Każde państwo, funkcjonując w otoczeniu innych państw, realizuje wiele interesów. Szczególne miejsce wśród nich zajmuje bezpieczeństwo. Uczestnicząc w stosunkach międzynarodowych, państwo permanentnie dąży do zapewnienia i utrzymania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa, dzięki czemu gwarantuje sobie przetrwanie, zapewnia wszechstronny rozwój oraz daje poczucie bezpieczeństwa swoim obywatelom. Działania te zależne są jednak od wielu czynników, do których zalicza się przede wszystkim uwarunkowania geopolityczne i militarne.

Już wiesz
  • że bezpieczeństwo jest podstawową wartością człowieka;

  • jak różnorodne mogą być zagrożenia;

  • że podstawowym zadaniem państwa jest ochrona obywateli przed zagrożeniami, czyli zapewnienie bezpieczeństwa.

Nauczysz się
  • opisywać warunki gwarancji bezpieczeństwa państwa;

  • wyjaśniać uwarunkowania bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej;

  • opisywać potencjał demograficzny, gospodarczy oraz militarny Polski;

  • wyjaśniać, jakie znaczenie dla bezpieczeństwa RP ma członkostwo w organizacjach międzynarodowych.

iwxOmO6hz7_d5e202

1. Bezpieczeństwo polityczne

Bezpieczeństwo jest pojęciem dynamicznym, wieloznacznym i wieloaspektowym. Biorąc pod uwagę funkcjonowanie instytucji państwowych oraz uczestnictwo w systemie międzynarodowym, najważniejsze dla państwa będą dwa aspekty bezpieczeństwa: politycznymilitarny.

Bezpieczeństwo polityczne jest definiowane na różne sposoby. Pod tym terminem kryje się zarówno stabilność porządku konstytucyjnego oraz sytuacji politycznej i społecznej w danym państwie, jak i ochrona wartości demokratycznych oraz instytucji demokracji. Z tego względu bezpieczeństwo polityczne można ogólnie zdefiniować jako proces polegający na utrzymywaniu ciągłej gotowości struktur państwowych do podejmowania wyzwań, wykorzystywania szans oraz redukowania ryzyka w aspekcie politycznym. Polega ono również na zdolności tychże struktur do eliminacji zagrożeń politycznychzagrożenia politycznezagrożeń politycznych.

Takimi zagrożeniami mogą być:

  • słabość rządów prawa i struktur społeczeństwa obywatelskiego,

  • niezdolność instytucji państwowych do utrzymania stabilności porządku konstytucyjnego oraz ochrony obywateli przed dyskryminacją i zastraszeniem ze strony uzbrojonych grup i organizacji kryminalnych,

  • nieprzestrzeganie praw i wolności człowieka,

  • akty i praktyki terrorystyczne,

  • wszelkiego rodzaju ekstremizmy i fundamentalizmy (np. ideologiczne i religijne),

  • brak współpracy międzynarodowej.

Polecenie 1

Zastanów się, jakie zagrożenia polityczne wymienione powyżej mogą dotyczyć Polski. Które z nich wydają się być najbardziej realne? Odpowiedź uzasadnij.

Aby zapewnić sobie odpowiedni poziom bezpieczeństwa politycznego, państwo realizuje swoje cele strategiczne, do których zaliczyć można m.in.:

  • ochronę porządku konstytucyjnego,

  • zapewnienie należytego funkcjonowania instytucji państwowych,

  • poszanowanie praw i wolności swoich obywateli,

  • ochronę obywateli przed bezprawiem,

  • eliminację zagrożeń terrorystycznych,

  • stworzenie odpowiednich warunków rozwoju ekonomicznego, społecznego i intelektualnego,

  • przeciwdziałanie ekstremizmom i fundamentalizmom,

  • sprawne funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowegozarządzanie kryzysowezarządzania kryzysowego,

  • utrzymywanie dobrych relacji z pozostałymi uczestnikami stosunków międzynarodowych.

Polecenie 2

Wybierz jeden z celów strategicznych i odpowiedz, w jaki sposób państwo może go realizować.

Działania państwa zmierzające do zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu bezpieczeństwa politycznego zależą od wielu czynników, które nazwać można uwarunkowaniami politycznymi bezpieczeństwa państwa. Zalicza się do nich:

  • niepodległość i suwerenność państwa,

  • suwerennie wybrane władze,

  • stabilny system prawny (w tym porządek konstytucyjny),

  • stabilny system polityczny (w tym system partyjny),

  • dobrze funkcjonujące władze państwowe,

  • niezawisłą władzę sądowniczą,

  • akceptowane oraz przestrzegane prawa i wolności człowieka,

  • dobrze funkcjonujące społeczeństwo obywatelskie charakteryzujące się wysoką kulturą polityczną,

  • sprawne i skuteczne działania dyplomatyczne.

