RxpGXHFKKA2BY
Fotografia przedstawia panoramę miasta Rzym. Na zdjęciu znajdują się zabytki, między innymi Koloseum oraz pozostałości Forum Romanum. Większość budynków jest oświetlona światłem słonecznym, co nadaje im ciepłego odcienia brązu. Pomiędzy budynkami znajdują się liczne place oraz zielone drzewa. Na ulicach obecny jest tłum ludzi. Tło fotografii stanowią góry oraz niebiesko‑różowe niebo.

Upadek Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie

Widok na miasto Rzym, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Widok na miasto Rzym, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

Ważne daty

330 r. – założenie Konstantynopola.

395 r. – podział Cesarstwa Rzymskiego po śmierci Teodozjusza.

410 r. – zdobycie Rzymu przez Wizygotów.

451 r. – bitwa na polach Katalaunijskich.

452 r. – zburzenie Akwilei przez Hunów.

455 r. – zdobycie Rzymu przez Wandalów.

476 r. – upadek cesarstwa na Zachodzie.

Nauczysz się
  • charakteryzować okoliczności oraz przyczyny kryzysu imperium rzymskiego;

  • wymieniać najważniejszych władców schyłku Cesarstwa Rzymskiego oraz opisywać ich dokonania;

  • opowiadać o najważniejszych wodzach barbarzyńskich;

  • wyjaśniać pojęcie wielkiej wędrówki ludów oraz jej wpływu na losy Rzymu.

Kryzys cesarstwa

Już w III wieku imperium zaczęło mierzyć się z pierwszymi kryzysami. Rozległymi ziemiami niełatwo było rządzić, sprawy nie ułatwiały również ciągłe zmiany panujących. Po śmierci Aleksandra Sewera w 235 roku zakończył się okres pryncypatu i nastały burzliwe czasy. Poważne reformy próbował podjąć cesarz Dioklecjan (rządził w latach 284 - 305), wprowadzając dominatDominatdominat oraz tetrarchięTetrarchiatetrarchię. Dokonał on również reformy administracji, zwiększając ponad dwukrotnie liczbę prowincji. W ten sposób władca dążył do osłabienia pozycji namiestników w prowincjach i zwiększał centralizację władzy. Dioklecjan dążył również do poprawy sytuacji gospodarczej, jednak próby umocnienia monety oraz utrzymania cen nie powiodły się.

Również w III wieku uległa pogorszeniu sytuacja zewnętrzna Rzymu. W Iranie władzę przejęła dynastia SasanidówSasanidziSasanidów, która następnie prowadziła ekspansywną politykę i zaczęła napadać na wschodnie prowincje cesarstwa. Na północy, Rzymianie wciąż musieli odpierać ataki plemion germańskich. W 330 roku KonstantynKonstantynKonstantyn założył miasto – Konstantynopol, które spowodowało lepsze zarządzanie wschodnią częścią imperium. Założenie nowej stolicy dla wschodniej części cesarstwa spowodowało większe osłabienie pozycji miasta Rzymu, które stopniowo traciło swoje znaczenie polityczne, pozostając jedynie miejscem obrad senatu. Konstantynopol wkrótce zaczął być nazywany Nowym Rzymem.

Trwały podział wielkiego państwa na dwie części – zachodnią i wschodnią, dokonał się po śmierci cesarza Teodozjusza w 395 roku. Rządy nad obiema częściami cesarstwa objęli jego dwaj synowie Honoriusz i Arkadiusz. Obaj władcy byli młodzi i podatni na wpływy otoczenia, dlatego żadna z obu części państwa nie była sprawnie zarządzana. Zachodnia część, rządzona przez Honoriusza, stała się zagrożona i w przyszłości miała być celem kolejnych barbarzyńskich ataków.

R1SbQivkso7ba
Andreas Wahra (fotograf), Popiersie Julisza Cezara, 100 – 44 r. p.n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Andreas Wahra, Popiersie Julisza Cezara, 100, Rzeźba, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, dostępny w internecie: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/be/Bust_of_Gaius_Iulius_Caesar_in_Naples.jpg [dostęp 3.09.2021], domena publiczna.

Najazdy barbarzyńców

Największym zagrożeniem dla zachodniej części cesarstwa już około 370 roku okazało się nasilenie migracji plemion barbarzyńskich. Zostało ono spowodowane pojawieniem się w Europie plemion wschodnich (przede wszystkich HunówHunowieHunów). To one spowodowały migrację plemion Gotów z Europy Południowo‑Wschodniej w granice cesarstwa (tak zwaną wielką wędrówkę ludów).

R1HaphFsuIwzA
Allan Stewart, „Alaryk wkraczający do Aten”, 1915 r., ilustracja z: Walter Hutchinson, „History of the Nations”, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Allan Stewart, Alaryk wkraczający do Aten, 1915, Ilustracja, dostępny w internecie: https://no.wikipedia.org/wiki/Fil:Alaric_entering_Athens.jpg [dostęp 18.05.2021], domena publiczna.

