Ważne daty
ok. 87‑54/32 p.n.e. - lata życia Marka Waleriusza Katullusa
56 p.n.e. - Marek Tulliusz Cyceron wygłosił mowę Prō Caeliō, w której przedstawił sylwetkę ukochanej Katullusa – Klodii.
Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
l) formy czasowników nieregularnych:
- verba semideponentia.
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
l) odmienia następujące czasowniki nieregularne:- verba semideponentia.
analizować i rozumieć teksty łacińskie oraz odpowiadać na pytania związane z danym tekstem;
wykorzystywać znajomość verba semideponentia.
Przypomnij sobie znaczenia verba semideponentia, dobierając do czasowników odpowiednie objaśnienia.
Po lewej stronie znajduje się Verbum, po prawej stronie jest Explicatio.
Maximā cupiditāte aliquid cōnor., Revēniō. Redeō., Laetus sum., Fīdūciam habeō. Spem pōnō., Mōs meus est. Meae cōnsuētūdinis est. Cōnsuēscō, cōnsuēscere, cōnsuēvī, cōnsuētum
audeō, audēre, ausus sum | |
gaudeō, gaudēre, gāvīsus sum | |
revertor, revertī, revertī | |
soleō, solēre, solitus sum | |
fīdō, fīdere, fīsus sum |
Verba semideponentia to czasowniki, które formy czasu praesentis, imperfecti i futuri I tworzą tylko w stronie czynnej, a perfecti, plusquamperfecti i futuri II tworzą tylko w stronie biernej.
Jeden z czasowników zachowuje się inaczej. Czasownik revertor, reverti, reverti czasy praesens, imperfectum i futurum I tworzy w stronie biernej, a czasy perfectum, plusquamperfectum i futurum II - w stronie czynnej.
Pamiętając w jaki sposób verba semideponentia tworzą formy czasownikowe, powtórz materiał gramatyczny wstawiając czasowniki w odpowiednie miejsce w tabeli.
Indicativus Praesentis |
Indicativus Futuri I |
Indicativus Imperfecti |
Indicativus Perfecti |
Indicativus Plusquamperfecti |
Indicativus Futuri II |
Infinitivus |
Participium Praesentis activi |
Participium Perfecti passivi |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Utwórz formę koniunktiwu praesentis dla I osoby liczby pojedynczej od czasownika audeō, audēre, ausus sum.
RozwiązanieRozwiązanie
Gajusz Waleriusz Katullus
KatullusKatullus należał do kręgu tzw. neoteryków i jest on jedynym przedstawicielem tej grupy, którego twórczość dobrze znamy. Neoterycy, czyli tzw. nowi poeci, naśladowali Kallimacha i innych poetów hellenistycznych. Na ich wzór eksperymentowali więc z metrum, językiem i treścią swoich utworów. Zerwali z tradycją wielkiego eposu historycznego i pisali utwory krótkie, acz uczone, pełne erudycji i dopracowane do perfekcji. Ich poezja pełna jest osobistych wyznań.
Najbardziej oryginalne są drobne utwory Katullusa, nazywane przez niego nugae (żarty, fraszki, błahostki). W swojej twórczości poeta poruszał wiele tematów. Pisał o miłości, przyjaźni i o samej poezji. Uwagę poświęcał również politykom. Krytycznie i złośliwie odnosił się do Cycerona i Cezara, czyniąc ich celem swoich satyrycznych pocisków w epigramach.
Najbardziej jednak słynie Katullus ze swoich poematów miłosnych dedykowanych bohaterce o imieniu Lesbia. Zapewne jednak imię Lesbia stanowi pseudonim dla kobiety o nieprzeciętnej inteligencji i wyjątkowym usposobieniu.
Źródło:Źródło:
Korneliusz Nepos
Korneliusz NeposKorneliusz Nepos, rzymski historyk żyjący w I p.n.e., był autorem takich dzieł jak:
Chronica (chronologiczne zestawienie w trzech księgach dziejów Grecji i Rzymu, pierwsze w literaturze rzymskiej);
Exempla (anegdoty historyczne);
oraz antycznych biografii zatytułowanych De viris illustribus (Żywoty wybitnych mężów).
Zachowała się z tego okresu księga życiorysów sławnych wodzów z obcych narodów oraz życiorysy Katona Starszego oraz Attyka. Korneliusz Nepos był przyjacielem Katullusa. W imię tej przyjaźni poeta dedykował historykowi księgę swoich poezji.
Catullus, Carmen 1Catullus, Carmen 1
Cui dōnō lepidum novum libellum 1
āridā modo pūmice expolītum?
