Urazy kończyn

W celu zrozumienia treści zawartych w tym materiale znajdź w dostępnych Ci źródłach lub przypomnij sobie z innych lekcji podstawowe informacje dotyczące zabezpieczenia miejsca wypadku, pierwszych czynność z zakresu pierwszej pomocy, zagrożeń związanych z krwotokiem.

1. Złamania kończyn

Układ kostny dorosłego człowieka składa się z 206 kości. Połączone ze sobą, tworzą rusztowanie dla ciała człowieka, nadają mu jego kształt. Niektóre kości pełnią funkcje ochronne, jak np. klatka piersiowa czy czaszka, a inne magazynują sole mineralne i wytwarzają krew. Wszystkie one mogą ulec złamaniu, czyli przerwaniu ciągłości tkanki kostnej w wyniku urazu, który przekraczał granice jej elastyczności. Najbardziej narażone na złamania są tzw. kości długie, czyli kość udowa, piszczelowa, strzałkowa, promieniowa, ramienna i łokciowa, zaznaczone na poniższym szkielecie.

Złamanie należy podejrzewać, jeśli stwierdzi się następujące objawy:

• ból nasilający się przy ruchu;

• obrzęk;

• wylew krwawy, miejscowe zasinienie;

• zniekształcenie, nienaturalne ułożenie kończyny;

• ograniczenie ruchomości kończyny;

• tarcie odłamów – objaw, który można zauważyć, ale nie należy go wywoływać ani szukać na siłę;

• rana, z której mogą wystawać odłamy kostne – w przypadku złamań otwartych.

RJ5xXJCUiwzIx

Ilustracja przedstawia szkielet kostny człowieka ustawiony przodem do obserwatora. Najważniejsze i najbardziej narażone na złamanie kości kończyn opisane są po prawej stronie. Wyróżniono sześć kości, licząc od góry: na ręce kość ramienną powyżej łokcia, kości łokciową i promieniową poniżej łokcia, na nodze kość udową powyżej kolana oraz grubszą kość piszczelową i cieńszą kość strzałkową poniżej kolana.

Jeżeli osoba, która doznała urazu, ma jeden albo kilka z powyższych objawów, z dużym prawdopodobieństwem możemy założyć, że doszło do złamania.
Złamania klasyfikuje się na podstawie towarzyszących im uszkodzeń, przebiegu szczeliny złamania oraz wzajemnego położenia względem siebie odłamów kostnych. Ich rodzaje wraz z obrazowym przedstawieniem uszkodzeń prezentuje galeria poniżej. Informacje te pozwalają dokładnie opisać rodzaj uszkodzenia i zaplanować optymalne leczenie.

R1YYe5rD6Bg0K

Galeria prezentuje rodzaje złamań na przykładzie rysunku przedstawiającego kości przedramienia. Ilustracja przedstawia zarys przedramienia prawej ręki skierowany wyprostowanymi palcami w prawą stronę. Na ilustrację naniesiono schematyczne rysunki kości przedramienia ułożone równolegle do siebie. Przykład numer jeden przedstawia pęknięcie widoczne na górnej kości biegnące pod kątem ostrym do krawędzi kości.

RZRqJy81KuJkt

Galeria prezentuje rodzaje złamań na przykładzie rysunku przedstawiającego kości przedramienia. Ilustracja przedstawia zarys przedramienia prawej ręki skierowany wyprostowanymi palcami w prawą stronę. Na ilustrację naniesiono schematyczne rysunki kości przedramienia ułożone równolegle do siebie. Przykład numer dwa przedstawia złamanie przebiegające w poprzek górnej kości.

RgIaIpoKGa1O4

Galeria prezentuje rodzaje złamań na przykładzie rysunku przedstawiającego kości przedramienia. Ilustracja przedstawia zarys przedramienia prawej ręki skierowany wyprostowanymi palcami w prawą stronę. Na ilustrację naniesiono schematyczne rysunki kości przedramienia ułożone równolegle do siebie. Przykład numer trzy przedstawia trzy złamania przebiegające w poprzek górnej kości w niewielkiej odległości od siebie.