Po dotarciu do granic imperium, WizygociWizygociWizygoci oraz OstrogociOstrogociOstrogoci byli początkowo podlegli i posłuszni Rzymianom, z czasem jednak zaczęło dochodzić do pierwszych buntów. Władca wizygocki AlarykAlarykAlaryk dostał się wpierw do Grecji, gdzie zdobył Ateny. Następnie przedostał się na zachód do Italii i w 410 r. zajął Rzym. Było to niezwykle doniosłe wydarzenie, ponieważ Wieczne Miasto nie zostało zajęte od IV wieku p.n.e., kiedy złupiły je plemiona galijskie. Ostatecznie Wizygoci utworzyli królestwo na północy Półwyspu Iberyjskiego i w południowej Galii gdzie powstały w tamtym czasie również ośrodki władzy FrankówFrankowieFranków oraz BurgundówBurgundowieBurgundów. Również liczne plemiona germańskie przemierzały ziemie cesarstwa. Przykładem mogą być WandalowieWandalowieWandalowie, którzy udali się na południe i po przejściu Galii oraz Hiszpanii przedostali się do Afryki, gdzie utworzyli królestwo na północnym wybrzeżu. W 455 roku Wandalowie pod wodzą Genzeryka najechali na Rzym, który zdobyli i złupili. W pewnym momencie cesarze zachodniego Cesarstwa Rzymskiego byli zupełnie bezradni wobec narastających napływów oraz wędrówek barbarzyńców.

RpqboDEYqaxxS
Karł Briułłow, „Złupienie Rzymu”, pomiędzy 1833 a 1836 r., Galeria Trietiakowska, Moskwa, Rosja, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Karł Briułłow, Złupienie Rzymu, Olej na płótnie, Galeria Trietiakowska, Moskwa, Rosja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Genseric_sacking_rome_456.jpg [dostęp 18.05.2021], domena publiczna.
RnyUhQIi85GpW
Eugène Delacroix, „Attyla i jego horda najeżdżają na Rzym” (detal), 1843 r., Pałac Bourbon, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Eugène Delacroix, Attyla i jego horda najeżdżają na Rzym, 1843, Olej na płótnie, Pałac Bourbon, Paryź, Francja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Eugene_Ferdinand_Victor_Delacroix_Attila_fragment.jpg [dostęp 18.05.2021], domena publiczna.

W połowie V wieku Zachodnie Cesarstwo Rzymskie zaczęli pustoszyć Hunowie pod wodzą AttyliAttylaAttyli. W 451 roku doszło do słynnego zwycięstwa Rzymian nad Hunami na Polach KatalaunijskichPola KatalaunijskiePolach Katalaunijskich. Co ciekawe, w starciu tym, Rzymian wspierały liczne plemiona barbarzyńskie, w tym Wizygoci. Śmierć na polu bitwy poniósł ówczesny król wizygocki Teoderyk. Zwycięstwo nie powstrzymało jednak całkowicie inwazji Hunów, którzy w kolejnym roku najechali północną Italię. Wówczas Attyla zajął i zburzył AkwilejęAkwilejaAkwileję, jednak po spotkaniu z papieżem Leonem I w Mantui zrezygnował z zajęcia Rzymu.

