Utrwalenie pisowni wyrazów z „rz”

1. Cele

Wiadomości

- utrwalenie pisowni wyrazów z „rz”,

Umiejętności

- kształcenie umiejętności bezbłędnego posługiwania się odmiana pisaną języka ojczystego,

- kształcenie sprawności myślenia,

- wzbogacanie słownictwa,

- utrwalanie umiejętności korzystania ze słownika ortograficznego.

2. Metoda i forma pracy

Metody pracy:

- pogadanka heurystyczna,

- metoda zajęć praktycznych.

Formy pracy:

- indywidualna,

- zbiorowa,

- praca ze słownikiem ortograficznym.

3. Środki dydaktyczne

Słowniki ortograficzne, karta pracy ucznia, plansza z zapisanymi regułami ortograficznymi dotyczącymi pisowni wyrazów z „rz”, plansza z wyjątkami,

4. Przebieg lekcji

Faza przygotowawcza

1. Wprowadzenie uczniów w tematykę dzisiejszych zajęć. Krótkie przypomnienie, czym jest ortografia. Pytania do uczniów, czy pamiętają jakieś zasady ortograficzne pomagające im w bezbłędnym pisaniu.

Ortografia – nauka pisowni, ogół zasad i przepisów dotyczących poprawnej pisowni*

* Powyższa definicja została zaczerpnięta ze Słownika języka polskiego, pod red. Mieczysława Szymczaka, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1994.

2. Zapisanie tematu lekcji.

Faza realizacyjna

1. Wspólne przypomnienie zasad dotyczących pisowni wyrazów z „rz”. Tej pisowni poświęcone będą całe zajęcia. Nauczyciel w widocznym miejscu w klasie zawiesza planszę z właściwymi regułami ortograficznymi oraz plansze z wyjątkami.

Reguły:

Połączenie liter rz piszemy:

gdy następuje wymiana głoskowa rz - r, np.:

marzec – marca,
dworzec – dworca,
dobrze – dobry,
mierzyć – miara,
tworzyć – twórca,
przysporzyć – sporo,
dworzanin – dwór;

w zakończeniach -arz, -erz, -mierz, -mistrz, np.:

fałszerz, harcerz, pasterz, kołnierz, rycerz,
bajarz, blacharz, pisarz, ślusarz, tokarz,
kątomierz, ciśnieniomierz, Kazimierz, Włodzimierz,
zegarmistrz, ogniomistrz;

po spółgłoskach p, b, t, d, k, g, ch, j, w, np.:

przemoc, wyprzedaż, przekonanie, brzmienie, brzydota, zatrzymać, trzeba, drzwi, zedrzeć, krzak, zakrzepnąć, grzmot, grząski, chrzest, odchrząknąć, zajrzeć, dojrzały, wrzawa, wrzątek;

Wyjątki:

a) wyrazy:

kształt, kształcić, kształtny, wykształcenie, bukszpan, kszyk (ptak), pszczoła, pszenica, Pszczyna, Pszoniak, wszystko, wszędzie, zawsze,
b) formy stopnia wyższego i najwyższego przymiotników utworzone przyrostkiem -szy
lub -ejszy, np.:

lepszy, najlepszy, grubszy, najgrubszy, krótszy, najkrótszy, większy, największy, najprostszy, najtrudniejszy,

2. Uczniowie sprawdzają, czy znają znaczenie wszystkich wyrazów wypisanych na planszy z regułami.

Wyrazy nowe lub niezrozumiałe sprawdzają w słownikach. Będą to być może: bajarz i ogniomistrz.

Bajarz – ten, kto opowiada baśnie, fantastyczne historie, gawędziarz *

Ogniomistrz – stopień podoficerski w artylerii odpowiadający stopniowi sierżanta w innych rodzajach wojsk lądowych, podoficer mający ten stopień *

* powyższe definicje zostały zaczerpnięte ze Słownika języka polskiego, pod red. Mieczysława Szymczaka, wyd. IX, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1994.

3. Po przypomnieniu reguł i wyjątków uczniowie piszą krótkie dyktando. Następnie wyrazy, z którymi mieli trudności sprawdzają w słowniku ortograficznym. Potem nauczyciel omawia dyktando i następuje jego poprawa. Z każdym błędnie napisanym wyrazem uczniowie układają po jednym zdaniu i zapisują je w zeszytach.

4. Przejście do ćwiczeń zawartych w karcie pracy ucznia.

Faza podsumowująca

1. Powtórzenie utrwalanych na lekcji reguł ortograficznych.

2. Rozdanie uczniom przygotowanych kart z regułami.

3. Zadanie pracy domowej.

5. Bibliografia

Słownik Języka Polskiego, pod red. M. Szymczaka, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1994.

Gawdzik Witold, Ortografia na wesoło i na serio, Wydawnictwo Oświata, Warszawa 2003.

Polański Edward, Dydaktyka ortografii i interpunkcji, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995.

Praktyczny słownik poprawnej polszczyzny, pod red. Andrzeja Markowskiego, Warszawa 1996.

Nagajowa Maria, ABC metodyki języka polskiego, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995.

6. Załączniki

a. Karta pracy ucznia

Test

b. Zadanie domowe

Ułożę krótkie opowiadanie, w którym użyję co najmniej dziesięciu wyrazów z „rz”. Powtórzę reguły ortograficzne związane z pisownią „rz”. Utrwalę sobie wyjątki od tych reguł.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

Reguły dla uczniów

Połączenie liter „rz” piszemy:

gdy następuje wymiana głoskowa rz – r, np.:

marzec – marca,
dworzec – dworca,
dobrze – dobry,
mierzyć – miara,
tworzyć – twórca,
przysporzyć – sporo,
dworzanin – dwór;

w zakończeniach -arz, -erz, -mierz, -mistrz, np.:

fałszerz, harcerz, pasterz, kołnierz, rycerz, bajarz, blacharz, pisarz, ślusarz, tokarz,
kątomierz, ciśnieniomierz, Kazimierz, Włodzimierz, zegarmistrz, ogniomistrz;

po spółgłoskach p, b, t, d, k, g, ch, j, w, np.:

przemoc, wyprzedaż, przekonanie, brzmienie, brzydota, zatrzymać, trzeba, drzwi, zedrzeć, krzak, zakrzepnąć, grzmot, grząski, chrzest, odchrząknąć, zajrzeć, dojrzały, wrzawa, wrzątek;

Wyjątki:

a) wyrazy:

kształt, kształcić, kształtny, wykształcenie, bukszpan, kszyk (ptak), pszczoła, pszenica, Pszczyna, Pszoniak, wszystko, wszędzie, zawsze,

b) formy stopnia wyższego i najwyższego przymiotników utworzone przyrostkiem -szy
lub -ejszy, np.:

lepszy, najlepszy, grubszy, najgrubszy, krótszy, najkrótszy, większy, największy, najprostszy, najtrudniejszy