RTEENjECZYggB

Galeria prezentuje rodzaje złamań na przykładzie rysunku przedstawiającego kości przedramienia. Ilustracja przedstawia zarys przedramienia prawej ręki skierowany wyprostowanymi palcami w prawą stronę. Na ilustrację naniesiono schematyczne rysunki kości przedramienia ułożone równolegle do siebie. Przykład numer cztery przedstawia złamanie przebiegające w poprzek górnej kości. W miejscu złamania kość jest przemieszczona, przez co końce kości w tym miejscu nie znajdują się dokładnie naprzeciw siebie.

RjwK8C6h7gIIT

Galeria prezentuje rodzaje złamań na przykładzie rysunku przedstawiającego kości przedramienia. Ilustracja przedstawia zarys przedramienia prawej ręki skierowany wyprostowanymi palcami w prawą stronę. Na ilustrację naniesiono schematyczne rysunki kości przedramienia ułożone równolegle do siebie. Przykład numer pięć przedstawia złamanie przebiegające pod kątem ostrym do krawędzi kości. Ostro zakończony koniec kości przebija skórę i wystaje poza ciało.

2. Zwichnięcia

Zwichnięcia są bardzo bolesne i polegają na wzajemnym przemieszczeniu się względem siebie powierzchni stawowych kości wraz z uszkodzeniem struktur współtworzących stawstawstaw (więzadła, torebka stawowa). Przyczyną zwichnięcia jest przekroczenie zakresu ruchu stawu. Najczęściej zwichnięciu ulega staw skokowy, kolanowy, ramienny i biodrowy. Zwykle łatwo je rozpoznać, ponieważ powodują widoczne zmiany w prawidłowych obrysach stawów, co można zaobserwować w galerii poniżej.

R1FZMHLPcwkEh

Galeria przedstawia przykłady zwichnięć kończyn. Pierwsze zdjęcie prezentuje lewą dłoń widzianą z góry. Palce wyprostowane, palec serdeczny wygięty pod nienaturalnym kątem i wyraźnie opuchnięty powyżej stawu.

RpYqdhzmTnEh6

Galeria przedstawia przykłady zwichnięć kończyn. Drugie zdjęcie prezentuje nogę od połowy łydki do połowy uda wspartą na poduszce. Kolano ma nieprawidłowy obrys - z prawej strony jest wyższe niż powinno i opuchnięte.

R1Jbq1fUHmHUw

Galeria przedstawia przykłady zwichnięć kończyn. Trzecie zdjęcie prezentuje czarnobiały obraz z kliszy rentgenowskiej. Dwie kości przemieszczone względem siebie. Staw górnej kości jest przemieszczony i wsparty na dolnej kości w nieprawidłowy sposób.

Zwichnięcia są bardzo bolesne, ale nie stanowią zagrożenia życia. Każde zwichnięcie musi być nastawione przez lekarza (nie wolno tego robić samodzielnie!). Im szybciej po wypadku poszkodowany znajdzie się u specjalisty, tym łatwiej będzie nastawić przemieszczoną kość.

3. Skręcenia

Skręcenie, tak jak zwichnięcie, spowodowane jest przekroczeniem zakresu ruchu stawu. Również dochodzi tu do urazu struktur współtworzących staw (więzadeł, torebki stawowej; patrz druga ilustracja poniżej), jednak różnica polega na tym, iż po skręceniu powierzchnie stawowe kości wracają do fizjologicznej pozycji. Typowe objawy skręcenia to ból, (w spoczynku lub przy ruchach), obrzęk stawu, zasinienie jego okolicy (jak na fotografii niżej), czasem zwiększony zakres ruchu w stawie.

R1eSs7qgAHSae

Fotografia przedstawia skutki skręcenia stawu skokowego. Zbliżenie na stopę i odcinek powyżej kostki. Górna część stopy opuchnięta. Poniżej kostki, wzdłuż pięty, widoczny obrzęk (ciemnoczerwona, przekrwiona skóra, opuchlizna).