R49pv46sZQ6La
Ilustracja interaktywna przedstawia dzieło autorstwa Rafaela pod tytułem „Spotkanie Leona I Wielkiego z Attylą”. Na fresku znajduje się duża grupa osób. Z lewej strony dzieła namalowany został Leon I Wielki otoczony swoją świtą. Papież został sportretowany jako mężczyzna w średnim wieku, ubrany w złoto‑białe szaty. Mężczyzna jedzie konno w kierunku swojego rozmówcy – władcy Hunów, Attyli i wyciąga do niego dłoń w geście pozdrowienia. Attyla został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku, o długim, jasnym zaroście. Ubrany jest w czerwone szaty, na głowie nosi srebrny hełm z pióropuszem. Mężczyzna wyciąga dłoń w kierunku papieża. U góry, nad miejscem spotkania znajdują się postaci świętych Piotra i Pawła z mieczami. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Około 1514 roku wybitny artysta włoskiego renesansu Rafael ukazał na fresku spotkanie papieża Leona I z Attylą, do którego miało dojść w 452 roku. Wówczas to płomienna przemowa biskupa Rzymu miała przekonać wodza Hunów do odstąpienia od marszu na Rzym. Fresk znajduje się Pałacu Apostolskim w Watykanie. Po kliknięciu na tekst podświetlają się kolorem niebieskim postacie papieża Leona I Wielkiego oraz Attyli. 2. Papieżowi towarzyszy orszak z kardynałami. Postać Leona I jest dostojna i spokojna. W tle za orszakiem widać Rzym. Fragment fresku przedstawia zbliżenie na postać Leona I. Mężczyzna ma na głowie koronę składającą się z trzech warstw zdobionego metalu, ubrany jest w białą koszulę z symbolami czarnego krzyża, na jego palcach widoczne są dwa duże pierścienie. Uwagę widza przykuwa surowo spoglądający na papieża duchowny trzymający krzyż. Po kliknięciu na tekst wyświetla się niebieska ramka obejmująca postać papieża Leona I Wielkiego oraz jego świty. 3. Attyla jako jeden z nielicznych ukazanych na fresku barbarzyńców jest spokojny. Został przedstawiony jako brodaty mężczyzna w hełmie z piórami. Postać wyciąga rękę w stronę papieża. Fragment fresku przedstawia zbliżenie na twarz Attyli, nie wyraża ona żadnych emocji. Uwagę widza skupia postać znajdująca się za wodzem – żołnierz trzymający srebrny hełm. Po kliknięciu na tekst wyświetla się niebieska ramka obejmująca postać Attyli oraz jego świty. 4. Nad orszakiem papieskim górują postaci świętych Piotra i Pawła z mieczami. Obecność rzymskich męczenników na obrazie symbolicznie wzmacnia pozycję papieża. Fragment fresku skupia się na dwóch aniołach dzierżących miecze, są on gotowi do ataku, w sytuacji zagrażającej życiu papieża. Po kliknięciu na tekst wyświetla się niebieska ramka obejmująca postacie aniołów lecących nad miejscem spotkania Leona I Wielkiego i Attyli. 5. Wśród barbarzyńców panuje chaos, część ma przerażone miny, w tle widać pożar. Prawa strona fresku jest mroczna i wyraźnie kontrastuje z lewą, na której przedstawiono papieski orszak. W tym fragmencie dzieła uwagę przykuwa atmosfera panująca wśród barbarzyńców, widoczny jest popłoch i poruszenie. Po kliknięciu na tekst wyświetla się niebieska ramka obejmująca postacie barbarzyńców.
Rafael, „Spotkanie Leona I Wielkiego oraz Attyli”, 1514 r., Muzea Watykańskie, Watykan, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Rafael, Spotkanie Leona I Wielkiego oraz Attyli, 1514, Fresk, Muzea Watykańskie, Watykan, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Raphael_-_The_Meeting_of_Leo_the_Great_and_Attila.jpg [dostęp 10.02.2022], domena publiczna.
Polecenie 1

Scharakteryzuj sposób przedstawienia obu stron spotkania. Zwróć uwagę na różnice i wytłumacz, jaka intencja mogła towarzyszyć artyście.

RRP3ppNZ8hFO8
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Uzasadnij, że papież Leon I został na fresku przedstawiony jako obrońca miasta Rzymu.

Rs38BEzJeZ8jz
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Odpowiedz na pytanie, w jakim celu na fresku zostały ukazane postaci św. Piotra i Pawła? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R11L0MPA4I9cK
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Kres Cesarstwa Rzymskiego

Za kres Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie uznaje się powszechnie rok 476. Wówczas wódz germański OdoakerOdoakerOdoaker, który dotąd był posłuszny Rzymowi, zbuntował się i pozbawił władzy ostatniego cesarza Romulusa AugustulusaRomulus AugustulusRomulusa Augustulusa. Data ta stała się symbolem końca starożytności.

R1ae8Vp5v26hn
Norexqo (fotograf), Romulus Augustulus oddaje insygnia władzy Odoakerowi, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0
Źródło: Norexqo, Romulus Augustulus oddaje insygnia władzy Odoakerowi, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Odoaker.jpg [dostęp 18.05.2021], licencja: CC BY-SA 4.0.

