Tytus Liwiusz

Ważne daty

59 r. p.n.e. – data urodzin Tytusa Liwiusza w Patavium (dzisiejsza Padwa).

27 r. p.n.e. – początek pisania dzieła Ab urbe condita [czyt. Ab urbe kōndita].

17 r. n.e. – śmierć Tytusa Liwiusza w Rzymie.

Rozwój historiografii rzymskiej

Narrację historyczną dotyczącą Rzymu z początku stanowiły dzieła pisane również w języku greckim. Czasy rzymskich podbojów basenu Morza Śródziemnego spisywali także greccy historycy (na czele z Polibiuszem), później sami Rzymianie, jednak tworzący po grecku. Z czasem wyodrębniło się również kilka charakterystycznych gatunków. Początkowo pisano roczniki (z łaciny:  annalesannāles , -ium (m.)annales), wkrótce popularne stały się również żywoty (z łaciny: vitaevīta, -ae (f.)vitae) [czytaj: vite]. Jednym z pierwszych łacińskich dzieł historycznych były Początki (Orīgines), napisane przez wpływowego rzymskiego polityka - Katona StarszegoKaton StarszyKatona Starszego.

R1doyv1xwoFmM

Fotografia przedstawia popiersie starszego mężczyzny o krótkich włosach, na którego głowie widoczne są zakola. Przez liczne zmarszczki i opadnięte policzki, jego twarz przybrała srogi wyraz. Jego brwi są ściągnięte, a kąciki ust opadają. Połowa jego twarzy jest zacieniona. Na ramionach mężczyzny widoczna jest szata.

W okresie schyłku republiki jednym z najważniejszych twórców był Korneliusz NeposNeposKorneliusz Nepos, dziś znany przede wszystkim jako autor dzieła O sławnych mężach (De viris illustribus) [czytaj: De wiris illūstribus]. Miało się ono składać z 16 ksiąg, podzielonych na 8 par. Każda para ksiąg zawierała żywoty osób (cudzoziemców i Rzymian w osobnych księgach), którzy byli wybitni w jednej dziedzinie. Z obszernej pracy zachowało się niewiele. Posiadamy dziś jedynie księgę z żywotami wodzów cudzoziemskich oraz dwie biografie Rzymian (Katona oraz AttykaAttykAttyka), które pochodziły z księgi o rzymskich historykach. Innym ważnym dziełem Neposa była Chronica [czytaj: Krōnika], stanowiąca opis całości dziejów. Nepos jako pierwszy w Rzymie podjął się tego zadania i miał opisać całość historii w zaledwie trzech księgach. Zachowały się jedynie fragmenty tego utworu. O tym, jak wspaniały i wpływowy był, dowiadujemy się z wiersza poety KatullusaKatullusKatullusa, współczesnego Neposowi.

RGooAwtsNi27y

Zdjęcie przedstawia ilustrację wykonaną na kamieniu litograficznym. Przedstawia ona profil młodego mężczyzny o kręconych blond włosach, którego usta są otwarte, jak gdyby coś mówił. Jego oczy są duże, a nos zakrzywiony. Okala go kolista ramka ozdobiona roślinnymi wzorami – gałązkami z drobnymi liśćmi. Pod spodem widoczna jest tabliczka z napisem „C. Nepos, Veronensis.” Tło stanowią szaro‑czarne linie.

Powszechnie znane są, pochodzące również z tego okresu, pamiętniki (z łaciny commentariicommentārius, -ii (m.)commentarii) z opisami prowadzonych wojen, zredagowane przez Juliusza CezaraJuliusz CezarJuliusza Cezara. Wybitny rzymski wódz i polityk opisał zarówno swoje podboje w Galii (Bellum Gallicum) [czytaj: Bellum Gāllikum], jak i początki wojny domowej (Bellum civile) [czytaj: Bellum cīwile]. Sposób opisu wydarzeń – surowy i pozbawiony ozdobników retorycznych, był później chętnie naśladowany przez innych pisarzy. Z kolei inny pisarz – Salustiusz – opisał przebieg spisku KatylinyKatylinaKatyliny (Coniuratio Catilinae) [czytaj: Koniuratio Katyline] oraz walki z królem NumidiiNumidiaNumidii (Bellum Iugurthinum) [czytaj: Bellum Jugurtinum]. Do naszych czasów zachowały się także fragmenty jego „Dziejów”.