RlWLqZ1LdfA6y1
Suwerenne władze państwa demokratycznego są wybierane w bezpośrednich, tajnych i powszechnych wyborach
iwxOmO6hz7_d5e407

2. Militarne uwarunkowania bezpieczeństwa państwa

Bezpieczeństwo militarne odnosi się do relacji zachodzących pomiędzy państwem a środowiskiem międzynarodowym, w których uczestniczy czynnik militarny. Odwołując się do przedstawionej już ogólnej definicji bezpieczeństwa politycznegobezpieczeństwo politycznebezpieczeństwa politycznego, za bezpieczeństwo militarne można uznać proces polegający na utrzymywaniu ciągłej gotowości struktur państwowych do podejmowania wyzwań, wykorzystywania szans oraz redukowania ryzyka w aspekcie militarnym. Bezpieczeństwo militarne to również zdolność państwa do eliminacji zagrożeń militarnychzagrożenia militarnezagrożeń militarnych, których istotą jest użycie lub groźba użycia siły wobec danego państwa przez inne podmioty (uczestników stosunków międzynarodowych). Zalicza się do nich bezpośrednie i pośrednie przejawy użycia (lub groźby użycia) sił zbrojnych, np.:

  • demonstrację siły,

  • szantaż militarny,

  • prowokację militarną,

  • incydent graniczny,

  • zbrojne starcie graniczne,

  • napaść zbrojną grup nieformalnych,

  • konflikt zbrojny w każdej postaci.

Ponadto do zagrożeń o charakterze militarnym zalicza się:

  • nadmierną rozbudowę sił zbrojnych naruszającą lokalną, regionalną lub globalną równowagę sił oraz mogącą stanowić sygnał zbliżającej się wojny (w szczególności należy przeciwdziałać wzrostowi zbrojeń państw uważanych za niestabilne i niebezpieczne);

  • nieprzestrzeganie lub obchodzenie zobowiązań w dziedzinie kontroli zbrojeń i niewystarczające reakcje w momencie naruszenia tych zobowiązań;

  • proliferację (rozprzestrzenianie) broni masowego rażenia – niekontrolowany przepływ tego rodzaju broni stanowi poważne zagrożenia dla całej społeczności międzynarodowej;

  • obecność obcych wojsk bez zgody władz państwa przyjmującego;

  • działalność służb specjalnych (wywiadowczych) innych państw, uznawane za podstawowe działanie wyprzedzające oraz osłabiające potencjał militarny.

Polecenie 3

Czy uważasz, że w Europie aktualnie istnieje któreś z wymienionych wyżej zagrożeń militarnych? Może dostrzegasz jakieś spoza tej listy? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Tak rozumiane bezpieczeństwo militarne zależy od wielu czynników, które ogólnie nazywa się uwarunkowaniami militarnymi bezpieczeństwa państwa. Zalicza się do nich przede wszystkim:

  • sprawnie funkcjonujący system bezpieczeństwa państwa,

  • jasno określone i czytelne cele strategiczne,

  • bardzo dobrze wyszkolone i profesjonalne siły zbrojne,

  • wysoki poziom zaawansowania technologicznego sił zbrojnych,

  • zaangażowanie w sojusze międzynarodowesojusz międzynarodowysojusze międzynarodowe (przede wszystkim te o charakterze militarnym),

  • wysoką świadomość militarną oraz kulturę strategicznąkultura strategicznakulturę strategiczną danego społeczeństwa.

RlDJp6kRFiQ9P1
Bardzo dobrze wyszkolone i wyposażone siły zbrojne są jednym z warunków bezpieczeństwa militarnego współczesnego państwa
iwxOmO6hz7_d5e580