Ostatnie chwile zachodniego Cesarstwa Rzymskiego – mapa interaktywna

R1PcwHcCMmmii
Mapa interaktywna przedstawia mapę Europy, Azji Mniejszej oraz fragmenty Afryki północnej, na której zostały uwiecznione ostatnie chwile zachodniego Cesarstwa Rzymskiego. Lądy zostały zaznaczone kolorem szarym, a ocean i morza - jasnoniebieskim. Nazwy mórz i oceanów zostały opisane kolorem granatowym, zaś nazwy ludów, krain geograficznych oraz państw kolorem czarnym. Na mapie znajdują się linie oraz symbole - niebieskie informują o głównych kierunkach ekspansji ludów germańskich i pozostałych ludów barbarzyńskich w IV i V w.; linie pomarańczowe ukazują główne kierunki najazdów Hunów w latach 375‑455; linia brązowa informuje o granicach Cesarstwa Rzymskiego, zaś linia brązowa przerywana informuje o granicy podziału Cesarstwa Rzymskiego na wschodniorzymskie i zachodniorzymskie w 395 r. linia brązowa z kolcami to rzymskie umocnienia graniczne. Symbol czerwonej korony oznacza stolicę Cesarstwa zachodniorzymskiego, która mieści się w Rawennie w dzisiejszych Włoszech; symbol twierdzy oznacza stolicę Cesarstwa wschodniorzymskiego, która mieści się w Konstantynopolu (dzisiejszy Stambuł, Turcja). Obok mapy (z prawej strony) znajduje się panel, w którym zawarte są informacje o poszczególnych elementach mapy. Pierwszym elementem jest Konstantynopol - W 330 roku Konstantyn założył swoje miasto – Konstantynopol. Wspaniały ośrodek przynosił nadzieję na lepsze zarządzanie wschodnią częścią imperium. Ten krok poskutkował jednak również większym osłabieniem pozycji miasta Rzymu, które stopniowo traciło swoje znaczenie polityczne, pozostając jedynie miejscem obrad senatu. Konstantynopol wkrótce zaczął być nazywany Nowym Rzymem. Pod treścią umieszczona została ilustracja ukazująca wizję Konstantynopola w 1453 r. Jest to rozległe miasto otoczone murami miejskimi, wjazd do niego odbywa się przez bramy. Za murami miejskimi znajdują się liczne domostwa, pałace oraz świątynie z najbardziej rozpoznawanym budynkiem z tego miasta - Hagią Sophią. Po kliknięciu na treść Konstantynopol ukazuje się położenie Konstantynopola - położony w Cesarstwie wschodniorzymskim, jest to dzisiejszy Stambuł (Turcja). Drugim elementem jest Rzym - W 410 roku władca Wizygotów Alaryk zajął Rzym. Było to niezwykle doniosłe wydarzenie, ponieważ Wieczne Miasto nie zostało zajęte od IV wieku p.n.e., kiedy złupiły je plemiona galijskie. Rzym został złupiony ponownie w 455 roku, kiedy na miasto napadli Wandalowie pod wodzą Genzeryka. Pod treścią została umieszczona ilustracja - Dzieło autorstwa Karla Bryullova pod tytułem „Złupienie Rzymu” przedstawia najazd wojsk barbarzyńskich na Rzym. Na pierwszym planie znajdują się młode kobiety, które obejmują się nawzajem, z szeroko otwartymi oczami. Część kobiet jest porywana przez barbarzyńców ubranych w kolorowe stroje. Na drugim planie widoczni są żołnierze wynoszący kosztowności ze świątyni oraz wspinający się na jej gmach. W tle unosi się gęsty ciemny dym. Po kliknięciu na treść Rzym ukazuje się położenie miasta Rzym (dzisiejsze zachodnie Włochy) oraz symbol bitwy (455 r.). Trzeci element to Pola Katalaunijskie - W 451 roku doszło do słynnego zwycięstwa Rzymian nad Hunami na Polach Katalaunijskich. W bitwie Rzymian wspierały liczne plemiona barbarzyńskie, w tym Wizygoci. Śmierć na polu bitwy poniósł ówczesny król wizygocki Teoderyk. Zwycięstwo nie powstrzymało jednak całkowicie inwazji Hunów. Pod treścią została umieszczona ilustracja - Czarno‑biała ilustracja autorstwa Alphonse de Neuville pod tytułem „Hunowie w bitwie na Polach Katalaunijskich” przedstawia atak Hunów na pozycje rzymskie w czasie tytułowej bitwy. Hunowie jadą konno, uzbrojeni są w buzdygany - broń obuchową, podobną do maczugi, która posiada trzonek i głowicę z metalowymi piórami; kiścienie - broń obuchową, która posiada trzonek połączony łańcuchem z głowicą z kolcami; włócznie, do obrony używają okrągłych tarcz. Wojska Hunów tratują ludność cywilną, zabijają żołnierzy rzymskich. O mordowaniu ludności cywilnej świadczą zwłoki kobiety oraz niemowlęcia leżące w dolnej prawej części ilustracji. Nad polem bitwy rozciągają się czarne chmury. Dramaturgii dodaje duża ilość latających ptaków. Po kliknięciu na treść Pola Katalaunijskie ukazuje się położenie tego miejsca - dzisiejsza Francja, nieopodal miasta Lutecja (dzisiejszy Paryż) oraz symbol bitwy (451 r.). Czwartym elementem jest Rawenna - Od początku V wieku Rawenna stanowiła rezydencję cesarzy zachodniorzymskich. Po upadku ostatniego cesarza Romulusa Augustulusa była także stolicą państwa Odoakra. Po kliknięciu na treść Rawenna ukazuje się położenie miasta - dzisiejsze północno‑wschodnie Włochy) oraz symbol korony - symbol stolicy państwa (od 402 r.). Piątym elementem jest Akwileja - W roku 452 Hunowie najechali północną Italię. Wówczas Attyla zajął i zburzył Akwileję, jednak po spotkaniu z papieżem Leonem I zrezygnował z zajęcia Rzymu. Pod treścią umieszczona została ilustracja - Ilustracja przedstawia dzieło autorstwa Rafaela pod tytułem „Spotkanie Leona I Wielkiego z Attylą”. Na fresku znajduje się duża grupa osób. Z lewej strony dzieła namalowany został Leon I Wielki otoczony swoją świtą. Papież został sportretowany jako mężczyzna w średnim wieku, ubrany w złoto‑białe szaty. Mężczyzna jedzie konno w kierunku swojego rozmówcy – władcy Hunów, Attyli i wyciąga do niego dłoń w geście pozdrowienia. Attyla został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku, o długim, jasnym zaroście. Ubrany jest w czerwone szaty, na głowie nosi srebrny hełm z pióropuszem. Mężczyzna wyciąga dłoń w kierunku papieża. U góry, nad miejscem spotkania znajdują się postaci świętych Piotra i Pawła z mieczami. Po kliknięciu na treść Akwileja ukazuje się jej położenie na mapie (dzisiejsze północne Włochy) oraz symbol bitwy (452 r.). Dodatkowo na mapie znajdują się oznaczone kolorami tereny poszczególnych państw oraz ludów. Kolorem brązowym oznaczono tereny Cesarstwa zachodniorzymskiego oraz Cesarstwa wschodniorzymskiego (Dzisiejsze tereny Anglii, Walii, Szkocji, Portugalii, Hiszpanii, Francji, Szwajcarii, Niemiec, Włoch, Bałkanów, Azji Mniejszej oraz krajów Afryki północnej), kolorem czerwonym oznaczono Państwo Odoakra, które obejmuje dzisiejsze tereny Włoch oraz Sycylii, kolorami ciemnożółtymi oznaczono terytoria Ostrogotów (dzisiejsza Austria i Węgry), Wizygotów (dzisiejsza zachodnia Francja) oraz Basków (dzisiejsza Hiszpania). Kolorem niebieskim oraz jego odcieniami oznaczono terytoria Anglosasów (tereny wschodniej Anglii), Franków (dzisiejsza Francja), Swewów (dzisiejsza Portugalia i Hiszpania).
Ostatnie chwile zachodniego Cesarstwa Rzymskiego, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Ostatnie chwile zachodniego Cesarstwa Rzymskiego, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Wymień trzy znaczące prowincje zachodniej części cesarstwa.