R1SbQivkso7ba

Fotografia przedstawia rzeźbę – popiersie Juliusza Cezara. Jest ona wykonana z jasnego kamienia, z licznymi ciemniejszymi przebarwieniami. Juliusz Cezar został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku o krótkich, lekko falowanych włosach. Na jego twarzy malują się zmarszczki; twarz nie zdradza emocji.

RFQqNQ6SImBka

Fotografia przedstawia ciemny posąg stojący na jasnym podwyższeniu przypominającym niską kolumnę. Na podwyższeniu widoczne są napisy, a w tle można zauważyć małe drzewo, lampy uliczne oraz dwa budynki. Posąd przedstawia mężczyznę w szerokiej szacie oraz z bordowym kawałkiem materiału zawieszonym na szyi. Lewa ręka mężczyzny jest lekko uniesiona i wyciągnięta do przodu. Jego włosy są krótkie.

Dzieje Rzymu od założenia miasta

Najważniejszym historykiem czasów augustowskich bez wątpienia był Tytus Liwiusz (59 r. p.n.e. - 17 r. n.e.), pochodzący z dzisiejszej Padwy. Należał do wpływowego rodu, nauczał wymowy i prawdopodobnie jeszcze przed dojściem Oktawiana do władzy przeniósł się do Rzymu. W przeciwieństwie do wielu zaangażowanych politycznie historyków okresu republiki i cesarstwa, Liwiusz nie prowadził życia publicznego i nie piastował urzędów. Jednocześnie jednak pozostawał w bliskim kontakcie z dworem cesarskim. Choć w opinii AugustaAugustAugusta miał być „pompejańczykiem” cieszył się sympatią pierwszego i kolejnych cesarzy. To on miał rozbudzić zainteresowanie badaniami historycznymi u późniejszego cesarza KlaudiuszaKlaudiuszKlaudiusza.

REva1QqXG8mIR

Fotografia przedstawia popiersie Tytusa Liwiusza wykonane w czarnym materiale. Przedstawiony mężczyzna jest w średnim wieku, jego włosy oraz zarost są krótkie, a na jego czole, policzkach oraz w okolicy oczu widoczne są zmarszczki. Ma wąskie usta, na których można zauważyć nieznaczny uśmiech. Jego nos jest długi i prosty. Popiersie stoi na czarnej podstawie, a w tle widać jasną ścianę.

Praca Liwiusza, znana powszechnie jako Dzieje Rzymu od założenia miasta (Ab urbe cōndita) do dziś budzi uznanie. Autor pragnął w sposób szczegółowy opisać całość dziejów rzymskiej państwowości. Powstające w latach 27 r. p.n.e. - 17 r. n.e. dzieło miało liczyć aż 142 księgi. Wiele z nich nie zachowało się do naszych czasów nawet we fragmentach. Uczeni nadal podejmują próby określenia dokładnej zawartości brakujących części. Nie jest pewne nawet, czy Liwiusz zdążył przed śmiercią nadać swojej pracy ostateczną formę. Z pomocą przychodzą zachowane streszczenia prawie wszystkich ksiąg. W całości posiadamy dziś księgi od pierwszej do dziesiątej oraz od dwudziestej pierwszej do czterdziestej piątej, czyli razem 35 ksiąg oraz liczne fragmenty. Szacuje się, że zachowało się do dziś około 25% całości Ab urbe cōndita.

R5HIWKmUiUlpg

Fotografia przedstawia stronę księgi sfotografowaną na jasnym tle. Na widocznej karcie umieszczono duży napis „TITTI LIVII”, pod którym umieszczono dodatkowe napisy, pieczęć oraz okrągłą ilustrację z podobizną autora dzieła - Tytusa Liwiusza ,który został uwieczniony z profilu. Mężczyzna ma krótkie kręcone włosy oraz duży nos i patrzy w górę. Wokół ramki ilustracji umieszczono nieczytelne napisy. Kartka jest w kilku miejscach pożółkła, a tusz przebija na drugą stronę.

