Układ nerwowy, układ krążenia, układ oddechowy w utrzymywaniu podstawowych funkcji życiowych
Wykonując codzienne czynności nie zastanawiamy się jak funkcjonuje nasz organizm i jak to się dzieje, że komórki i tkanki naszego ciała są odżywione i dotlenione, a my mamy energię do działania. Nie myślimy także o tym jak to się dzieje, że reagujemy na zimno, oparzenie, mrugamy oczami i zapamiętujemy mimo woli wiele informacji. Warto zatem poznać funkcjonowanie kilku podstawowych układów naszego organizmu, dzięki którym żyjemy, oddychamy, poznajemy świat.
opisywać budowę układów nerwowego, krążenia i oddechowego;
określać funkcje układów nerwowego, krążenia i oddechowego;
podejmować działania, aby nieść pomoc osobom z urazami kręgosłupa;
udrażniać górne drogi oddechowe.
W organizmie człowieka funkcjonuje wiele układów. Z punktu widzenia ratownictwa do najważniejszych należą: układ nerwowy, układ krążenia i układ oddechowy. Ich prawidłowe działanie decyduje o przeżyciu człowieka i prawidłowym przebiegu funkcji życiowych. Układ krążenia i układ oddechowy współdziałają, by między innymi możliwe było oddychanie komórkowe. Natomiast układ nerwowy koordynujekoordynuje funkcjonowanie wszystkich układów organizmu.
Aby zapoznać się ze schematyczną budową układu nerwowego, układu krążenia i układu oddechowego uruchom poniższą ilustrację interaktywną naciskając odpowiednio przyciski (układ nerwowy, układ oddechowy, układ krążenia). Kliknięcie kursorem w postać spowoduje jej powiększenie i możliwość przesuwania w oknie.
O budowie, funkcjonowaniu i znaczeniu dla życia i zdrowia każdego z zaprezentowanych układów dowiesz się w dalszej części e‑materiału.
1. Układ nerwowy
Układ nerwowy składa się z części ośrodkowej i obwodowej. W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzi mózgowie i rdzeń kręgowy. Ze względu na bardzo skomplikowaną budowę organ ten potrzebuje dużych ilości tlenu do prawidłowego funkcjonowania. Stąd też ogromne znaczenie ma utrzymanie drożności dróg oddechowych u osoby poszkodowanej, zwłaszcza jeśli utraci ona przytomność.
O tym jak jest zbudowany i jak funkcjonuje mózg dowiesz się z poniższej animacji.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1WRoIAbl5jtM
Animacja przedstawia budowę i funkcje mózgu.
Wymień części mózgowia.
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla funkcjonowania organizmu ma ośrodkowy układ nerwowy.
Wymień obszary funkcjonowania organizmu, które kontroluje prawa oraz te, które kontroluje lewa półkula mózgu.
Rdzeń kręgowy osłaniany jest przez kręgosłup i dzięki temu jest stosunkowo bezpieczny. W razie wypadków (np. samochodowych, w pracy) bardzo ważne jest ograniczenie ryzyka urazów kręgosłupa podczas akcji ratowniczej. Stąd też duże znaczenie ma stosowanie odpowiednich metod działania, np. użycie deski ortopedycznej lub kołnierza do stabilizacji kręgosłupa.
2. Układ krążenia
Układ krążenia składa się z układu krwionośnego, który jest zamknięty ( krew krąży w naczyniach krwionośnych) i limfatycznego. Układ limfatyczny wspomaga działanie układu krwionośnego w transporcie substancji odżywczych i jest układem otwartym.
Powstający w komórkach dwutlenek węgla transportowany jest do płuc przez układ krwionośny. Białka obecne w osoczu krwi umożliwiają jej krzepnięcie dzięki temu skaleczenia nie prowadzą do śmierci przez wykrwawienie się. Jednym z podstawowych zadań pierwszej pomocy jest przywrócenie krążenia w przypadku jego zatrzymania u osoby poszkodowanej. Jeśli nie ma krążenia, to mózg umiera w ciągu kilku minut, gdyż krew nie doprowadza do niego tlenu.
3. Układ oddechowy
Układ oddechowy odpowiada za wymianę gazową. W momencie wdechu w płucach wytwarza się podciśnienie i bogate w tlen powietrze pobierane jest z otoczenia. Powietrze dociera do pęcherzyków płucnych, gdzie przenika do naczyń włosowatych. Następnie tlen z powietrza jest rozprowadzany przez krew do wszystkich komórek organizmu. W momencie wydechu w płucach wytwarza się nadciśnienie. Z naczyń krwionośnych do wydychanego powietrza przedostaje się dwutlenek węgla - szkodliwy produkt metabolizmu komórkowego. Kolejny oddech zapewnia organizmowi następną porcję tlenu.
Szkodliwe substancje gazowe zawarte w powietrzu mogą przenikać przez pęcherzyki płucne. Stąd też bardzo duże znaczenie dla naszego zdrowia ma czyste powietrze. Niezbędnym warunkiem dla życia każdego człowieka są drożne drogi oddechowe.
Aby poszerzyć i utrwalić wiedzę na temat układu nerwowego, krążenia i oddechowego zapoznaj się z treścią prezentacji.
Rola układu nerwowego, układu krążenia i układu oddechowego w utrzymywaniu podstawowych funkcji życiowych
Pierwszym układem, którego rola zostanie omówiona, jest układ nerwowy. Jest to jeden z najważniejszych układów w organizmie człowieka. Odpowiada on za myślenie, czucie i kontakt ze światem. Zapewnia dostosowanie organizmu do zmieniających się warunków, ponieważ odbiera i analizuje bodźce płynące ze środowiska zewnętrznego oraz narządów wewnętrznych. Jest on również odpowiedzialny za prawidłowe działanie innych układów w organizmie.