3. Uwarunkowania bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej

Rzeczpospolita Polska jest państwem położonym w Europie Środkowej – pomiędzy Morzem Bałtyckim na północy, a Sudetami i Karpatami na południu. Od północy Polska graniczy z Rosją (a dokładniej z częścią jej terytorium – obwodem kaliningradzkim) i Republiką Litewską, choć większość granicy północnej wyznacza wybrzeże Morza Bałtyckiego (warto podkreślić, że polska wyłączna strefa ekonomicznawyłączna strefa ekonomicznawyłączna strefa ekonomiczna na Bałtyku graniczy ze strefami Danii i Szwecji). Zachodnia granica na całej swej długości oddziela Polskę od Republiki Federalnej Niemiec, od południa zaś Rzeczpospolita sąsiaduje z Republiką Czeską i Republiką Słowacką. Wschodnia granica naszego państwa stanowi jednocześnie wschodnią granicę Unii EuropejskiejUnia Europejska (UE)Unii EuropejskiejNATOOrganizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)NATO – poprzez nią sąsiadujemy z Republiką Białorusi i Ukrainą. Długości granic można poznać dzięki aplikacji 1.

R1Bx6bjTDMcFw1
Aplikacja przedstawia mapę konturową Europy. W centralnej części zaznaczona mapa Polski z wyszczególnionymi województwami. Wokół Polski państwa sąsiadujące. Na każdym konturze flaga każdego państwa.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Zastanów się, w jaki sposób położenie geograficzne Polski wpływa na jej pozycję na arenie międzynarodowej.

Polska pod względem administracyjnym stanowi państwo unitarnepaństwo unitarnepaństwo unitarne zdecentralizowane, którego powierzchnia administracyjna wynosi 312 679 km² (co daje jej 70. miejsce na świecie i 9. w Europie). Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje trzystopniowy podział administracyjny kraju na województwa, powiaty i gminy.

Polecenie 5

Poniżej znajduje się mapa z podziałem administracyjnym Polski. Zaznaczono na niej województwa. Czy potrafisz zlokalizować swój powiat oraz gminę?

RKDP3tuEYdI2v1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Polska jest zamieszkana przez ok. 38,5 miliona ludzi i pod względem liczby ludności zajmuje 33. miejsce na świecie, a 6. w Unii Europejskiej. Społeczeństwo jest starzejące się – odnotować można spadek dzietności i wzrost średniej długości życia. Wśród ludności powyżej 65. roku życia nad liczbą mężczyzn zdecydowanie przeważa liczba kobiet (co jest spowodowane głównie wydarzeniami II wojny światowej), natomiast pośród młodszych i najmłodszych obywateli proporcje te przedstawiają się odwrotnie – występuje niewielka nadwyżka chłopców w stosunku do liczby dziewcząt.

Polecenie 6

Przeanalizuj poniższą strukturę płci i wieku w Polsce i zastanów się, jakimi czynnikami (poza II wojną światową) może być spowodowane starzenie się naszego społeczeństwa.

R1e16QUuytTMz1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Polska jest demokratycznym państwem prawa. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona 2 kwietnia 1997 r. i ustanawia nasze państwopaństwopaństwo republiką parlamentarną z systemem parlamentarno‑gabinetowym. Ustrój Rzeczypospolitej opiera się na trójpodziale władzy (na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą), a funkcjonujący w Polsce system partyjny określa się jako wielopartyjny.

RI7awj7tNihug1
Podczas kampanii wyborczej partie polityczne rywalizują o głosy wyborców, aby uzyskać miejsca w parlamencie

Na straży suwerenności i niepodległości Polski, a także bezpieczeństwa i pokoju kraju oraz obywateli stoją siły zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej. Żołnierze realizujący konstytucyjne zadania wojska mają prawo do stosowania środków przymusu bezpośredniego, użycia broni i innego uzbrojenia. Muszą oni jednak mieć na uwadze bezwzględną konieczność oraz cel wykonania tych zadań. Ponadto ich działania powinny być adekwatne do zagrożenia oraz mieścić się w granicach zasad określonych w wiążących Rzeczpospolitą Polską ratyfikowanych umowach międzynarodowych.

R1Sh7k1pnBEfj1
Z okazji Święta Wojska Polskiego (15 sierpnia) corocznie ogranizowane są defilady, pokazy i inne atrakcje związane z siłami zbronymi

Kluczowe znaczenie ze względu na bezpieczeństwo Rzeczypospolitej Polskiej ma członkostwo w organizacjach oraz sojuszach międzynarodowych. Polska jest członkiem takich organizacji, jak: Unia EuropejskaUnia Europejska (UE)Unia Europejska, Organizacja Traktatu PółnocnoatlantyckiegoOrganizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w EuropieOrganizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE)Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Organizacja Narodów ZjednoczonychOrganizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)Organizacja Narodów Zjednoczonych czy Rada EuropyRada EuropyRada Europy. Ważne ze względów bezpieczeństwa jest zwłaszcza członkostwo Polski w Unii Europejskiej, Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) oraz Organizacji Bezpieczeństwa Współpracy w Europie (OBWE).