W swojej pracy stara się Liwiusz przedstawić całość historii Rzymu w sposób przynajmniej z pozoru obiektywny. Daleki jest od forsowania własnej oceny wydarzeń. Jednocześnie obserwujemy wyraźny cel moralizatorski. Historyk ukazuje w pierwszej kolejności cnoty przodków, dawne ideały, by przejść następnie do opisu upadku wartości i kryzysu państwa w czasach jemu współczesnych. Jak sam przyznaje, spisywanie historii ma mu zapewnić wytchnienie od dzisiejszej rzeczywistości. Jednocześnie chciał Liwiusz wpływać pozytywnie na czytelnika, na całe społeczeństwo:

W 1784 roku francuski malarz, reprezentant nurtu klasycyzmu Jacques‑Louis David namalował obraz zatytułowany Przysięga HoracjuszyHoracjuszeHoracjuszy. Tematem obrazu jest tradycyjna historia, przedstawiona w dziele Tytusa Liwiusza. Zapoznaj się z ilustracją interaktywną, następnie wykonaj polecenia.

R1TOcPHcRhWC0

Ilustracja interaktywna przedstawia dziewięć postaci na tle murów z kolumnami. W centrum stoi mężczyzna w średnim wieku odziany w krótką, szarą szatę przewiązaną w pasie oraz z czerwoną peleryną narzuconą na ramiona. Na jego stopach widać sandały. Krótkie włosy mężczyzny oraz jego broda w kolorze siwo‑czarnym są kręcone. Jego dłonie wyciągnięte są przed siebie, a w jednej z nich trzyma trzy długie miecze. Drugą dłoń kieruje do stojących przed nim postaci. Jest zwrócony w kierunku trzech mężczyzn w hełmach, szatach oraz zbrojach, stojących przed nim i wyciągającym ku niemu prawe dłonie, składając przysięgę. Są oni przedstawieni bardzo blisko siebie, w rozkroku. Jeden z nich w lewej ręce trzyma włócznię. Z prawej strony namalowano trzy siedzące kobiety odziane w szaty w różnych odcieniach koloru niebieskiego. Dwie z nich zwrócone są twarzami ku sobie, mają zamknięte oczy, zdają się być zmęczone oraz blade. Kobieta o jasnych włosach półleży na krześle, a o ciemnych – pochyla się, opierając głowę o własną dłoń. Trzecia obejmuje rękami dwójkę dzieci – jedno bardzo małe, a drugie starsze, około pięcioletnie. Jej ciemne włosy przykryte są fragmentem szaty, a jej oczy są zamknięte. Policzkiem dotyka głowy starszego dziecka. W tle widać trzy łukowe wejścia oraz posadzkę z kwadratowych oraz prostokątnych fragmentów w odcieniach ciepłego beżu oraz brązu. Dodatkowo na ilustracji zamieszczono interaktywne treści: Przy ikonie nr 1: W lewej części obrazu przedstawiono trzech braci Horacjuszy, składających przysięgę i przyjmujących broń. Wraz z informacją podświetlą się trzy postaci sięgające mieczy. Przy ikonie nr 2: W środkowej części obrazu widzimy ojca, przyjmującego przysięgę od synów. Przy kliknięciu na tekst podświetli się postać ojca wręczającego miecze. Przy ikonie nr 3: W prawej części obrazu obserwujemy lamentujące kobiety. Jedną z kobiet jest Kamilla, siostra Horacjuszy, która miała być jednocześnie zaręczona z jednym z walczących po przeciwnej stronie Kuriacjuszy. Przy kliknięciu na tekst podświetlą się lamentujące kobiety w prawym rogu obrazu.