Cornēlī, tibi: namque tū solēbās
meās esse aliquid putāre nūgās
iam tum, cum ausus es ūnus Ītalōrum 5
omne aevum tribus explicāre cartīs
doctīs, Iuppiter, et labōriōsīs.
quārē habē tibi quidquid hoc libellī
quālecumque; quod, ō patrōna virgō,
plūs ūnō maneat perenne saeclō. 10
Poezja łacińska
Poezja łacińskaPoezja łacińska była poezją metryczną. Wersy oparte były na określonym wzorcu rytmicznym nazywanym metrum.
Miarą wierszową, której użył Katullus w omawianym utworze, jest tzw. jedenastozgłoskowiec falecejskijedenastozgłoskowiec falecejski. Nazwę swoją otrzymał od poety aleksandryjskiego Falajkosa. Miara ta była używana przez poetów greckich i rzymskich do komponowania krótkich utworów. Wiersz falecejski był często używany przez Safonę, Kallimacha i Teokryta. Stał się też ulubioną miarą Katullusa.
Ogólny schemat jedenastozgłoskowca wygląda następująco:
z nagłosem jambicznym:
z nagłosem spondeicznym:
z nagłosem trocheicznym:
Przeczytaj poniższy wiersz z zachowaniem miary wierszowej. Sylaby pogrubione to sylaby akcentowane.
Cui dōnō lepidum novum libellum 1
āridā modo pūmice expolītum?
Cornēlī, tibi: namque tū solēbās
meās esse aliquid putāre nūgās
iam tum, cum ausus es ūnus Ītalōrum 5
omne aevum tribus explicāre cartīs
doctīs, Iuppiter, et labōriōsīs.
quārē habē tibi quidquid hoc libellī
quālecumque; quod, ō patrōna virgō,
plūs ūnō maneat perenne saeclō. 10
Poezja metryczna
Nie myśl, że tylko antyczni poeci tworzyli poezję metryczną. W grupie znanych autorów, którzy stosowali miarę wierszową w postaci jedenastozgłoskowca znajdują się:
Jan Kochankowski;
Ignacy Krasicki;
Juliusz Słowacki;
Adam Mickiewicz;
Dante Alighieri.
Przypomnij sobie treść wiersza poznanego w trakcie lekcji, a następnie wersy w języku łacińskim połącz z odpowiadającymi im wersami w języku polskim. Autorami przekładu są Grzegorz Franczak i Aleksandra Klęczar.
Tobie, Korneli! Bo Ty jeden zawsze cenić umiałeś moje płoche fraszki,, i to gdyś płodził - śmiały Rzymianinie! -dzieje powszechne w jednym woluminie, uczone, przebóg, przypłacone zdrowiem!, Przyjmij książeczkę. Jakąkolwiek bowiem, wartość przedstawia, wszak za wstawiennictwem boskiej patronki przetrwa wieki wszystkie., Komu nowiutką książeczkę tę wręczyć, oszlifowaną chropawym pumeksem?
Cui dōnō lepidum novum libellum āridā modo pūmice expolītum? | |
Cornēlī, tibi: namque tū solēbās meās esse aliquid putāre nūgās | |
iam tumiam tum, cum ausus es ūnus Ītalōrum omne aevum tribus explicāre cartīs doctīs, Iuppiter, et labōriōsīs. | |
quārē habē tibi quidquid hoc libellī quālecumque; quod, ō patrōna virgō, plūs ūnō maneat perenne eclō. |
Słowniki
Słownik pojęć
artystyczna nalepka z imieniem i nazwiskiem lub godłem właściciela, umieszczana zazwyczaj na wewnętrznej stronie okładki; ex libris (rzadko), ekslibrys (rzadko), księgoznak, znak własnościowy.
Wiersz o ogólnym schemacie wyglądającym następująco:
• z nagłosem jambicznym:
• z nagłosem spondeicznym:
• z nagłosem trocheicznym:
Nazwę swoją otrzymał od poety aleksandryjskiego Falajkosa. Miara ta była używana przez poetów greckich i rzymskich do komponowania krótkich utworów.
Wiersz falecejski był często używany przez Safonę, Kallimacha i Teokryta. Stał się też ulubioną miarą Katullusa.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Słownik języka polskiego PWN
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej PWN
Jan Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
Anna Świderkówna (red.), Słownik pisarzy antycznych, Warszawa 2001.
Zygmunt Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2014.
Paul Veyne (red.), Człowiek Rzymu, Warszawa 2000.
Lidia Winniczuk (red.), Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.