RSADOMbMuyDln1

Ważne daty

377 p.n.e. – Śmierć HipokratesaHipokratesHipokratesa

100 - 44 p.n.e. – Gajusz Juliusz CezarCezarGajusz Juliusz Cezar

65 - 8 p.n.e. – Kwintus Horacjusz FlakkusHoracyKwintus Horacjusz Flakkus

27 p.n.e. - 14 n.e. – pryncypat Augusta

161 n.e. – GalenGalenGalen lekarzem Marka Aureliusza

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

R1aoPIZJ9dSZx1

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

12) formy czasowników nieregularnych:

h) verba deponentia i semideponentia;

2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

2) strukturę składniową zdania w stronie czynnej i biernej;

Nauczysz się

konstruować formy verba deponentia w indikatiwie praesentis, imperfecti, futuri I;

tłumaczyć wybrane sentencje łacińskie zawierające verba deponetia;

rozwijać umiejętność tłumaczenia tekstu łacińskiego.

VERBA DEPONENTIA

R12GRA8GXdjId

Ćwiczenie 1

Umieść w odpowiednich miejscach tabeli formy czasowników imitor, imitari, imitatus sum (naśladować) oraz sequor, sequi, secutus sum (iść za) wybrane spośród następujących: imitaberis – imitabamini – imitatur – sequitur – sequebantur – sequar – sequemur.

imitabamini, sequemur, sequitur, imitatur, sequar, imitaberis, sequebantur

Indicativus praesentis passivi
Indicativus imperfecti passivi
Indicativus futuri primi passivi

Verba deponentia to czasowniki, które tworzą swoje formy w stronie biernej, ale znaczenie mają czynne, np. hortor – zachęcam, hortaris – zachęcasz, hortari – zachęcać itd. Ich nazwa pochodzi od „deponere” (odkładać, pozbyć się), ponieważ „pozbyły się one” form strony czynnej.

Verba deponentia znajdziemy we wszystkich czterech koniugacjach.


Indicativus praesentis passivi
I	II	III	IV
hortor – zachęcam	verěor – boję się	loquor – mówię	sortior – losuję
hortāris – zachęcasz…	verēris – boisz się…	loquěris – mówisz…	sortīris – losujesz…
hortātur	verētur	loquĭtur	sortītur
hortāmur	verēmur	loquĭmur	sortīmur
hortamĭni	veremĭni	loquimĭni	sortimĭni
hortāntur	verentur	loquuntur	sortiuntur


Infinitivus praesentis passivi
hortāri – zachęcać	verēri – bać się	loqui – mówić	sortīri – losować


Indicativus imperfecti passivi
I	II	III	IV
hortābar – zachęcałem	verebār – bałem się	loquebār – mówiłem	sortiebār – losowałem
hortabāris – zachęcałeś…	verebāris – bałeś się…	loquebāris – mówiłeś…	sortiebāris – losowałeś…
hortabātur	verebātur	loquebātur	sortiebātur
hortabāmur	verebāmur	loquebāmur	sortiebāmur
hortabamĭni	verebamĭni	loquebamĭni	sortiebamĭni
hortabantur	verebantur	loquebantur	sortiebantur


Indicativus futuri primi passivi
I	II	III	IV
hortābor – zachęcę	verēbor – będę się bał	loquar – powiem	sortiar – wylosuję
hortaběris – zachęcisz…	vereběris – będziesz się bał	loquēris – powiesz…	sortiēris – wylosujesz…
hortabĭtur	verebĭtur	loquētur	sortiētur
hortabĭmur	verēbĭmur	loquēmur	sortiēmur
hortabimĭni	verebimĭni	loquemĭni	sortiemĭni
hortabuntur	verebuntur	loquentur	sortientur

Zegary

Rtmad8xyjWPpf

Ćwiczenie 2

R1Ua118kg9sSl

Ćwiczenie 3

Obok form czasownika audio, audire, audivi, auditum zapisz analogiczne formy czasownika proficiscor, proficisci, profectus sum.
"Wzór: audio = proficiscor
audis = proficisceris "

audimus- ..........................
audire- ....................
audiet- ..........................
audiebas- ..............................