Ilustracja interaktywna przedstawia dziewięć postaci na tle murów z kolumnami. W centrum stoi mężczyzna w średnim wieku odziany w krótką, szarą szatę przewiązaną w pasie oraz z czerwoną peleryną narzuconą na ramiona. Na jego stopach widać sandały. Krótkie włosy mężczyzny oraz jego broda w kolorze siwo‑czarnym są kręcone. Jego dłonie wyciągnięte są przed siebie, a w jednej z nich trzyma trzy długie miecze. Drugą dłoń kieruje do stojących przed nim postaci. Jest zwrócony w kierunku trzech mężczyzn w hełmach, szatach oraz zbrojach, stojących przed nim i wyciągającym ku niemu prawe dłonie, składając przysięgę. Są oni przedstawieni bardzo blisko siebie, w rozkroku. Jeden z nich w lewej ręce trzyma włócznię. Z prawej strony namalowano trzy siedzące kobiety odziane w szaty w różnych odcieniach koloru niebieskiego. Dwie z nich zwrócone są twarzami ku sobie, mają zamknięte oczy, zdają się być zmęczone oraz blade. Kobieta o jasnych włosach półleży na krześle, a o ciemnych – pochyla się, opierając głowę o własną dłoń. Trzecia obejmuje rękami dwójkę dzieci – jedno bardzo małe, a drugie starsze, około pięcioletnie. Jej ciemne włosy przykryte są fragmentem szaty, a jej oczy są zamknięte. Policzkiem dotyka głowy starszego dziecka. W tle widać trzy łukowe wejścia oraz posadzkę z kwadratowych oraz prostokątnych fragmentów w odcieniach ciepłego beżu oraz brązu. Dodatkowo na ilustracji zamieszczono interaktywne treści: Przy ikonie nr 1: W lewej części obrazu przedstawiono trzech braci Horacjuszy, składających przysięgę i przyjmujących broń. Wraz z informacją podświetlą się trzy postaci sięgające mieczy. Przy ikonie nr 2: W środkowej części obrazu widzimy ojca, przyjmującego przysięgę od synów. Przy kliknięciu na tekst podświetli się postać ojca wręczającego miecze. Przy ikonie nr 3: W prawej części obrazu obserwujemy lamentujące kobiety. Jedną z kobiet jest Kamilla, siostra Horacjuszy, która miała być jednocześnie zaręczona z jednym z walczących po przeciwnej stronie Kuriacjuszy. Przy kliknięciu na tekst podświetlą się lamentujące kobiety w prawym rogu obrazu.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P2OVMosIh

Istotnie, to właśnie godne naśladowania przykłady (z łaciny: exemplaexemplum, i (n.)exempla) - czyny dawnych królów, wodzów i polityków są największym skarbem dzieła historyka z Patavium. Opisane przez Liwiusza historie, będą następnie przez wieki przytaczać kolejni historycy, będą one również przeredagowywane i czytane w szkołach.

R1BzNFVTMrvXm

Fotografia przedstawia rzeźbę na tle ściany pokrytej napisami oraz licznymi pęknięciami. Rzeźba ukazuje dużą wilczycę, z której piersi posila się dwóch małych, nagich chłopców. Klęczą oni pod brzuchem wilczycy, a ich twarze skierowane są do góry, w stronę jej sutków. Ręce chłopców uniesione są do góry. Wilczyca stoi bokiem, a jej pysk skierowany jest w lewo. Jest otwarty, przez co widać jej zęby. Rzeźba jest ciemnobrązowa.

Podsumowanie

Liwiusz nie był historykiem w nowoczesnym rozumieniu. Nie dokonywał szczegółowej krytyki źródeł. Ze względu na to, że nie był osobą publiczną, brakowało mu również wiedzy na tematy ustrojowe i wojskowe. Opisując początki Rzymu, nie stronił od wplatania w narrację informacji zaczerpniętych z legend i miejscowych przekazów. Z drugiej strony ogrom wykonanej pracy, wielkość zamysłu i oddanie autora swojemu zadaniu, muszą budzić uznanie. Zdecydowany walor stanowią przytoczone historie wybitnych postaci, exempla oraz mowy, które dziś po wielu wiekach nadal rozbudzają wyobraźnię i skłaniają do refleksji. To z kolei zdaje się być rzeczywistym celem autora, który to cel udało się zrealizować.

Film

Ćwiczenia

Słownik pojęć

August

August

63 r. p.n.e. – 14 r. n.e. - wnuk siostry Juliusza Cezara, wyznaczony przez niego na następcę. Członek drugiego triumwiratu, następnie pierwszy rzymski cesarz. Nosił tytuł princepsa (pierwszego senatora) i zachowywał pozory republiki. Stąd pierwszy okres istnienia cesarstwa rzymskiego nazywamy „pryncypatem”.

