Ukryta moc słów (część II)
Scenariusz zajęć
II etap edukacyjny
Temat: Ukryta moc słów (część II)
Treści kształcenia:
Uczeń:
Kształtuje refleksyjną postawę wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych – etyka (I),
Rozpoznaje podstawowe wartości i dokonuje właściwej ich hierarchizacji – etyka (III),
Dostrzega różnorodność postaw i zachowań ludzi – etyka (IV),
Wyraża opinie i wartościowanie zjawisk społecznych na poziomie społeczności szkolnej i społeczności lokalnej – etyka (V),
Zdobywa świadomość języka jako wartościowego i wielofunkcyjnego narzędzia komunikacji – język polski (I),
Kształtuje świadomość istnienia w tekście znaczeń ukrytych – język polski (II),
Wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte) – język polski (I.1.7),
Uczestniczy w grupie, porozumiewa się z innymi – etyka (6).
Cele operacyjne:
Uczeń:
Zna pojęcie sugestii, potrafi wskazać jej przykłady w wybranych aktach komunikacji,
Rozumie pojęcie wywierania presji,
Potrafi zdemaskować proste próby językowej manipulacji,
Ma świadomość konsekwencji dla relacji międzyludzkich stosowania manipulacji w komunikacji,
Rozwija swoją samoświadomość i refleksyjność,
Zna podstawowe informacje na temat następujących wydarzeń historycznych: wydanie Wielkiej Karty Swobód pod naciskiem baronów, uznanie legalności Zgromadzenia Narodowego – rewolucja francuska, uznanie niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, wydanie konstytucji Nihil novi pod naciskiem szlachty, a także potrafi wskazać analogiczne sytuacje nacisków we współczesności.
Nabywane umiejętności:
Uczeń:
Odczytuje ukryte komunikaty w języku,
Rozpoznaje komunikaty mające na celu wywieranie presji,
Potrafi odpowiednio reagować na komunikaty mające na celu wywieranie presji,
Rozumie normy społeczne – ma świadomość złożoności relacji między komunikacją a życiem społecznym,
Wyszukuje informacje,
Współpracuje w grupie.
Środki dydaktyczne:
Zasoby multimedialne: zadanie interaktywne Królowie pod presją, karty pracy (Usłysz sugestię, żeby zrozumieć presję oraz Prośbą czy groźbą?), plansza informacyjna Ukryta moc słów,
Arkusze papieru/tablica, kreda/pisak,
Komputer z głośnikami/tablica interaktywna/rzutnik multimedialny.
Metody nauczania:
Podające: pogadanka, rozmowa, wyjaśnienie,
Praktyczna: ćwiczenia przedmiotowe,
Problemowe: aktywizujące – dyskusja, burza mózgów, mapa myśli,
Programowane: z użyciem komputera.
Formy pracy:
Zbiorowa,
Grupowa jednolita i zróżnicowana,
Indywidualna.
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel wita dzieci i prosi o wyjaśnienie terminów „twierdzenie”, „sugestia” i „presja”, poznanych na poprzednich zajęciach. Następnie wyświetla przy użyciu rzutnika multimedialnego planszę informacyjną Ukryta moc słów, aby uczniowie mogli sprawdzić, ile zapamiętali.
2. Karta pracy Usłysz sugestię, żeby zrozumieć presję.
Uczniowie w parach otrzymują karty pracy i rozwiązują zadania. Pierwsze ćwiczenie polega na rozpoznaniu sugestii w podanych przykładach, drugie na ułożeniu zdań, w których można dopatrzyć się określonych sugestii. Po upływie czasu przeznaczonego na wykonanie zadań następuje ich omówienie, które łączy się z dyskusją – uczniowie mogą „słyszeć” różne sugestie. Nauczyciel wyjaśnia, że z jednej strony o treści komunikatu decyduje jego nadawca, który może w nim „poukrywać” różne treści, z drugiej jednak strony to adresat niekiedy „słyszy” treści, których nadawca nie chciał umieścić w komunikacie. Wynika to z tego, że adresat ma takie, a nie inne doświadczenie komunikacyjne. Przykładowo osoba, wobec której często kieruje się groźby, może usłyszeć je nawet wówczas, gdy ktoś nie miał zamiaru ich zakomunikować – zdanie kolegi: „Przyszedł ze mną mój brat” odbierze jako komunikat, że teraz kolega jest silniejszy i powinien mu się podporządkować.
