„Umarłaś, lecz niezupełnie…” - o rozpaczy i nadziei Władysława Broniewskiego
Władysław Broniewski
polski poeta, tłumacz, żołnierz. W wieku siedemnastu lat porzucił szkołę, by wstąpić do Legionów PolskichLegionów Polskich. Maturę zdał w 1918 roku, następnie rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim. Gdy wybuchła wojna polsko‑bolszewickawojna polsko‑bolszewicka, ponownie wstąpił do wojska. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Wojskowego Virtuti MilitariOrderu Wojskowego Virtuti Militari oraz Krzyżem WalecznychKrzyżem Walecznych (czterokrotnie). Od wczesnej młodości był zafascynowany socjalizmemsocjalizmem.
Twórczość literacka Broniewskiego oraz zasługi dla kraju nie zostały należycie docenione ani za życia, ani po śmierci poety. Władze PRL‑uPRL‑u chciały uczynić z artysty przede wszystkim piewcępiewcę ustroju komunistycznegoustroju komunistycznego i dlatego oficjalnie nie wspominano m.in. o jego udziale w Legionach Polskich. Również i dziś wiele wierszy Broniewskiego jest krytykowanych za przesadne uwikłanie w politykę.
Poeta doświadczył bolesnych przeżyć - śmierci drugiej żony Marii, a kilka lat później ukochanej córki Joanny Broniewskiej‑KozickiejJoanny Broniewskiej‑Kozickiej (Anki). Jej nagłe odejście stało się bodźcem do napisania tomiku poetyckiego Anka (1956). Zbiór trenów wyraża ból ojca po stracie dziecka.
Utwory poetyckie powstają w wyniku przemyśleń filozoficznych, chwilowych emocji czy też dogłębnych przeżyć, jakich doznaje artysta. Mogą być wyrazem zachwytu
nad światem, ale i bólu spowodowanego dramatycznymi doświadczeniami. Gatunkiem reprezentującym typ liryki żałobnej jest właśnie tren, utwór tworzony po to,
by upamiętnić zmarłą osobę, wyrazić żal i tęsknotę z powodu z jej śmierci.
utwór poetycki o nastroju elegijnymelegijnym i żałobnym charakterze, poświęcony wspomnieniu osoby zmarłej, rozpamiętywaniu jej zalet i uczynków; gatunek powstał w antyku, wykonywano go na cześć dostojnych osób – królów, mędrców, bohaterów; do literatury polskiej wprowadził go Jan Kochanowski
Wymień główne cechy trenu jako gatunku literackiego.
Trzy i pół roku po śmierci…
Tomik wierszy Anka to cykl poetycki. Tym mianem określa się zbiór liryków,
które należą do tego samego gatunku, mają wspólny temat i łączą się w całość kompozycyjną. Cyklem poetyckim są również Treny Jana Kochanowskiego.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Plc4cXsPE
Nagranie wiersza Władysława Broniewskiego, *** [Anka! To już trzy i pół roku…], czyta Bartosz Woźny.
*** [Anka! To już trzy i pół roku…]Anka, to już trzy i pół roku,
długo ogromnie,
a nie ma takiego dnia, takiego kroku,
żebym nie wspomniał o mnie:o mnie, osieroconym przez ciebie,
i choć twardość sobie wbijam w łeb,
nie widzę cię w żadnym niebie
i nie chcę takich nieb!Żadna tu filozofia
sprawy tej nie zgładzi:
mojej matce, mojej siostrze było: ZofiaZofia,
i jakoś czas na to poradził.A ja myślę i myślę o tobie
po przebudzeniu, przed snem…
Może ja jestem coś winien tobie? –
bo ja wiem.Na Powązkach ośnieżona mogiła,
brzozy coś mówią szelestem…
Powiedz, czyś ty naprawdę była,
bo ja jestem…Źródło: Władysław Broniewski, ***[Anka! To już trzy i pół roku…], [w:] tegoż, Wiersze i poematy, Łódź 1980, s. 350.
Po przeczytaniu utworu Władysława Broniewskiego wykonaj polecenia.
Wymień środek stylistyczny, który otwiera wiersz *** [Anka! To już trzy i pół roku…]. Określ, jaką pełni on funkcję w utworze.