RRagksR8qvEKl

Fotografia rzeźby przedstawiającej młodego, dobrze zbudowanego mężczyznę w bogato zdobionej zbroi oraz długiej szacie, którą przytrzymuje lewą ręką. Prawa ręka mężczyzny uniesiona jest w górę, jak gdyby coś wskazywał. Postać opiera ciężar ciała na prawej nodze; ma bose stopy. Ma krótkie włosy opadające na czoło, patrzy przed siebie bez uśmiechu. Przy jego nodze znajduje się wizerunek nagiego chłopca ze skrzydełkami (Kupidyna), który dosiada delfina. Rzeźbę umieszczono na jasnym podwyższeniu, na którym widoczne są napisy. Tło stanowi szara ściana.

Horacjusze

Horacjusze

trzej bracia, którzy w walce z trzema braćmi Kuriacjuszami rozstrzygnęli wojnę między Rzymem a miastem Alba Longa (VII w. p.n.e.). Historię o walce Horacjuszy z Kuriacjuszami znamy z przekazu Tytusa Liwiusza.

Rp5qarXWySpBT

Obraz przedstawia dziewięć postaci na tle murów z kolumnami. W centrum stoi mężczyzna w średnim wieku odziany w krótką, szarą szatę przewiązaną w pasie oraz z czerwoną peleryną narzuconą na ramiona. Na jego stopach widać sandały. Krótkie włosy mężczyzny oraz jego broda w kolorze siwo‑czarnym są kręcone. Jego dłonie wyciągnięte są przed siebie, a w jednej z nich trzyma trzy długie miecze. Drugą dłoń kieruje do stojących przed nim postaci. Jest zwrócony w kierunku trzech mężczyzn w hełmach, szatach oraz zbrojach, stojących przed nim i wyciągającym ku niemu prawe dłonie, składając przysięgę. Są oni przedstawieni bardzo blisko siebie, w rozkroku. Jeden z nich w lewej ręce trzyma włócznię. Z prawej strony namalowano trzy siedzące kobiety odziane w szaty w różnych odcieniach koloru niebieskiego. Dwie z nich zwrócone są twarzami ku sobie, mają zamknięte oczy, zdają się być zmęczone oraz blade. Kobieta o jasnych włosach półleży na krześle, a o ciemnych – pochyla się, opierając głowę o własną dłoń. Trzecia obejmuje rękami dwójkę dzieci – jedno bardzo małe, a drugie starsze, około pięcioletnie. Jej ciemne włosy przykryte są fragmentem szaty, a jej oczy są zamknięte. Policzkiem dotyka głowy starszego dziecka. W tle widać trzy łukowe wejścia oraz posadzkę z kwadratowych oraz prostokątnych fragmentów w odcieniach ciepłego beżu oraz brązu. Scenę oświetla ciepłe, żółtawe światło.

Juliusz Cezar

Juliusz Cezar

100 - 44 r. p.n.e. – rzymski polityk, dowódca wojskowy i dyktator. Znany przede wszystkim ze swoich podbojów w Galii i późniejszej wojny domowej z Gnejuszem Pompejuszem, po której przejął pełnię władzy w Rzymie. W wyniku decyzji politycznych Cezara, który ogłosił się dyktatorem na czas nieokreślony, wśród senatorów zawiązał się spisek. W dniu 15 marca 44 r. p.n.e. (idy marcowe) Juliusz Cezar został zamordowany przez obrońców republiki. Do naszych czasów zachowały się dzieła historyczne Cezara, opisujące jego podboje w Galii oraz walkę w czasie wojny domowej.

RP1JRfiSVBGZN

Praca autorstwa Vincenzo Camuccini pod tytułem „Zamordowanie Cezara”. Obraz ukazuje wnętrze dużej sali, w której znajdują się rzeźby oraz tłum ludzi ubranych w białe oraz kolorowe szaty. Na pierwszym planie znajdują się mężczyźni atakujący nożami człowieka ubranego w złoto‑czerwone szaty. Atakowany jedną dłonią przytrzymuje głowę, a drugą ma wyciągniętą w stronę jednego z napastników. Z prawej strony obrazu znajdują się przerażeni i zaskoczeni ludzie, którzy obserwują dramatyczną scenę.