Prowadzący prosi dzieci o podanie przykładów z ich doświadczenia, kiedy zdanie wypowiedziane bez negatywnej intencji odbierały jako wyrzut i odwrotnie – gdy nie miały nic złego na myśli, ale ich wypowiedzi były odbierane opacznie.
3. Nauczyciel zadaje uczniom pytania i zachęca do swobodnych wypowiedzi:
Dlaczego ludzie w ogóle korzystają z „ukrytej mocy” słów?
Czy istnieje różnica pomiędzy tym, co otrzymuje z takiej sytuacji komunikacyjnej nadawca komunikatu, a tym, co adresat?
Czy lepiej komunikować się otwarcie czy za pomocą „ukrytych mocy”?
4. Szkody oraz korzyści komunikacji „otwartej” i „ukrytej” – mapy myśli.
Uczniowie wspólnie robią mapę korzyści i szkód wynikających z obu form komunikacji. Uwzględniają korzyści i szkody po stronie nadawcy oraz adresata, próbują także ustalić konsekwencje dla całej wspólnoty komunikacyjnej. Próby te zmierzają do ukazania, jakie zjawiska pozytywne i negatywne oraz wartości mogą się uobecnić w ramach jednego i drugiego modelu komunikacji, np. zaufanie lub jego brak; gotowość do przemyślenia swoich sądów lub potrzeba „posiadania zawsze i w każdej sprawie racji”; pragnienie bliskości z drugą osobą lub pragnienie, by była nam przede wszystkim posłuszna i użyteczna.
5. Karta pracy Prośbą czy groźbą?.
Nauczyciel przypomina bliskość znaczeniową sugestii i presji oraz że sugestia może mieć silny charakter nacisku – wtedy zbliża się do groźby – ale może być także wolna od natarczywości – wówczas jest bliska propozycji, która nie nosi znamion manipulacji. Pomiędzy tymi dwoma biegunami należy usytuować prośbę, która z jednej strony nakłania odbiorcę do wykonania czegoś, co wyraża się w oczekiwaniu żywionym wobec odbiorcy, ale z drugiej zostawia mu większą wolność wyboru własnych poczynań niż groźba.
Po takim wyjaśnieniu uczniowie rozwiązują samodzielnie zadanie z kart pracy, polegające na wskazaniu w podanych przykładach możliwych „zamaskowanych” gróźb i próśb. Po wykonaniu ćwiczenia uczniowie wspólnie omawiają wyniki swojej pracy i porównują je. Również w tym przypadku, podobnie jak w poprzednich zadaniach, nie ma jednej poprawnej odpowiedzi.
6. Jak chronić się przed presją? – burza mózgów.
W grupach 5‑osobowych uczniowie – metodą burzy mózgów – ustalają sposoby na uchronienie się przed ukrytą mocą słów, w których czai się presja. Osoby uzdolnione językowo notują wszystkie propozycje, a uczeń o cechach przywódczych, będący reprezentantem grupy, przedstawia je całej klasie. Z przedstawionych pomysłów dzieci wyłaniają te, które wydają im się najlepszymi sposobami na radzenie sobie z presją.
7. Zadanie interaktywne Królowie pod presją (wykonywane przy użyciu tablicy interaktywnej lub komputera).
Uczniowie klikają kolejnych władców – są to: król Anglii Jan bez Ziemi, król Francji Ludwik XVI, król Anglii Jerzy III, król Polski Aleksander Jagiellończyk – i poznają słynne historyczne momenty, w których królowie ci zostali poddani silnym naciskom (wydanie Wielkiej Karty Swobód pod naciskiem baronów, uznanie legalności Zgromadzenia Narodowego – rewolucja francuska, uznanie niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, wydanie konstytucji nihil novi pod naciskiem szlachty). Osoby o zainteresowaniach historycznych i społecznych otrzymują zadanie sformułowania analogicznych przykładów sytuacji w świecie współczesnym. Kluczem do tego zadania jest hasło: „Politycy pod presją”. Dzieci mogą przy tym zadaniu korzystać z zasobów internetowych. Jednocześnie reszta klasy wyszukuje w sieci szczegółowe informacje o wydarzeniach, o których była mowa w zadaniu Królowie pod presją.
8. Prezentacja wyników pracy uczniów i podsumowanie – każde dziecko odpowiada na pytanie: „Jakie sposoby radzenia sobie z presją zamierzam stosować w swoim życiu?”.