W lżejszych przypadkach skręceń uraz ten kończy się na łagodnych zasinieniach i obrzękach, z zachowaniem stabilności stawu. W ciężkich skręceniach, przebiegających z całkowitym rozerwaniem więzadeł, objawy początkowo mogą być identyczne, jednak po ustąpieniu obrzęku staw jest niestabilny.

Rpo7Hts74gsyA

Ilustracja przedstawia schemat budowy stawu, czyli miejsca w którym łączą się ze sobą dwie kości, z zaznaczonymi wszystkimi elementami kluczowymi skręceń. Punkty bezpośredniego styku kości to chrząstki stawowe w jamie stawowej, czyli przestrzeni obejmowanej przez torebkę stawową. Ruchome połączenia między stawami wzmacniają podłużne pasma tkanek, czyli więzadła, a za ruch odpowiadają ścięgna.

4. Unieruchamianie kończyn

Udzielanie pomocy przy urazach kostno‑stawowych rozpoczynamy rutynowo od oceny bezpieczeństwa miejsca zdarzenia oraz czynności życiowych poszkodowanego (przytomności i oddechu). Czasem rzucające się w oczy i często groźnie wyglądające urazy kończyn odwracają uwagę od możliwych współistniejących obrażeń, które mogą mieć dramatyczne skutki.
Pierwsza pomoc w przypadku złamań, zwichnięć i skręceń opiera się na bardzo prostych zasadach – należy unieruchomić kończynę w możliwie komfortowy i stabilny sposób oraz nie powodować niepotrzebnych ruchów ani wstrząśnień. Takie postępowanie ma na celu zapobieganie przemieszczaniu się kości oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych. Unieruchamiając kończyny, robimy to w pozycji najwygodniejszej dla poszkodowanego. Pamiętając przy tym, że w przypadku uszkodzenia kości unieruchamiamy uszkodzoną kość z dwoma sąsiadującymi stawami, a w przypadku uszkodzenia w stawie – uszkodzony staw z dwiema sąsiednimi kośćmi (zasada Potta).

R1djfdebB6B6J

Cztery ilustracje ułożone w rzędzie obok siebie. Każda ilustracja przedstawia kolejne etapy zakładania opaski uciskowej na nodze, powyżej kolana. Rana w wyniku złamania otwartego znajduje się powyżej kolana. Ilustracja 1. Szeroki bandaż rozwinięty w formie pionowego paska. Fragment bandaża znajduje się powyżej i poniżej uda.

RhvItvPSD2EhN

Cztery ilustracje ułożone w rzędzie obok siebie. Każda ilustracja przedstawia kolejne etapy zakładania opaski uciskowej na nodze, powyżej kolana. Rana w wyniku złamania otwartego znajduje się powyżej kolana. Ilustracja 2. Bandaż owinięty wokół uda, powyżej rany. Ratownik zawiązuje opaskę. Wkłada kawałek kijka i zawiązuje węzeł wokół.

R181LRYpvDvyh

Cztery ilustracje ułożone w rzędzie obok siebie. Każda ilustracja przedstawia kolejne etapy zakładania opaski uciskowej na nodze, powyżej kolana. Rana w wyniku złamania otwartego znajduje się powyżej kolana. Ilustracja 3. Ratownik trzyma kijek po obu stronach węzła. Obkręca kijek delikatnie aby docisnąć bandaż wokół uda.

Rb6lkgavs1IjL

Cztery ilustracje ułożone w rzędzie obok siebie. Każda ilustracja przedstawia kolejne etapy zakładania opaski uciskowej na nodze, powyżej kolana. Rana w wyniku złamania otwartego znajduje się powyżej kolana. Ilustracja 4. Powyżej opaski uciskowej umieszczony jest drugi bandaż. Obwiązany wokół uda. Węzeł na boku. Kijek umieszczony w opasce uciskowej powyżej kolana jest umieszczony pod bandażem w drugiej opasce uciskowej.