Podmiot liryczny w wierszu *** [Anka! To już trzy i pół roku…] stwierdza w pierwszej strofie: 'nie ma takiego dnia, takiego kroku, żebym nie wspomniał o mnie'. Wyjaśnij, dlaczego używa on określenia 'o mnie', a nie 'o tobie'.
Podmiot liryczny w wierszu *** [Anka! To już trzy i pół roku…] przywołuje jeszcze dwa wydarzenia, które wiążą się ze śmiercią bliskich mu osób: matki i siostry. Stwierdza: 'i jakoś czas na to poradził'. Czy według ciebie poecie udało się również pogodzić z odejściem Anki? Przedstaw swoje stanowisko, a następnie je uzasadnij.
Zrozpaczony ojciec i poeta wątpi w to, że ukojenie przyniosą mu religia bądź systemy filozoficzne. Jak sądzisz, skąd bierze się to przekonanie? Wyjaśnij.
Określ, do jakiego gatunku literackiego należy zaliczyć wiersz *** [Anka! To już trzy i pół roku…]. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Płacz za córką…
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Plc4cXsPE
Nagranie wiersza Władysława Broniewskiego, Moja córka, czyta Bartosz Woźny.
Moja córkaJeszcze jedna noc przepłakana,
jeszcze się myśli gonią,
to dla niej – moja kochana –
to biegną me myśli po nią!Jakże ci w tej jesionowej,
drewnianej, zimnej odzieży?
A ona, bezdennie nowa,
uśmiecha się, leży.A jak z bezdennej rozpaczy
dźwignąć się tyle,
żeby cię jeszcze zobaczyć
przez chwilę?Widzę cię w sarkofagu
jak Firlejównę w BejscachBejscach…
A pisać nie mam odwagi
ani dla siebie miejsca.Źródło: Władysław Broniewski, Moja córka, [w:] tegoż, Wiersze i poematy, Łódź 1980, s. 349.
Po przeczytaniu wiersza Moja córka wykonaj polecenia.
Opisz emocje, jakie wywołuje w tobie lektura utworu Moja córka.
Określ, kto jest podmiotem lirycznym w wierszu Moja córka.
Opisz nastrój wiersza Moja córka. W odpowiedzi przywołaj odpowiednie cytaty.
Nazwij środek stylistyczny zastosowany we fragmencie wiersza Moja córka: 'jesionowej, drewnianej, zimnej odzieży'. Wyjaśnij jego funkcję oraz znaczenie.
Wyjaśnij, jaką funkcję pełni anafora zastosowana w wierszu Moja córka.
Zinterpretuj trzecią strofę wiersza Moja córka. Zwróć uwagę na funkcję pytania retorycznego zastosowanego przez poetę. Jaki jest wpływ tego środka stylistycznego na wymowę trzeciej strofy wiersza?
Wyrwać się z rozpaczy…
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Plc4cXsPE
Nagranie wiersza Obietnica Władysława Broniewskiego, czyta Bartosz Woźny.
ObietnicaCóreczko moja daleka,
pusto, pusto koło mnie,
serce krwawi i czeka,
ono nie umie zapomnieć.Umarłaś, lecz niezupełnie:
nadal razem się trudzim.
Com ci obiecał – spełnię:
wiersz mój odniosę ludziom,by dawał pokój i światło,
miłość, nadzieję, radość,
choć niełatwo, córeczko, niełatwo
nieść wiersz i pod nim upadać...Ta noc straszliwym ptaszydłem
siadła na mnie i kracze.
Oberwę, oberwę jej skrzydła,
wyrwę się, wyrwę rozpaczy.Źródło: Władysław Broniewski, Obietnica, [w:] tegoż, Wiersze i poematy, Łódź 1980, s. 342.
Po przeczytaniu wiersza Obietnica wykonaj polecenia.
Określ relację łączącą ojca i córkę. W odpowiedzi przywołaj odpowiednie cytaty z wiersza Obietnica.
Wyjaśnij znaczenie słów: 'Umarłaś, lecz niezupełnie'.
W wierszu pojawia się forma czasownika „trudzim się”. We współczesnym języku ogólnopolskim ta forma czasownikowa nie występuje, mówi się przecież „trudzimy się”. Podaj nazwę przywołanego środka stylistycznego.