Ryas2ctGx1AQj1

Autor nieznany, Fragment świątyni Apolla w Pompejach – widok na zegar słoneczny, ok. I w., Pompeje, Włochy, wikimedia.org, CC BY 2.0

R1Sprnlb5eyrE1

Autor nieznany, Fragment obelisku z Heliopolis, Heliopolis, Egipt, online-skills, CC BY 3.0

RD0CBBN1hpI3P1

Antoni z Wilanowa, Zegar słoneczny z wizerunkiem boga Chronosa, Pałac Jana III Sobieskiego, Wilanów, wikimedia.org, CC BY 3.0

R3OuC75KVkudK1

Autor nieznany, Zegar słoneczny na fasadzie kościoła Mariackiego, Kraków, wikimedia.org, CC BY 3.0

Łatwiej jest nastawić jednakowo filozofów niż zegary (Seneka)

W starożytności, w Grecji i Rzymie, do mierzenia czasu używano zegarów słonecznych (od VI w. p.n.e.) oraz zegarów wodnych (od V w. p.n.e.). Pierwszy zegar słoneczny miał skonstruować filozof Anaksymander z Miletu. Zegary wodne, które odmierzały czas w sposób dość dokładny, istniały dopiero od II w. p.n.e. Używano także klepsydr zbudowanych np. tak, że woda przepływała z jednego naczynia do drugiego.

Rzymianie kopiowali modele greckich zegarów słonecznych (łac. horologium lub solarium). Łączyli metalowy pręt, tzw. gnomon (wskazówka), z tarczą; jego cień wskazywał czas. Jednym z największych zegarów w Rzymie było Horologium, które cesarz OktawianOktawian AugustOktawian kazał zbudować na Polu Marsowym. Funkcję gnomonu pełnił tam obelisk przywieziony z Egiptu.

Na zegarach słonecznych często umieszczano sentencje, np. Sine sole sileo (Bez słońca milczę) lub Horas non numero nisi serenas (Odmierzam tylko szczęśliwe godziny), Omnes laedunt, ultima sanat (Wszystkie ranią, ostatnia zabija), Tempus fugit (Czas ucieka).

Sztuka lekarska

RuBWsrJGsCZuI

Ćwiczenie 4

Połącz formy czasowników arbitror, arbitrari, arbitratus sum – sądzę oraz utor, uti, usus sum – używam z tłumaczeniem tych form.

używacie, sądzą, będę sądzić, używasz, używałam

arbitrabor
utebar
arbitrantur
utimini
uteris

RGBuev2g14LdN

Ćwiczenie 5

Tekst pochodzi z podręcznika H.H. Orberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I. Familia Romana, Newburyport, MA 2005

Quintus: Miror te dolorem pati sine lacrimis. Noli conari e lecto surgere! Tłumaczenie: ..............................................................................................................................................................................................
Marcus: Iam surgere conatus sum. At necesse fuit me continuo recumbere, quia dolorem gravem ferre patior. Specta pedes meos, Quinte. Antequam de arbore cecidi, pares erant. Nunc pes dexter maior est pede laevo. Fortasse os fractum est. Tłumaczenie: ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Quintus: Miror te crus non fregisse, quod de tam alta arbore cecidisti. Ossa tua integra sunt omnia. Noli flere! Tłumaczenie: ......................................................................................................................................................................................................................................................
Marcus: Non fleo, sed cum alii pueri ludunt, ego domi manere debeo. Ne libros quidem legere possum, quod valde pes mihi dolet. Tłumaczenie: ........................................................................................................................................................................................................................................................................................