Opasek uciskowych używamy wtedy, gdy ucisk bezpośredni jest nieskuteczny bądź niemożliwy do wykonania. Zakładamy ją 5 -10 cm powyżej zranienia, by nie uciskała stawów. Pamiętaj, żeby nie przykrywać opasek i zapisać dokładny czas założenia opaski uciskowej.

Złamanie zamknięte jednej kości udowej może powodować utratę nawet 1 l krwi, złamanie obu kości udowych może więc być przyczyną krwotoku zagrażającego życiu.
Do unieruchomienia złamania najlepiej stosować specjalnie przeznaczony do tego sprzęt – druciane szyny Kramerai3WwOhKwvd_d547e267szyny Kramera lub szyny próżniowei3WwOhKwvd_d547e261szyny próżniowe, które można łatwo dopasować do kształtu i położenia kończyny. Jeżeli jednak nie dysponujemy takim sprzętem, możemy użyć każdej rzeczy, która znajduje się na miejscu, jeśli tylko pozwoli ona na stabilizację kończyny (deski, kije, koce, swetry, itp.).
Do unieruchomienia kończyny górnej można użyć chusty trójkątnej lub wykonać prowizoryczny temblak wywijając podkoszulkę, sweter czy marynarkę osoby poszkodowanej. Kilka takich sposobów prezentuje galeria poniżej.

RFc2wN53A0VtV

Galeria prezentuje dwa sposoby unieruchamiania uszkodzonej górnej kończyny, czyli ręki, w wypadkach jej uszkodzenia. Rysunek pierwszy przedstawia pierwszy etap unieruchamiania za pomocą chusty trójkątnej. Na ilustracji młody mężczyzna stoi przodem do obserwatora, a jego prawa ręka jest zgięta w łokciu pod kątem dziewięćdziesięciu stopni, przedramię na wysokości pasa. Lewa ręka luźno wzdłuż boku. Trójkątna chusta podłożona zgiętą pod ręką. Górny koniec chusty zawinięty wokół szyi. Dolny koniec chusty zwisa w dole, wiodąca od niego do górnego końca różowa strzałka wskazuje kierunek wiązania chusty. Róg boczny chusty na wysokości łokcia, lecz wyraźnie za niego wystaje.

R1bAT0K4A7ZLu

Galeria prezentuje dwa sposoby unieruchamiania uszkodzonej górnej kończyny, czyli ręki w wypadkach jej uszkodzenia. Rysunek drugi przedstawia drugi etap unieruchamiania za pomocą chusty trójkątnej. Na ilustracji młody mężczyzna stoi przodem do obserwatora, a jego prawa ręka jest zgięta w łokciu pod kątem dziewięćdziesięciu stopni, przedramię na wysokości pasa. Lewa ręka luźno wzdłuż boku. Zgięta ręka unieruchomiona chustą złożoną w temblak. Dwa rogi chusty związane na barku zdrowej ręki, przedramię ręki zgiętej spoczywa w chuście. Boczny róg chusty związany przy łokciu tworząc dodatkowy element unieruchamiający.

R1KNm4I3RdL1i

Galeria prezentuje dwa sposoby unieruchamiania uszkodzonej górnej kończyny, czyli ręki w wypadkach jej uszkodzenia. Rysunek trzeci przedstawia pierwszy etap unieruchamiania za pomocą ubrania poszkodowanego. Na ilustracji młoda dziewczyna stoi przodem do obserwatora, a jej prawa ręka jest zgięta w łokciu pod kątem dziewięćdziesięciu stopni, z przedramieniem poziomo na wysokości pasa.