R1dTF8odaRIgG
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5

Podaj nazwę miasta, które stanowiło stolicę Cesarstwa zachodniorzymskiego od V w. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RAkxzVkV9jI1t
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6

W oparciu o multimedium sporządź krótką notatkę na temat: Co przyczyniło się do osłabienia pozycji Rzymu, jako stolicy imperium.

RB7o7W4xtIGIW
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Ocalenie Rzymu – film

R13sXXWIdN2XK
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany: Język łaciński i kultura antyczna.
Polecenie 7

Po przestudiowaniu treści multimedium zastanów się i odnotuj poniżej, jak zmieniła się pozycja Rzymu w V w., po najeździe plemion barbarzyńskich.

RCqvdMLrT0koH
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8

Na podstawie wiedzy zawartej w filmie sporządź krótką notatkę dotyczącą plemienia Hunów i ich wodza.

R1EcMoTq7DAsa
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 9

Odpowiedz na pytania: Jakiego przełomu w chrześcijaństwie dokonał papież Leon I? Swoja odpowiedź zapisz poniżej.

REOdEjJ243rzE
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Podsumowanie

Upadek cesarstwa na Zachodzie nie był nagły, lecz stanowił wynik procesów, które miały miejsce już w III wieku. Zaistniały kryzys polityczny, zmniejszenie znaczenia miasta Rzymu jako stolicy, przemiany w armii, problemy gospodarcze – wszystkie te czynniki prowadziły do stopniowego upadku. Z drugiej strony wskazać należy na dążenia prowincji do uniezależnienia od stolicy. Wreszcie decydującym czynnikiem okazuje się zamieszanie, wywołane migracją plemion barbarzyńskich i wybuchającymi konfliktami. Rok 476 to z całą pewnością moment rozpadu wielkiego porządku, zapoczątkowanego jeszcze w I w. p.n.e. Trzeba jednak pamiętać, że Cesarstwo Wschodnie (Bizancjum) przetrwa jeszcze tysiąc lat.