Przekład do tekstu:m405879237c98676a_0000000000015Przekład do tekstu:

Sztuce lekarskiej w starożytności patronowało wielu bogów. W Grecji – Apollo, AsklepiosAsklepiosAsklepios i Artemida. W Rzymie czczono Apollina‑lekarza (Apollo Medicus), Marsa, Junonę Lucynę, Asklepiosa‑Eskulapa.

Najważniejszym greckim bogiem‑lekarzem był Asklepios, którego ojcem był Apollo, a matką nimfa KoronisKoronisKoronis. Urodziła ona syna potajemnie i porzuciła. Zaopiekowały się nim zwierzęta: koza, która go karmiła, i pies, który go strzegł. Apollo oddał później Asklepiosa w ręce mądrego centaura Cheirona, który nauczył go sztuki lekarskiej. Asklepios osiągnął biegłość w leczeniu, czasem jednak wskrzeszał ludzi i za to został zabity piorunem przez Zeusa. Dzieci Asklepiosa poszły w ślady ojca: synowie byli lekarzami, córka Panakeia stała się symbolem uzdrawiania za pomocą ziół, druga zaś – HygiejaHygieiaHygieja– stała się uosobieniem zdrowia. Kult Asklepiosa ukształtował się w Epidauros na Peloponezie – powstała tam prawdziwa sztuka lekarska, którą praktykowali potomkowie Asklepiosa.

Najsławniejszym lekarzem starożytnym jest bez wątpienia HipokratesHipokratesHipokrates (V–IV w. p.n.e.), który działał na wyspie Kos. Leczył on chorych, poddając ich obserwacji, by postawić właściwą diagnozę. Ważnym elementem jego metody były dieta, higiena, stosowanie ziół i zwalczanie przesądów. Z imieniem Hipokratesa łączymy tzw. Corpus Hippocrateum, jednak z pewnością jest to zbiór pism pozostawionych przez różnych lekarzy i różne szkoły. Przypisujemy mu także powiedzenia (znane w wersji łacińskiej): Ars longa, vita brevis (Sztuka długa, życie krótkie), Primum non nocere (Po pierwsze nie szkodzić). Miejsca kultu Asklepiosa – asklepiejony – powoli przekształcały się w szpitale. Z czasem w wielu miastach greckich powstały także prywatne praktyki, częściej jednak działali w nich lekarze opłacani z kasy miejskiej.

W Rzymie kult Asklepiosa pojawił się na początku III w. p.n.e., kiedy to w czasie zarazy sprowadzono z Epidauru poświęconego Asklepiosowi węża, który jako siedzibę wybrał sobie wyspę na Tybrze. Powstał tam zaraz asklepiejon. Wśród Rzymian nie znajdziemy wtedy lekarzy, sztukę tę uprawiali tam Grecy, nie ceniono ich jednak, wręcz przeciwnie – traktowano z dużą podejrzliwością. Ta sytuacja zmienia się powoli od I w. p.n.e. Wśród lekarzy działających w Rzymie dużym uznaniem cieszą się: Antoniusz Musa – lekarz Augusta, CelsusCelsusCelsus – lekarz czasów Tyberiusza i GalenGalenGalen – lekarz cesarski od 161 r. n.e.

R1DdoG6FFm9Oz1

Ilustracja przedstawia dzieło autorstwa Giovanni’ego Tongolli pt. „Znalezienie Asklepiosa”. W centrum obrazu widnieje nagie niemowlę leżące w lesie na białej tkaninie. Dziecko jest wtulone w kozę, a u jego stóp leży pies. Nad chłopcem pochyla się młody mężczyzna. Jego nagie ciało okrywa czerwona chusta. Wyciąga rękę w stronę chłopca. U stóp mężczyzny leży fletnia Pana i kapelusz, atrybuty pasterza. Na pierwszym planie obrazu, wśród traw, prześlizgują się dwa węże. — Giovanni Tongolli, „Znalezienie Asklepiosa“, 1822-1839, Galeria Walker, Liverpool, wikimedia.org, CC BY 3.0