Katon Starszy

Katon Starszy

urodzony 234 p.n.e., zm. 149 r. p.n.e. – polityk i pisarz rzymski, niechętny kulturze greckiej, żył według dawnych italskich obyczajów, uprawiał ziemię i dla późniejszych Rzymian był wzorem cnót obywatelskich. Jego wnukiem był Katon Młodszy, obrońca republiki z czasów wojny domowej Cezara z Pompejuszem. Katon Starszy był zwolennikiem prowadzenia wojny z Kartaginą i miał nawoływać do jej zniszczenia.

R1doyv1xwoFmM

Fotografia przedstawia popiersie starszego mężczyzny o krótkich włosach, na którego głowie widoczne są zakola. Przez liczne zmarszczki i opadnięte policzki, jego twarz przybrała srogi wyraz. Jego brwi są ściągnięte, a kąciki ust opadają. Połowa jego twarzy jest zacieniona. Na ramionach mężczyzny widoczna jest szata.

Katullus

Katullus

Gajusz Waleriusz Katullus, około 84 - 54 r. p.n.e. - rzymski poeta z okresu republikańskiego. W swojej twórczości naśladował wybitnych greckich poetów okresu archaicznego i hellenistycznego, między innymi Safonę i Kallimacha. Pisał utwory miłosne poświęcone ukochanej Klodii, którą w swoich wierszach nazywa Lesbią. Zachowało się 116 utworów Katullusa, pisanych różnymi miarami wierszowymi.

RWVdkaSUOnPGD

Fotografia przedstawia współczesne wyobrażenie rzymskiego poety Katullusa, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku o krótkich, przerzedzonych, lekko kręconych włosach z krótką grzywką oraz nierzucającymi się w oczy zakolami. Jego twarz nie zdradza żadnych emocji, mężczyzna ukazany jest z półprofilu, patrząc przed siebie. Ma długi, prosty nos, wysuniętą brodę oraz głęboko osadzone oczy. Rzeźba wykonana jest z brązu, o czym świadczy niebiesko‑zielona patyna, którą pokryte jest popiersie. Rzeźbę ukazano na tle zielonych liści rośliny rosnącej tuż za nią, turkusowej wody oraz widocznego z oddali lądu.

Klaudiusz

Klaudiusz

10 p.n.e. – 54 r. n.e., cesarz rzymski z dynastii julijsko‑klaudyjskiej. Był następcą cesarza Kaliguli.

R1Prh7KBmuSpj

Rzeźba przedstawiająca popiersie cesarza Klaudiusza ukazane na tle intensywnie różowej ściany i fragmencie jasnej rzeźby oraz stojących obok siebie ludzi. Cesarz został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku z krótkimi włosami oraz grzywką opadającą lekko na czoło. Jego twarz, pozbawiona zarostu, skierowana jest do przodu. Widać na niej liczne głębokie zmarszczki. Kąciki jego ust skierowane są ku dołowi, jego brwi są zmarszczone. Rzeźba jest ciemna, popękana przy podstawie.

Nepos

Nepos

Publiusz Korneliusz Nepos, około 109 – 27 r. p.n.e. – historyk i biograf rzymski. Napisał „Kronikę”, opisującą całość dziejów Rzymu (zachowane jedynie fragmenty). Najbardziej znane są jego życiorysy, z których również zachowała się tylko część. Był zaprzyjaźniony z poetą Katullusem, Pomponiuszem Attykiem oraz Cyceronem.

RGooAwtsNi27y

Zdjęcie przedstawia ilustrację wykonaną na kamieniu litograficznym. Przedstawia ona profil młodego mężczyzny o kręconych blond włosach, którego usta są otwarte, jak gdyby coś mówił. Jego oczy są duże, a nos zakrzywiony. Okala go kolista ramka ozdobiona roślinnymi wzorami – gałązkami z drobnymi liśćmi. Pod spodem widoczna jest tabliczka z napisem „C. Nepos, Veronensis.” Tło stanowią szaro‑czarne linie.

• Oryginalna Azetka. Encyklopedia PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016 r.

• Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

• Słownik Języka Polskiego PWN - wydanie internetowe.