Ćwiczenia

R1OFwCCls7b1B1
Ćwiczenie 1
Na podstawie podanych w lekcji informacji oraz wiedzy własnej połącz terminy z odpowiednimi definicjami. Dominat Możliwe odpowiedzi: 1. Sposób sprawowania rządów w cesarstwie jednocześnie przez czwórkę władców., 2. Rzymski ustrój, w którym cesarz jest władcą absolutnym i świętym, obdarzonym kultem., 3. Ustrój w Cesarstwie Rzymskim, polegający na władzy jednostki, przy jednoczesnym zachowaniu pewnych instytucji republikańskich. Tetrarchia Możliwe odpowiedzi: 1. Sposób sprawowania rządów w cesarstwie jednocześnie przez czwórkę władców., 2. Rzymski ustrój, w którym cesarz jest władcą absolutnym i świętym, obdarzonym kultem., 3. Ustrój w Cesarstwie Rzymskim, polegający na władzy jednostki, przy jednoczesnym zachowaniu pewnych instytucji republikańskich. Pryncypat Możliwe odpowiedzi: 1. Sposób sprawowania rządów w cesarstwie jednocześnie przez czwórkę władców., 2. Rzymski ustrój, w którym cesarz jest władcą absolutnym i świętym, obdarzonym kultem., 3. Ustrój w Cesarstwie Rzymskim, polegający na władzy jednostki, przy jednoczesnym zachowaniu pewnych instytucji republikańskich. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R111XuBEzmDrz1
Ćwiczenie 2
Czy poniższe zdania są zgodne z prawdą? Oznacz je jako PRAWDA lub FAŁSZ. PRAWDA Możliwe odpowiedzi: 1. Ostatniego cesarza Zachodu pozbawił władzy germański wódz Odoaker, 2. Konstantynopol nazywany był „Nowym Rzymem”, 3. Attyla był słynnym wodzem Wizygotów, 4. W bitwie na Polach Katalaunijskich Rzymianie ponieśli klęskę w walce z Hunami, 5. Władcy wizygockiemu Alarykowi udało się zdobyć Rzym FAŁSZ Możliwe odpowiedzi: 1. Ostatniego cesarza Zachodu pozbawił władzy germański wódz Odoaker, 2. Konstantynopol nazywany był „Nowym Rzymem”, 3. Attyla był słynnym wodzem Wizygotów, 4. W bitwie na Polach Katalaunijskich Rzymianie ponieśli klęskę w walce z Hunami, 5. Władcy wizygockiemu Alarykowi udało się zdobyć Rzym. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RfUCd5uZ2RAUS1
Ćwiczenie 3
Teodozjusz Możliwe odpowiedzi: 1. władca Wandalów, 2. władca Hunów, 3. wódz germański, 4. cesarz rzymski, 5. władca Wizygotów Alaryk Możliwe odpowiedzi: 1. władca Wandalów, 2. władca Hunów, 3. wódz germański, 4. cesarz rzymski, 5. władca Wizygotów Attyla Możliwe odpowiedzi: 1. władca Wandalów, 2. władca Hunów, 3. wódz germański, 4. cesarz rzymski, 5. władca Wizygotów Odoaker Możliwe odpowiedzi: 1. władca Wandalów, 2. władca Hunów, 3. wódz germański, 4. cesarz rzymski, 5. władca Wizygotów Genzeryk Możliwe odpowiedzi: 1. władca Wandalów, 2. władca Hunów, 3. wódz germański, 4. cesarz rzymski, 5. władca Wizygotów. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1IlqJHZRH55O1
Ćwiczenie 4
Zaznacz imiona synów cesarza Teodozjusza Wielkiego, którzy po jego śmierci przejęli władzę w dwóch częściach Cesarstwa Rzymskiego. Możliwe odpowiedzi: 1. Arkadiusz, 2. Dioklecjan, 3. Honoriusz, 4. Romulus Augustulus. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RK3yGtf1vkhhk2
Ćwiczenie 5
Zaznacz imię ostatniego cesarza na Zachodzie. Możliwe odpowiedzi: 1. Arkadiusz, 2. Dioklecjan, 3. Honoriusz, 4. Leon I, 5. Aleksander Sewer, 6. Teodezjusz, 7. Romulus Augustulus. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RsqMFHArhha7X1
Ćwiczenie 6
Dokończ zdanie. Rządy czterech władców w cesarstwie to tak zwana Tu uzupełnij. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 6

Ułóż układankę. Następnie wskaż, do jakiego systemu rządów w cesarstwie nawiązuje ten przedstawiony na zdjęciu zabytek. Uzasadnij swoją odpowiedź.