Rk5qvLyQZGOEP1

Autor nieznany, Kamień wotywny, I - II w., Muzeum Brytyjskie, Londyn, wikimedia.org, CC BY 2.0

m405879237c98676a_0000000000015

RVzqZF1VqAeTq1

Ferdinand Georg Waldmüller, „Hygieia, Hippokrates, Flora, i Galen“, 1826 r., Galeria Belvedere, Austria, wikimedia.org, domena publiczna

R1UdQ8taevqAC1

Pieter Lastman, „Hipokrates odwiedza Demokryta“, 1622 r., Muzeum Sztuk Pięknych, Lille, wikimedia.org, domena publiczna

Oktawian August

RPiooL59iLTbr

Ćwiczenie 6

Połącz w pary zdania oraz ich tłumaczenia.

Chwalimy przeszłość, żyjemy teraz., Pamiętaj o śmierci., Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę, Potrafisz odnosić zwycięstwa, ale nie umiesz ich wykorzystać., Sława idzie jak cień za męstwem.

Dulce et decorum est pro patria mori.
Laudamus veteres, sed nostris utimur annis.
Gloria virtutem tamquam umbra sequitur.
Memento mori.
Vincere scis, victoriā uti nescis.

ReECD2xOVFPM11

Ilustracja przedstawia reliefowe popiersie cesarza Augusta wykonane z białego tworzywa (kość słoniowa?). Płaskorzeźba umieszczona jest na owalnym szklanym podłożu. Cesarz ukazany jest z profilu. Przedstawiony jest jako młody mężczyzna ubrany w zbroję. Ma krótkie włosy przewiązane opaską z metalowymi zdobieniami. — Autor nieznany, „Portret Cesarza Augusta“, 14-20 r., Muzeum Brytyjskie, Londyn, wikimedia.org, domena publiczna

Sławne słowa Dulce et decorum est pro patria mori to fragment drugiej ody Horacego (ks. III Carmina), poświęconej virtus Romana – cnocie męstwa rzymskiego w różnych jej postaciach. Utwory podejmujące tę tematykę spotykają się w Rzymie z dużą przychylnością Oktawiana Augusta – celem jego polityki jest ugaszenie wojen domowych, zaprowadzenie pokoju (pax Romana) na terenie Imperium oraz przywrócenie znaczenia dawnych cnót – mores maiorum (obyczajów przodków), takich jak: surowość obyczajów, hart ciała i ducha, pracowitość, pobożność, skromność i uczciwość. W sztuce i literaturze tych czasów, zwłaszcza w twórczości Wergiliusza i Horacego, można znaleźć wiele dowodów na to, że także ludzie kultury włączają się w dzieło budowania nowego ładu, którego autorem jest Oktawian.

RP9TPhD98QG6g1

Ilustracja przedstawia fragment kamiennej płaskorzeźby. Ukazany jest na niej mężczyzna z profilu w pozycji biesiadnej (półleżącej). Jest to człowiek w dojrzałym wieku. Ma krótkie włosy, zmarszczki i wysokie czoło. W lewej dłoni trzyma puchar. Z prawej strony płaskorzeźby, za plecami mężczyzny, widoczny jest pień drzewa. — Autor nieznany, „domniemany portret Horacego“, ok. 50 r., Muzeum Sztuk Pięknych, Boston, wikimedia.org, domena publiczna