- metafora
- neologizm
- archaizm
- apostrofa
Słowa podmiotu lirycznego w wierszu Obietnica: 'nieść wiersz i pod nim upadać' stanowią aluzję literacką. Wyjaśnij, do jakiego wydarzenia z przeszłości nawiązują. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Odwołując się do wiersza Obietnica i własnych przemyśleń, rozważ, czym może być poezja dla człowieka, który doświadczył straty bliskiej osoby. Zapisz swoją odpowiedź.
Kwiaty na grobie…
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Plc4cXsPE
Nagranie recytacji wiersza "Bratek" Władysława Broniewskiego, czyta Bartosz Woźny.
BratekPrzyniosłem bratek z grobu Anki,
stoi przede mną,
i znowu będą chmurne poranki,
w południe ciemno.Chciałem powiedzieć pani doktór,
że tak mi lepiej,
a ona mnie, żeby zamknąć okno,
będzie cieplej.A czy tam ciepło w tej jesionowej
wąskiej trumnie?
Chory. W lecznicy. I znów na nowo.
Chciałbym umrzeć.Złamię termometr, wyleję leki,
precz z medycyną, daleko.
Ale ten bratek, bliski i daleki,
spojrzę – i lekko.Anka, pożyję, dopóki będę
ten bratek biały
oplatał w miłość, śmierć i legendę,
w tym jestem cały.2 XI 1961
Źródło: Władysław Broniewski, Bratek, [w:] tegoż, Wiersze i poematy, Łódź 1980, s. 351.
Po przeczytaniu wiersza Władysława Broniewskiego Bratek wykonaj polecenia.
Opisz emocje, które wywołuje w tobie utwór Bratek.
Przedstaw sytuację życiową, w jakiej znalazł się podmiot liryczny w wierszu Bratek. Przywołaj odpowiednie cytaty.
Określ ogólny nastrój wiersza Bratek.
Zapoznaj się z poniższym fragmentem tekstu. Na jego podstawie wyjaśnij, w jaki sposób symbolika słowa bratek znalazła odzwierciedlenie w wierszu Władysława Broniewskiego.
Księga żałoby i śmierciW chrześcijaństwie utożsamiano bratek z męczeństwem Jezusa Chrystusa, ponieważ kwiat posiada pięć płatków, co symbolizować miało pięć ran chrystusowych. [...] Kwiaty te skierowane zawsze ku niebu i otwarte na promienie słoneczne oznaczały ludzi, którzy po śmierci zmierzają ku Bogu. Bratek wyraża także pamięć o bliskiej osobie, dlatego stał się symbolicznym kwiatem nagrobnym.
Źródło: Mirosław Lenart, Marian Wańkowicz, Księga żałoby i śmierci, Warszawa 2009, s. 39–40.
Zinterpretuj sens ostatniej strofy wiersza Bratek.
Po odejściu bliskiej osoby
Broniewski. Miłość, wódka, politykaJadwidze StańczakowejJadwidze Stańczakowej powiedział kiedyś, że oddałby oczy
za życie córki. – Utracić wzrok… to straszne. Ale mniej okrutne od mego cierpienia – mówił. […] Zakochał się w urodzonej
24 listopada 1929 roku córeczce od pierwszego wejrzenia.
'Tu się chyba zaczęła Władka największa, najważniejsza w życiu miłość' – pisała Janina Broniewska. Była małą muzą, Joanną, Anką, Anią, Anczydłem, Anulą, córką‑bzdurką. […] W dniu pogrzebu Anki spotkała Broniewskiego na ulicy Maria IwaszkiewiczMaria Iwaszkiewicz. Pamiętała go sprzed wojny i z całkiem niedawnych czasów, gdy przychodził do Anki do WFDWFD. Wtedy zobaczyła kogoś zupełnie innego. 'Był wrakiem człowieka. Zapuchnięty od płaczu, pijany, zupełnie załamany'.Źródło: Mariusz Urbanek, Broniewski. Miłość, wódka, polityka, Warszawa 2011, s. 284–296.