Polecenie 7

Dowiedz się, do jakich innych organizacji międzynarodowych należy Polska oraz jakie są ich główne cele. Czy któreś z nich mają charakter militarny?

iwxOmO6hz7_d5e688

Podsumowanie

  • Bezpieczeństwo jest pojęciem dynamicznym, wieloznacznym i wieloaspektowym. Biorąc pod uwagę funkcjonowanie instytucji państwowych oraz uczestnictwo w systemie międzynarodowym, najważniejsze dla państwa będą dwa jego aspekty: polityczny i militarny.

  • Uwarunkowania polityczne bezpieczeństwa państwa to m.in. niepodległość i suwerenność państwa, suwerennie wybrane władze, stabilny system prawny (w tym porządek konstytucyjny), stabilny system polityczny (w tym system partyjny), dobrze funkcjonujące władze państwowe, niezawisła władza sądownicza, akceptowane oraz przestrzegane prawa i wolności człowieka, dobrze funkcjonujące społeczeństwo obywatelskie oraz sprawne i skuteczne działania dyplomatyczne.

  • Uwarunkowania militarne bezpieczeństwa państwa to m.in.: sprawnie funkcjonujący system bezpieczeństwa państwa, jasno określone i czytelne cele strategiczne, bardzo dobrze wyszkolone i profesjonalne siły zbrojne, wysoki poziom zaawansowania technologicznego sił zbrojnych, zaangażowanie w sojusze międzynarodowe (przede wszystkim te o charakterze militarnym), wysoki poziom świadomości militarnej oraz kultura strategiczna danego społeczeństwa.

  • Rzeczpospolita Polska jest państwem położonym w Europie Środkowej. Zachodnia granica na całej swej długości oddziela Polskę od Republiki Federalnej Niemiec, od południa zaś Rzeczpospolita sąsiaduje z Republiką Czeską i Republiką Słowacką. Wschodnia granica naszego państwa stanowi jednocześnie wschodnią granicę Unii Europejskiej i NATO – poprzez nią sąsiadujemy z Republiką Białorusi i Ukrainą.

  • Polska pod względem administracyjnym jest państwem unitarnym zdecentralizowanym, którego powierzchnia administracyjna wynosi 312 679 km². Polskę zamieszkuje ok. 38,5 miliona ludzi i pod względem liczby ludności Rzeczpospolita zajmuje 33. miejsce na świecie, a 6. w Unii Europejskiej.

  • Polska jest demokratycznym państwem prawa. Na straży suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej oraz bezpieczeństwa i pokoju kraju oraz obywateli stoją siły zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto kluczowe znaczenie w tym aspekcie ma również członkostwo Polski w różnorodnych organizacjach i sojuszach międzynarodowych, spośród których najważniejsze są Unia Europejska, NATO i OBWE.

Praca domowa
Polecenie 8.1

Na podstawie informacji zawartych w niniejszej lekcji napisz rozprawkę, w której ustosunkujesz się do hipotezy, że Rzeczpospolita Polska jest państwem bezpiecznym.

iwxOmO6hz7_d5e750

Słowniczek

bezpieczeństwo militarne
Definicja: bezpieczeństwo militarne

proces polegający na utrzymywaniu ciągłej gotowości struktur państwowych do podejmowania wyzwań, wykorzystywania szans, redukowania ryzyka oraz przeciwdziałania wszelkiego rodzaju zagrożeniom, w których istotną rolę odgrywa czynnik militarny

bezpieczeństwo polityczne
Definicja: bezpieczeństwo polityczne

proces polegający na utrzymywaniu ciągłej gotowości struktur państwowych do podejmowania wyzwań, wykorzystywania szans oraz redukowania ryzyka w aspekcie politycznym; odnosi się ono również do zdolności tychże struktur do eliminacji zagrożeń politycznych

kultura strategiczna
Definicja: kultura strategiczna

zestaw wierzeń, przekonań oraz sposobów zachowań wynikających ze wspólnych doświadczeń, poczucia identyfikacji, odrębności od innych grup, które determinują kierunki działań oraz sposoby osiągania celów w polityce zagranicznej, a także określają preferowany sposób wykorzystania siły zbrojnej; są to sposoby myślenia i działania w odniesieniu do siły, które mają swe źródła w doświadczeniach historycznych oraz dążeniach do samoidentyfikacji