Układ nerwowy, ze względu na jego budowę, dzielimy na ośrodkowy układ nerwowy i obwodowy układ nerwowy. Ośrodkowy układ nerwowy pełni funkcję centrum kontroli, analizuje informacje odbierane ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. Przekazuje on polecenia do narządów wewnętrznych.
Natomiast obwodowy układ nerwowy przekazuje informacje między ośrodkowym układem nerwowym a pozostałymi organami i układami. Odbiera on informacje z narządów wewnętrznych i środowiska zewnętrznego.
Drugim układem, którego rola będzie omówiona, jest układ krążenia. Rolą układu krążenia jest transport substancji odżywczych, tlenu, dwutlenku węgla, produktów przemiany materii oraz hormonów. Odpowiada on również za utrzymanie stałej temperatury ciała człowieka.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RYEaaB1Dlc7co
Film przedstawia ludzkie serce ukazane na czarnym tle. Serce porusza się, a przez jej komory przepływa czerwona krew.
Głównym narządem układu krwionośnego jest przedstawione na animacji serce, które pompuje krew powodując jej ciągły obieg w organizmie. Tętnice odprowadzają krew z serca do wszystkich tkanek w organizmie, dostarczając im tlen i substancje odżywcze oraz regulują ciśnienie krwi. Z kolei żyły doprowadzają krew z tkanek do serca.
Układ limfatyczny pełni istotną rolę w utrzymywaniu odporności oraz oczyszczaniu organizmu z toksyn. Limfa przepływająca przez naczynia chłonne zbiera między innymi bakterie, wirusy i substancje toksyczne i odprowadza je do węzłów chłonnych. Układ ten wytwarza również przeciwciała. W węzłach chłonnych dochodzi do namnażania limfocytów. Limfa dostaje się do krwi i między tymi dwoma płynami zachodzi ciągła wymiana substancji.
Ostatnim układem, którego rola zostanie omówiona, jest układ oddechowy. Układ ten odpowiada za wymianę gazową pomiędzy organizmem a jego otoczeniem. Główną funkcją układu oddechowego jest transport tlenu do komórek oraz usuwanie z organizmu dwutlenku węgla.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R4BUQJChYM9Ox
Film przedstawia sylwetkę człowieka, na której został zaznaczony układ oddechowy. Następnie kamera zbliża się do twarzy człowieka i przechodzi powoli w dół, ukazując w zbliżeniu elementy układu oddechowego.
Bardzo ważnym elementem układu oddechowego są płuca, które umożliwiają przenikanie tlenu do krwi oraz wydalanie z organizmu dwutlenku węgla. Wymiana gazowa zachodzi w pęcherzykach płucnych, z których zbudowane są płuca.
Funkcją jamy nosowej jest oczyszczanie, ogrzewanie oraz nawilżanie pobieranego powietrza. Natomiast funkcją oskrzeli jest transport powietrza do płuc.
Wszystkie te układy są ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Ich funkcjonowanie jest powiązane i współzależne od siebie. Do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek ciała potrzebny jest przede wszystkim tlen, który z płuc trafia do krwi i jest rozprowadzany po całym ciele. Mózg ma największe zapotrzebowanie na tlen ze wszystkich organów i jest najbardziej wrażliwy na jego niedobór. Już po około 4 minutach od zatrzymania krążenia następują uszkodzenia w mózgu i umiera on najszybciej ze wszystkich narządów.
Wyjaśnij, jaką funkcję pełni obwodowy układ nerwowy.
Wyjaśnij, jaką rolę w organizmie pełni układ krążenia.
Wskaż, który narząd układu oddechowego oczyszcza i ogrzewa pobierane powietrze.
4. Podsumowanie
Układ nerwowy składa się z ośrodkowego układu nerwowego (mózgowie i rdzeń kręgowy) oraz obwodowego układu nerwowego (nerwy).
Najważniejszą funkcją układu nerwowego jest kontrolowanie pozostałych układów.
Układ krążenia składa się z układu krwionośnego (serce, tętnice, żyły, naczynia włosowate) oraz układu limfatycznego.
Układ krwionośny jest układem zamkniętym, układ limfatyczny jest otwarty.
Układ krążenia transportuje tlen i substancje do komórek ciała, a odprowadza z nich dwutlenek węgla i inne uboczne produkty metabolizmu komórkowego.
Układ oddechowy składa się z górnych dróg oddechowych (jama nosowa z zatokami przynosowymi, gardło, górna część krtani), dolnych dróg (dolna część krtani, tchawica, oskrzela, oskrzeliki) oddechowych i płuc.
Układ oddechowy umożliwia dostarczanie tlenu do organizmu i odprowadzanie poza organizm dwutlenku węgla będącego ubocznym produktem oddychania komórkowego.
5. Słownik
harmonizować przebieg procesów
zespół czynności mających na celu podtrzymanie lub przywrócenie podstawowych funkcji życiowych u osoby poszkodowanej
pobudzać do działania
6. Zadania
Wyjaśnij, jaką funkcję pełni układ krwionośny.
Uzasadnij cel resuscytacji krążeniowo‑oddechowej.
Notatnik
Bibliografia
Lewiński W., Prokop J., Skirmuntt G., Walkiewicz J., (2007), Biologia 1, Gdynia: OPERON.
Słoma J., Zając G., (2014), Żyję i działam bezpiecznie, Warszawa: Nowa Era.