R1Jkz1pkFOAze
Ułóż układankę. Następnie wskaż, do jakiego systemu rządów w cesarstwie nawiązuje to przedstawiony na zdjęciu zabytek. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RM9olarEdBa7p
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1QmHHNZfHiFX2
Ćwiczenie 7
Uszereguj wydarzenia chronologicznie. Elementy do uszeregowania: 1. Najazd Hunów pod wodzą Attyli na Italię, 2. Założenie Konstantynopola, 3. Zdobycie Rzymu przez Genzeryka, 4. Podział Cesarstwa Rzymskiego po śmierci Teodozjusza, 5. Zdobycie Rzymu przez Alaryka, 6. Upadek cesarstwa na Zachodzie. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1aobGCftJ4XV2
Ćwiczenie 8
Podaj datę upadku Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie. Tu uzupełnij rok. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 9

Zapoznaj się z tekstem źródłowym - fragmentem dzieła historyka Prokopiusza z Cezarei. Następnie na podstawie źródła wytłumacz, dlaczego cesarz Romulus Augustulus stracił władzę.

Grzegorz Chomicki, Sławomir Sprawski
Grzegorz Chomicki, Sławomir Sprawski Starożytność. Teksty źródłowe. Tematy lekcji do historii w szkole średniej

Współcześnie z cesarzem Zenonem, panującym w Bizancjum, w zachodniej części państwa sprawował władzę Augustus, przez Rzymian nazywany zdrobniale Augustulusem, gdyż tron objął w młodym wieku. Rządy zaś za niego sprawował jego ojciec Orestes, człowiek niezmiernie bystrego umysłu. Na jakiś czas przedtem Rzymianie przyjęli jako sprzymierzeńców Skirów, Alanów i inne plemiona gockie […]. Lecz im bardziej wojska barbarzyńskie wzrastały w sile, tym bardziej podupadało znaczenie żołnierzy rzymskich i pod pozorem zaszczytnego przymierza Rzymianie podlegać musieli tyranii przybyszów. Zuchwalstwo ich doszło do tego stopnia, że po wymuszeniu wielu innych ustępstw zażądali w końcu od Orestesa podziału całej ziemi ornej w Italii, domagając się dla siebie trzeciej jej części. Gdy zaś odmówił temu żądaniu, zabili go na miejscu. Znajdował się między nimi niejaki Odoaker, jeden z przybocznej gwardii cesarza, który obiecał spełnić ich żądania, o ile go na tron wyniosą. Uzurpowawszy sobie w ten sposób władzę, nie zrobił zresztą nic złego cesarzowi, lecz pozwolił mu pędzić nadal żywot jako osobie prywatnej. Barbarzyńcom natomiast przydzielił trzecią część ziemi. Związawszy ich przez to silnie ze sobą, umocnił się na uzurpowanym tronie na lat 10.

cw7 Źródło: Grzegorz Chomicki, Sławomir Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe. Tematy lekcji do historii w szkole średniej, Kraków 1999, s. 281–282.
Rt8JDIbgMwKk4
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Słownik pojęć

Akwileja
Akwileja

miasto rzymskie na północnym wybrzeżu Morza Adriatyckiego, założone w II w. p.n.e. Bardzo ważny ośrodek handlu i rzemiosła rzymskiego. Miasto zostało zdobyte przez Hunów w 452 roku.

Alaryk
Alaryk

około 370 - 410 r., król Wizygotów, zdobywca Rzymu w 410 roku.

Attyla
Attyla

406 - 453 r., król Hunów. W 451 roku w Galii poniósł klęskę w bitwie na Polach Katalaunijskich. W kolejnym roku zaatakował północną Italię, zdobywając m.in. Akwileję i Mediolan. Następnie, z powodu zarazy i po przyjęciu okupu, wycofał się z Italii. Zmarł w 543 roku podczas własnych uroczystości weselnych. Nazywany był „Biczem Bożym”.

R1I9tlnj1w09k
Hartmann Schedel, Domniemany portret Attyli, pomiędzy 1440 a 1514 r., Kronika Norymberska, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Hartmann Schedel, Domniemany portret Attyli, Ilustracja, Kronika Norymberska, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nuremberg_chronicles_-_Atilla,_King_of_the_Huns_(CXXXVII).jpg [dostęp 10.02.2022], domena publiczna.
Burgundowie
Burgundowie

lud wschodniogermański, który na początku V wieku migrował na tereny cesarstwa w ramach wędrówki ludów.

Dominat
Dominat
RjtqA3nfYhZWe1
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa dominat, które w języku łacińskim brzmi: dominatus.

(z łacińskiego: dominātus, dominātus (m.) – panowanie, samowładztwo) określenie rzymskiego ustroju po reformach cesarza Dioklecjana, stanowiącego formę rządów absolutnych wraz z kultem władcy (tytuł łaciński: dominus et deus – pan i bóg).

Frankowie
Frankowie

grupa plemion zachodniogermańskich, która w V wieku utworzyła królestwo na ziemiach cesarstwa. Władca Franków Chlodwig przyjął chrzest w 496 roku. Państwo Franków rosło w siłę i osiągnęło szczyt swojej potęgi w czasach Karola Wielkiego, który koronował się na cesarza w roku 800.