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE)
Definicja: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE)

organizacja międzynarodowa uznawana za organizację regionalną; powstała 1 stycznia 1995 r. w wyniku instytucjonalizacji Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, a jej głównym celem jest zapobieganie konfliktom w Europie

Rr1CK8vpOfe0T1
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., Gerry Dincher (https://www.flickr.com), Global Panorama (https://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.
Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)
Definicja: Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)

organizacja międzynarodowa stawiająca sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, popieranie przestrzegania praw człowieka oraz rozwój współpracy między narodami

RyEXh5DEywhA41
Źródło: Owen Fuller (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)
Definicja: Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)

organizacja międzynarodowa o charakterze polityczno‑wojskowym, powstała 24 sierpnia 1949 r. na mocy Traktatu Północnoatlantyckiego, podpisanego 4 kwietnia 1949 r.; początkowo celem NATO była obrona jej członków przed atakiem militarnym ze strony Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) i jego sojuszników; dzisiaj cele te mają bardziej uniwersalny charakter; Polska jest członkiem NATO od 12 marca 1999 r.

R1ILKg5m60Oen1
Źródło: NATO (http://www.nato.int), licencja: CC BY-SA 2.0.
państwo
Definicja: państwo

organizacja polityczna ludzi osiadłych na określonym terytorium, wyposażona w bezpośrednią władzę zwierzchnią; państwo jest podmiotem prawa międzynarodowego i odznacza się następującymi atrybutami: ludnością, wyznaczonym terytorium, władzą zwierzchnią oraz zdolnością do utrzymywania stosunków z innymi państwami

państwo unitarne
Definicja: państwo unitarne

forma państwa charakteryzującego się wewnętrzną jednolitością, którego wszystkie jednostki administracyjne są podporządkowane organom centralnym określającym ich ustrój

Rada Europy
Definicja: Rada Europy

międzynarodowa organizacja rządowa skupiająca prawie wszystkie państwa Europy, której głównym celem jest osiągnięcie większej jedności między jej członkami, aby chronić i wcielać w życie ideały i zasady stanowiące ich wspólne dziedzictwo, oraz aby ułatwić ich postęp ekonomiczny i społeczny (art. 1a Statutu Rady Europy)

sojusz międzynarodowy
Definicja: sojusz międzynarodowy

przymierze dwóch lub większej liczby państw tworzone umową międzynarodową w celu realizacji wspólnych celów politycznych, wojskowych i gospodarczych; najczęściej sojusze dotyczą dziedziny wojskowej i obejmują przede wszystkim współdziałanie w przypadku agresji, którego zakres określa umowa (mogą to być np. konsultacje lub wspólna akcja zbrojna), a także wspólny rozwój zdolności obronnych

Unia Europejska (UE)
Definicja: Unia Europejska (UE)

organizacja międzynarodowa stanowiąca gospodarczo‑polityczny związek demokratycznych państw europejskich; powstała 1 listopada 1993 r. na mocy podpisanego 7 lutego 1992 r. traktatu z Maastricht jako efekt wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej

R1TK69BSZg8Rq1
Źródło: MPD01605 (https://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.
wyłączna strefa ekonomiczna
Definicja: wyłączna strefa ekonomiczna

obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym do 200 mil morskich (ok. 370 km) w głąb morza, na którym państwo nadbrzeżne ma wyłączne prawa m.in. do badania i eksploatacji dna morza oraz wód morskich, ich ochrony, gospodarowania zasobami naturalnymi znajdującymi się na ich terenie, wznoszenia i użytkowania sztucznych wysp, instalacji i konstrukcji oraz ochrony i zachowania środowiska morskiego

zagrożenia militarne
Definicja: zagrożenia militarne

sytuacja, w której dochodzi do użycia lub groźby użycia siły militarnej wobec danego państwa przez inne podmioty; zalicza się do nich bezpośrednie i pośrednie przejawy użycia (lub groźby użycia) sił zbrojnych

zagrożenia polityczne
Definicja: zagrożenia polityczne

sytuacje, w których nasilają się działania zorganizowanych grup społecznych (politycznych) uniemożliwiające wypełnianie przez państwo jego głównych funkcji, a przez to osłabiające lub niweczące działania organów lub instytucji realizujących cele i interesy narodowe

iwxOmO6hz7_d5e1004

Zadania

Ćwiczenie 1
R1Wl5pXs51n1p1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1AnLC7NZ5q3V1
zadanie interaktywne]
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RcLpjQQlTQTVi1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.