Notatki ucznia

Galeria

R1doyv1xwoFmM

Fotografia przedstawia popiersie starszego mężczyzny o krótkich włosach, na którego głowie widoczne są zakola. Przez liczne zmarszczki i opadnięte policzki, jego twarz przybrała srogi wyraz. Jego brwi są ściągnięte, a kąciki ust opadają. Połowa jego twarzy jest zacieniona. Na ramionach mężczyzny widoczna jest szata.

RGooAwtsNi27y

Zdjęcie przedstawia ilustrację wykonaną na kamieniu litograficznym. Przedstawia ona profil młodego mężczyzny o kręconych blond włosach, którego usta są otwarte, jak gdyby coś mówił. Jego oczy są duże, a nos zakrzywiony. Okala go kolista ramka ozdobiona roślinnymi wzorami – gałązkami z drobnymi liśćmi. Pod spodem widoczna jest tabliczka z napisem „C. Nepos, Veronensis.” Tło stanowią szaro‑czarne linie.

R1SbQivkso7ba

Fotografia przedstawia rzeźbę – popiersie Juliusza Cezara. Jest ona wykonana z jasnego kamienia, z licznymi ciemniejszymi przebarwieniami. Juliusz Cezar został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku o krótkich, lekko falowanych włosach. Na jego twarzy malują się zmarszczki; twarz nie zdradza emocji.

RFQqNQ6SImBka

Fotografia przedstawia ciemny posąg stojący na jasnym podwyższeniu przypominającym niską kolumnę. Na podwyższeniu widoczne są napisy, a w tle można zauważyć małe drzewo, lampy uliczne oraz dwa budynki. Posąd przedstawia mężczyznę w szerokiej szacie oraz z bordowym kawałkiem materiału zawieszonym na szyi. Lewa ręka mężczyzny jest lekko uniesiona i wyciągnięta do przodu. Jego włosy są krótkie.

REva1QqXG8mIR

Fotografia przedstawia popiersie Tytusa Liwiusza wykonane w czarnym materiale. Przedstawiony mężczyzna jest w średnim wieku, jego włosy oraz zarost są krótkie, a na jego czole, policzkach oraz w okolicy oczu widoczne są zmarszczki. Ma wąskie usta, na których można zauważyć nieznaczny uśmiech. Jego nos jest długi i prosty. Popiersie stoi na czarnej podstawie, a w tle widać jasną ścianę.

R5HIWKmUiUlpg

Fotografia przedstawia stronę księgi sfotografowaną na jasnym tle. Na widocznej karcie umieszczono duży napis „TITTI LIVII”, pod którym umieszczono dodatkowe napisy, pieczęć oraz okrągłą ilustrację z podobizną autora dzieła - Tytusa Liwiusza ,który został uwieczniony z profilu. Mężczyzna ma krótkie kręcone włosy oraz duży nos i patrzy w górę. Wokół ramki ilustracji umieszczono nieczytelne napisy. Kartka jest w kilku miejscach pożółkła, a tusz przebija na drugą stronę.

Rp5qarXWySpBT

Obraz przedstawia dziewięć postaci na tle murów z kolumnami. W centrum stoi mężczyzna w średnim wieku odziany w krótką, szarą szatę przewiązaną w pasie oraz z czerwoną peleryną narzuconą na ramiona. Na jego stopach widać sandały. Krótkie włosy mężczyzny oraz jego broda w kolorze siwo‑czarnym są kręcone. Jego dłonie wyciągnięte są przed siebie, a w jednej z nich trzyma trzy długie miecze. Drugą dłoń kieruje do stojących przed nim postaci. Jest zwrócony w kierunku trzech mężczyzn w hełmach, szatach oraz zbrojach, stojących przed nim i wyciągającym ku niemu prawe dłonie, składając przysięgę. Są oni przedstawieni bardzo blisko siebie, w rozkroku. Jeden z nich w lewej ręce trzyma włócznię. Z prawej strony namalowano trzy siedzące kobiety odziane w szaty w różnych odcieniach koloru niebieskiego. Dwie z nich zwrócone są twarzami ku sobie, mają zamknięte oczy, zdają się być zmęczone oraz blade. Kobieta o jasnych włosach półleży na krześle, a o ciemnych – pochyla się, opierając głowę o własną dłoń. Trzecia obejmuje rękami dwójkę dzieci – jedno bardzo małe, a drugie starsze, około pięcioletnie. Jej ciemne włosy przykryte są fragmentem szaty, a jej oczy są zamknięte. Policzkiem dotyka głowy starszego dziecka. W tle widać trzy łukowe wejścia oraz posadzkę z kwadratowych oraz prostokątnych fragmentów w odcieniach ciepłego beżu oraz brązu. Scenę oświetla ciepłe, żółtawe światło.