R17IrmHWJMvyd

Galeria prezentuje dwa sposoby unieruchamiania uszkodzonej górnej kończyny, czyli ręki w wypadkach jej uszkodzenia. Rysunek czwarty przedstawia drugi etap unieruchamiania za pomocą ubrania poszkodowanego. Na ilustracji młoda dziewczyna stoi przodem do obserwatora, a jej prawa ręka jest zgięta w łokciu pod kątem dziewięćdziesięciu stopni, z przedramieniem poziomo na wysokości pasa. Dolna część podkoszulki zawinięta do góry, dwie czerwone strzałki przy łokciu i dłoni wskazują kierunek zawijania. Dłoń, przedramię, łokieć i dolna część ramienia całkowicie schowane w tym zaimprowizowanym temblaku. Dolny koniec koszulki z okolic dłoni przypięty jest do materiału agrafką na wysokości klatki piersiowej.

Prostym i skutecznym sposobem unieruchomienia kończyny dolnej jest przymocowanie jej do kończyny zdrowej, o ile stan poszkodowanego i ułożenie kończyny na to pozwalają – nie należy wykonywać tego manewru na siłę. Stopy i dłonie można unieruchomić np. poduszkami czy kocem, jak zaprezentowano poniżej.

Rsmqv6FTVuzsR

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek pierwszy przedstawia pierwszy etap unieruchamiania za pomocą koca. Na ilustracji poziomo leżące nogi poszkodowanego od pasa w dół, skierowane stopami w lewo. Ubranie kompletne, obie nogi równolegle do siebie. Pomiędzy nogami od stóp do krocza włożony zwinięty koc.

RpZsORkYmdvn4

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek drugi przedstawia drugi etap unieruchamiania za pomocą koca. Na ilustracji poziomo leżące nogi poszkodowanego od pasa w dół, skierowane stopami w lewo. Ubranie kompletne, obie nogi równolegle do siebie. Pomiędzy nogami od stóp do krocza włożony zwinięty koc. Stopy obwiązane chustą w celu unieruchomienia kończyn. Chusta przeciągnięta pod kostkami, skrzyżowana na śródstopiu i zawiązana na podeszwach stóp.

RB929bYHtxWrN

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek trzeci przedstawia trzeci etap unieruchamiania za pomocą koca. Na ilustracji poziomo leżące nogi poszkodowanego od pasa w dół, skierowane stopami w lewo. Ubranie kompletne, obie nogi równolegle do siebie. Pomiędzy nogami od stóp do krocza włożony zwinięty koc. Stopy, łydki oraz uda tuż powyżej kolan obwiązane chustami w celu pełnego unieruchomienia kończyn. Chusta wiążąca stopy przeciągnięta na krzyż przez kostki i śródstopie, zawiązana na podeszwach stóp.

R1J3rQ37E34l3

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek czwarty przedstawia pierwszy etap unieruchamiania jednej nogi za pomocą koca. Na ilustracji lewa noga bez odzieży pokazana od kolana w dół skierowana stopą w lewą stronę. Ułożona poziomo i wsparta stopą i łydką na dużej i płaskiej poduszce.

RrY1htD691zkz

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek piąty przedstawia drugi etap unieruchamiania jednej nogi za pomocą koca. Lewa noga ułożona poziomo, wsparta na poduszce podłożonej pod łydkę i stopę. Wokół łydki i stopy koc zwinięty w długi rulon w kształcie litery U stabilizuje kończynę. Oba końce rulonu znajdują się na tej samej wysokości tuż pod kolanem.

R13UJFWMQeM3w

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek szósty przedstawia trzeci etap unieruchamiania jednej nogi za pomocą koca. Lewa noga ułożona poziomo, wsparta na poduszce podłożonej pod łydkę i stopę. Wokół łydki i stopy koc zwinięty w długi rulon w kształcie litery U stabilizuje kończynę. Dwie chusty trójkątne obwiązane wokół poduszki, nogi i zrolowanego koca łączą ze sobą wszystkie elementy konstrukcji. Jedna chusta zawiązana powyżej kostki, a druga poniżej kolana.