R1SvKzuRe9IcV1

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Adalberta von Roesslera pt. „Horacy“. Na obrazie ukazane jest wnętrze pomieszczenia z marmurowymi kolumnami i kolorową posadzką. W centrum na schodach siedzi Horacy oparty plecami o mównicę. U jego stóp leży lira. Poeta, ubrany w białą szatę, unosi prawą rękę do góry. Pochyla się nad zwojem papirusu trzymanym w lewej ręce. Wokół zgromadzili się liczni słuchacze. Ubrani są w wytworne szaty. Siedzą na sofach i krzesłach; niektórzy stoją. Służący wyjmuje z dużego pojemnika kolejne zwoje. Pod boczną kolumną stoją dwaj legioniści. Za kolumnami rozpościera się widok na zbocze porośnięte trawą oraz arkadowy budynek. — Adalbert von Roessler, „Horacy“, ok. 1922., Dom Aukcyjny w Dusseldorfie, wikimedia.org, domena publiczna.

RDtzPJhuoq9l5

Ćwiczenie 7

Połącz w pary sentencje z ich tłumaczeniami.

cnota rzymska, pokój rzymski, słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę

Dulce et decorum est pro patria mori
pax Romana
virtus Romana

Słowniki

Słownik pojęć

Asklepios

u Latynów Eskulap – heros, bóg sztuki lekarskiej, syn Apollona i nimfy Koronis.

Celsus

I w. n.e., lekarz czasów cesarza Tyberiusza

Cezar

Gajusz Juliusz Cezar (100–44 p.n.e.), polityk, wódz i pisarz, przywódca popularów. Autor historycznej relacji z podboju Galii (dzieło pt. „Wojna galijska”). Zamordowany w 44 r. p.n.e.

Chiron, Chejron

w mitologii greckiej centaur sławny z mądrości i szlachetności; znał sztukę leczenia; wychował m.in. Achillesa i Asklepiosa.

Chronos

w mitologii greckiej personifikacja czasu.

Demokryt

Demokryt z Abdery (ok. 460–ok. 400 p.n.e.) rozwinął atomistyczną teorię materii; odbył wiele podróży dla zdobycia wiedzy. Miał być nauczycielem Hipokratesa.

Galen

pochodził z Pergamonu (129–199). W 161 r. został lekarzem cesarza Marka Aurelliusza, potem jego synów. Jeden z najwybitniejszych lekarzy starożytności.

Flora

uosobienie sił, dzięki którym drzewa pokrywają się kwiatami. Dała ludziom miód, nasiona kwiatów.

Heweliusz

Jan Heweliusz (1611–1687), sławny gdański astronom, matematyk. Jednym z jego patronów był król Jan III Sobieski, któremu astronom dedykował ostatnie swoje prace. W 1683 r. dla uczczenia zwycięstwa pod Wiedniem Heweliusz nazwał odkrytą właśnie konstelację „Scutum Sobiescianum” – „Tarczą Sobieskiego”.

Hipokrates

pochodził z wyspy Kos (ok. 460–377 p.n.e.), „ojciec medycyny”, autor części pism zawartych w „Corpus Hippokrateum”. Jeden z najwybitniejszych lekarzy starożytności.

Horacy

Quintus Horactius Flaccus (65–8 p.n.e.), sławny rzymski poeta liryczny, autor „Księgi epodów”, „Satyr”, „Pieśni” i „Listów”.

Hygieia

córka Asklepiosa, synonim zdrowia.

Koronis

nimfa, która urodziła Apollinowi syna Asklepiosa. Według jednej wersji mitu zdradziła boga ze śmiertelnikiem i została zabita przez Artemidę, Apollo jednak uratował mającego się urodzić syna, według drugiej Koronis porzuciła Asklepiosa, którego wychowały najpierw zwierzęta, a potem centaur Chiron.

Oktawian August

Caius Iulius Octavianus (63 p.n.e. – 14 n.e.), wnuk siostry Cezara, wyznaczony na jego następcę. W 27 r. p.n.e. otrzymuje przydomek Augusta. Tworzy ramy nowego ustroju – pryncypatu.

Słownik łacińsko‑polski

R1OAJp8pcKYVw1

Źródło: online skills, licencja: CC0.

m405879237c98676a_0000000000326