R1BzNFVTMrvXm

Fotografia przedstawia rzeźbę na tle ściany pokrytej napisami oraz licznymi pęknięciami. Rzeźba ukazuje dużą wilczycę, z której piersi posila się dwóch małych, nagich chłopców. Klęczą oni pod brzuchem wilczycy, a ich twarze skierowane są do góry, w stronę jej sutków. Ręce chłopców uniesione są do góry. Wilczyca stoi bokiem, a jej pysk skierowany jest w lewo. Jest otwarty, przez co widać jej zęby. Rzeźba jest ciemnobrązowa.

RRagksR8qvEKl

Fotografia rzeźby przedstawiającej młodego, dobrze zbudowanego mężczyznę w bogato zdobionej zbroi oraz długiej szacie, którą przytrzymuje lewą ręką. Prawa ręka mężczyzny uniesiona jest w górę, jak gdyby coś wskazywał. Postać opiera ciężar ciała na prawej nodze; ma bose stopy. Ma krótkie włosy opadające na czoło, patrzy przed siebie bez uśmiechu. Przy jego nodze znajduje się wizerunek nagiego chłopca ze skrzydełkami (Kupidyna), który dosiada delfina. Rzeźbę umieszczono na jasnym podwyższeniu, na którym widoczne są napisy. Tło stanowi szara ściana.

RP1JRfiSVBGZN

Praca autorstwa Vincenzo Camuccini pod tytułem „Zamordowanie Cezara”. Obraz ukazuje wnętrze dużej sali, w której znajdują się rzeźby oraz tłum ludzi ubranych w białe oraz kolorowe szaty. Na pierwszym planie znajdują się mężczyźni atakujący nożami człowieka ubranego w złoto‑czerwone szaty. Atakowany jedną dłonią przytrzymuje głowę, a drugą ma wyciągniętą w stronę jednego z napastników. Z prawej strony obrazu znajdują się przerażeni i zaskoczeni ludzie, którzy obserwują dramatyczną scenę.

RWVdkaSUOnPGD

Fotografia przedstawia współczesne wyobrażenie rzymskiego poety Katullusa, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku o krótkich, przerzedzonych, lekko kręconych włosach z krótką grzywką oraz nierzucającymi się w oczy zakolami. Jego twarz nie zdradza żadnych emocji, mężczyzna ukazany jest z półprofilu, patrząc przed siebie. Ma długi, prosty nos, wysuniętą brodę oraz głęboko osadzone oczy. Rzeźba wykonana jest z brązu, o czym świadczy niebiesko‑zielona patyna, którą pokryte jest popiersie. Rzeźbę ukazano na tle zielonych liści rośliny rosnącej tuż za nią, turkusowej wody oraz widocznego z oddali lądu.

R1Prh7KBmuSpj

Rzeźba przedstawiająca popiersie cesarza Klaudiusza ukazane na tle intensywnie różowej ściany i fragmencie jasnej rzeźby oraz stojących obok siebie ludzi. Cesarz został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku z krótkimi włosami oraz grzywką opadającą lekko na czoło. Jego twarz, pozbawiona zarostu, skierowana jest do przodu. Widać na niej liczne głębokie zmarszczki. Kąciki jego ust skierowane są ku dołowi, jego brwi są zmarszczone. Rzeźba jest ciemna, popękana przy podstawie.

Bibliografia

• Cytowska M., Szelest H., Literatura rzymska. Okres augustowski, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1990.

• Katullus, Poezje, tłum. A. Świderkówna, Wrocław 2005.

• Kumaniecki K., Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1965.

• Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu. Wybór, tłum. Władysław Strzelecki, Wrocław 2004.

• Winniczuk L. (red.), Słownik kultury antycznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1989 r.

• Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.

• Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.