Hunowie
Hunowie

koczowniczy lud, który przybył do Europy ze Wschodu, przyczyniając się do tak zwanej wielkiej wędrówki ludów. W połowie V wieku Hunowie dokonali inwazji na Cesarstwo Rzymskie pod wodzą Attyli.

Konstantyn
Konstantyn

około 285 - 337 r., cesarz rzymski w  latach 306 - 337. Na miejscu greckiej kolonii u połączenia cieśniny Bosfor z Propontydą zbudował miasto, które od jego imienia nazywane było Konstantynopolem (dzisiejszy Stambuł) i stało się stolicą imperium rzymskiego na Wchodzie (nazywane „drugim Rzymem”). Cesarz Konstantyn jest świętym kościoła prawosławnego.

RPOxdxIm0qEUU
Eloquence (fotograf), Bizantyjska mozaika z wizerunkiem Konstantyna Wielkiego, około 1000 r., Hagia Sophia, Istambuł, Turcja, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Eloquence, Bizantyjska mozaika z wizerunkiem Konstantyna Wielkiego, Mozaika, Hagia Sophia, Istambuł, Turcja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Byzantinischer_Mosaizist_um_1000_002.jpg [dostęp 10.02.2022], domena publiczna.
Odoaker
Odoaker

wódz germański, po pozbawieniu władzy Romulusa Augustulusa ogłosił się królem Italii. Pokonany następnie przez wodza Ostrogotów Teodoryka Wielkiego.

Ostrogoci
Ostrogoci

wschodni odłam Gotów, w połowie V wieku przebywali w PanoniiPanoniaPanonii, początkowo jako sojusznicy Rzymian. Po upadku zachodniego cesarstwa podbili państwo Odoakra. Ich państwo zostało następnie w VI wieku podbite przez Bizancjum.

Panonia
Panonia

kraina leżąca między Dunajem i Sawą, prowincja rzymska.

Pola Katalaunijskie
Pola Katalaunijskie

bitwa na Polach Katalaunijskich, stoczona 20 czerwca 451 r., uznawana jest za jedną z przełomowych bitew starożytności. Wojska cesarstwa zachodniorzymskiego, wspierane przez sprzysiężone plemiona barbarzyńskie, pokonały w walce oddziały Hunów, którymi dowodził Attyla.

R188OkJT260Dm
Lordkinbote (fotograf), Alphonse de Neuville, „Hunowie w bitwie na Polach Katalaunijskich”, przed 1885 r., w: François Guizot, „A Popular History of France from the Earliest Times”, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Lordkinbote, Alphonse de Neuville, Hunowie w bitwie na Polach Katalaunijskich, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:De_Neuville_-_The_Huns_at_the_Battle_of_Chalons.jpg [dostęp 10.02.2022], domena publiczna.
Romulus Augustulus
Romulus Augustulus

ostatni władca zachodniej części cesarstwa, rządził w latach 475 - 476. Pozbawiony władzy przez germańskiego wodza Odoakra. Kres jego panowania uznawany jest za koniec historii cesarstwa na Zachodzie oraz koniec starożytności.

Sasanidzi
Sasanidzi

dynastia panująca w Iranie od III do VII wieku n.e. W III i IV wieku władcy z dynastii Sasanidów wielokrotnie zagrażali Cesarstwu Rzymskiemu.

Tetrarchia
Tetrarchia
Rb7WTZdTKUiMP1
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa tetrarchia, które w języku greckim brzmi: tetrarkchija.

(z greckiego: tauepsilontaurhoalfarhochiίalfa, ἡ; tetrarchía) sposób sprawowania rządów w cesarstwie jednocześnie przez czwórkę władców – dwóch starszych (zwanych „augustami”) oraz młodszych („cezarów”), przygotowywanych do przejęcia władzy. Rządy tetrarchii wprowadzone zostały w wyniku reform Dioklecjana.

Wandalowie
Wandalowie

lud germański, który pod naporem Gotów ruszył na południe zachodniego cesarstwa, przedostając się przez Półwysep Iberyjski do Afryki Północnej. Tam Wandalowie założyli swoje królestwo. W połowie V wieku dokonali inwazji na Italię i pod wodzą Genzeryka podbili Rzym. Zostali pokonani w VI wieku przez bizantyjskiego wodza Belizariusza.

Wizygoci
Wizygoci

zachodni odłam Gotów. Ich władca Alaryk na przełomie IV i V wieku poprowadził ich do Italii, gdzie w 410 roku zdobyli Rzym. Następnie stworzyli silne państwo w Europie Zachodniej, które przetrwało aż do najazdu Arabów w VIII wieku.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

  • Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

Notatki ucznia

R1MXbwltIyeon
(Uzupełnij).

Galeria

Bibliografia

  • Chomicki G., Sprawski S., Starożytność. Teksty źródłowe. Tematy lekcji do historii w szkole średniej, Kraków 1999.

  • Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

  • Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

  • Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.

  • Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.