polarnych
Zadania
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących Inuitów.
| Prawda | Fałsz | |
| Inuici żyją głównie w Ameryce Północnej. | □ | □ |
| Głównym źródłem pokarmu Inuitów są drzewa owocowe. | □ | □ |
| Inuici polują na foki. | □ | □ |
| Latem Inuici uprawiają pola ziemniaków i owsa. | □ | □ |
Wskaż nazwę równoleżnika, w sąsiedztwie którego występują najbardziej rozległe obszary tundry.
- koło podbiegunowe północne
- koło podbiegunowe południowe
- równik
- zwrotnik Raka
- zwrotnik Koziorożca