Podczas unieruchamiania nie rozbieramy poszkodowanego ani nie prostujemy uszkodzonych kończyn. Należy zapewnić poszkodowanemu komfort cieplny i wsparcie psychiczne oraz regularnie monitorować jego stan. Należy także pamiętać, żeby ze złamanej kończyny możliwie szybko usunąć wszelką biżuterię, szczególnie pierścionki i bransoletki. Jeżeli dojdzie do obrzęku, po pewnym czasie może się to okazać niemożliwe. Nie podajemy także nic do jedzenia i picia, ponieważ złamanie może wymagać nastawienia podczas zabiegu operacyjnego, który wiąże się ze znieczuleniem ogólnym.

i3WwOhKwvd_d547e261

R12FnlVprgjZ7

Dwie fotografie ułożone obok siebie, pierwsza przedstawia rozłożoną szynę próżniową wraz z pompką, druga prezentuje szynę założoną na nogę, widoczna jest pompka i ręce pompującego. Szyna ma kolor pomarańczowy, opina kończynę wokół. Jest mocowana na czarne paski z rzepami.

i3WwOhKwvd_d547e267

R1ZA5v6V3xlwP

Schemat przedstawiający dwa zdjęcia. Pierwsze pokazuje rozłożoną szynę wraz z wystającymi drutami, drugie już założoną szynę to podłużny prostokątny kawałek metalu ze szczebelkami w środku. Na drugim zdjęciu jest założona od dołu na rękę - od palców, poprzez nadgarstek, przedramię. Następnie jest zagięta w łokciu i skierowana w górę, w kierunku barku. Na tym odcinku również podpiera rękę od dołu.

5. Podsumowanie

• Wskutek działania na organizm człowieka znacznych sił zewnętrznych może dojść do urazów w obrębie układu kostnego. Złamania, zwichnięcia czy skręcenia same w sobie nie stanowią zagrożenia życia, powodują jedynie znaczny ból. Jednak urazy wtórne, takie jak np. rozerwanie ostrymi krawędziami złamanej kości naczyń krwionośnych czy uszkodzenie przy zwichnięciu połączeń nerwowych, mogą spowodować trwałe kalectwo a nawet śmierć.

• Stabilizowanie uszkodzonych kończyn musi odbywać się tak, aby nie dochodziło do dalszych przemieszczeń, a w konsekwencji do powstawania nowych lub pogłębiania już istniejących urazów.

• Przy złamaniach otwartych poszkodowany jest dodatkowo narażony na zakażenia i utratę krwi – złamanie jednej kości udowej może prowadzić do utarty nawet 1 litra krwi.

• Udzielając pierwszej pomocy, nie należy różnicować złamań, skręceń i zwichnięć, tylko wszystkie urazy traktować jak złamanie, czyli unieruchomić i przetransportować poszkodowanego do szpitala lub wezwać pogotowie ratunkowe.

• Unieruchamiając kończyny, należy stosować następujące zasady:

  • przy uszkodzeniu kości unieruchamiamy kość i dwa sąsiadujące z nią stawy,

  • przy uszkodzonym stawie – staw i dwie sąsiadujące z nim kości.

• Największym błędem przy urazie jest nadmierne poruszanie uszkodzoną kończyną, co może powodować dalsze powikłania, np. przerwania ciągłości naczyń krwionośnych i spowodowanie obfitego krwawienia.

• Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychi3WwOhKwvd_1443527564024_0numerach alarmowych.

6. Praca domowa

i3WwOhKwvd_1443527564024_0

R12Lg5SD2BAk5

Lista z tytułem Ogólnopolskie numery alarmowe. Jednolity numer alarmowy 112, Policja 997, Pogotowie ratunkowe 999, Państwowa Straż Pożarna 998, Straż miejska 986, Mazurskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe 984, WOPR, GOPR i TOPR 985, Pogotowie energetyczne 991, Pogotowie gazowe 992, Pogotowie ciepłownicze 993, Pogotowie wodno‑kanalizacyjne 994, Pogotowie drogowe 981, Pogotowie weterynaryjne 983, Wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego 987, Centrum Antyterrorystyczne 996, Komenda Główna Policji - system Child Alert 995.

7. Słowniczek

8. Zadania