Broniewski. Miłość, wódka, politykaWszystkie wiersze, które złożyły się na tom Anka, powstały w ciągu jednego roku, od stycznia 1955 do stycznia 1956. Zachowały się w Muzeum Broniewskiego bez wariantów. Inaczej niż dziesiątki innych rękopisów. 'Jakby wyrzucał je z siebie
na papier, a kiedy nie odpowiadały mu, nie wyrażały tego,
co przeżywał, niszczył i pisał dalej' – pisała Wanda BroniewskaWanda Broniewska. Zdaniem Feliksy LichodziejewskiejFeliksy Lichodziejewskiej próbował ukryć najbardziej tragiczne uczucia, które nim targały. Wiersze, które czytał jej przez telefon, tuż po napisaniu, różniły się od tych,
które pokazywał w maszynopisie. Wcześniejsze wersje niszczył.Źródło: Mariusz Urbanek, Broniewski. Miłość, wódka, polityka, Warszawa 2011, s. 284–296.
Życie i twórczość Władysława BroniewskiegoPrzez długich kilka lat nie zdołał Broniewski 'wyrwać się z rozpaczy', zapomnieć o bólu, skupić myśli na innym temacie
niż wspomnienia o córce. Z rozpaczą ojca łączyła się tragiczna świadomość twórcy, że pisze mniej, niż chciałby. […]Trudno o tych wierszach pisać piórem krytyka, trudno je analizować. Są to strofy rozpaczy, krzyk serca, które niejeden
już raz zamierało z bólu. […] Niewielu jest liryków, którzy by w podobnym stopniu co Broniewski uczynili swe wiersze zarówno wiernym i bezpośrednim wyrazem wielkich przeżyć zbiorowych, jak niczego nieprzemilczającym pamiętnikiem własnego życia.Źródło: Feliksa Lichodziejewska, Życie i twórczość Władysława Broniewskiego. Monografia bibliograficzna, Warszawa 1973, s. 93.
Po przeczytaniu fragmentów tekstów Mariusza UrbankaMariusza Urbanka i Feliksy LichodziejewskiejFeliksy Lichodziejewskiej
wykonaj polecenia.
W tekście Mariusza Urbanka odszukaj słowa, którymi poeta zwracał się do swojego dziecka. Wyjaśnij, co na ich postawie można powiedzieć o relacji miedzy ojcem a córką.
Na podstawie tekstu Mariusza Urbanka wyjaśnij, dlaczego Broniewski niszczył wcześniejsze wersje swoich utworów.
Na podstawie tekstu Feliksy Lichodziejewskiej wyjaśnij, na czym polegał kryzys twórczy Broniewskiego.
Rozważ i oceń, który z fragmentów przywołanych tekstów Mariusza Urbanka i Feliksy Lichodziejewskiej zawiera w sobie większy ładunek emocjonalny i bardziej przejmująco ukazuje cierpienie Broniewskiego po śmierci ukochanej córki.
Śmierć jako temat tabu
Śmierć przez wiele lat była tematem tabutabu. O kulturowym nakazie milczenia na ten temat pisał Philippe ArièsPhilippe Ariès w książce pt. Rozważania o historii śmierciRozważania o historii śmierci. Zdaniem badacza do przełamania takiego podejścia doszło dzięki rozwojowi medycyny oraz zmianie w postrzeganiu choroby i śmierci przez społeczeństwa.
Jak sądzisz, czy współcześnie śmierć jest tematem tabu? W swojej odpowiedzi odnieś się do obserwacji życia społeczno‑kulturalnego i własnych przemyśleń.
Rozważ, czy istnieją sposoby na to, aby oswoić się ze śmiercią. Przedstaw swoje stanowisko i je uzasadnij.
Zadaniowo
'Czy możliwe jest pogodzenie się ze śmiercią bliskiej osoby?'. Napisz rozprawkę na ten temat, w której odwołasz się do wierszy Władysława Broniewskiego oraz innego utworu literackiego. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 200 wyrazów.
Przygotuj się do dyskusji, której punktem wyjścia będzie niżej zacytowany fragment. Określ swoje stanowisko, a następnie zgromadź argumenty.
Śmierć i FilozofJeśli nasze życie wydaje się nam wartością, możemy oczywiście pragnąć oddalenia śmierci, przełożenia jej na kiedy indziej. […] Jednak pragnienie nieśmiertelności jest wewnętrznie sprzeczne: «to, co nie umiera, nie żyje».
Źródło: Mateusz Kwaterko, Śmierć i Filozof, [w:] Vladimir Jankélévitch, To, co nieuchronne, tłum. Mateusz Kwaterko, Warszawa 2005, s. 13–14.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: tren, archaizm, cykl poetycki.