W cieniu Hitlera i Stalina. Totalitaryzmy w międzywojennej Europie
Wprowadzenie

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Przemówienie Hitlera Źródło: domena publiczna.
Zadanie na rozgrzewkę
Przypomnij, jakie były losy Niemców i Rosjan w I wojnie światowej – uzupełnij tabelę.
Państwo | Stolica | Blok militarny, do którego państwo należało | Wynik wojny | Postawa ludności pod koniec wojny |
Rosja | ||||
Niemcy |
Co to jest totalitaryzm?
To ustrój, w którym państwo stara się kontrolować całe życie obywateli. Władza oczekuje, że wszyscy będą się zachowywać dokładnie tak, jak ona chce. Próbuje przekonać do tego obywateli, i to już od najmłodszych lat.
Organizacje młodzieżowe


Napisz trzy pytania, jakie zadałbyś dzieciom z organizacji Hitlerjugend i Pionierów.
Na podstawie wypowiedzi członka Hitlerjugend i radzieckiego pioniera porównaj obie organizacje, przyporządkowując ich cechy do odpowiednich zbiorów.
kult tężyzny fizycznej, uwielbienie dla przywódcy państwa, główna ideologia: nacjonalizm, nienawiść do Żydów, główna ideologia: komunizm, organizacja całego życia dzieci w szkole i na wakacjach, nienawiść do kapitalistów, kult pracy fizycznej, mundury, kult Hitlera, kult Stalina, kult armii
HITLERJUGEND | |
---|---|
PIONIERZY | |
WSPÓLNE DLA OBU ORGANIZACJI |
Reakcje ludzi
Czy obywatele przyjmowali ideologię nazistowską i komunistyczną? Niektórzy na pewno tak.
Zwróć uwagę na reakcje słuchaczy na przemówienia Adolfa Hitlera i Józefa Stalina przedstawione we wprowadzeniu. Za pomocą jakich słów można je scharakteryzować?
Wśród wymienionych wyrazów znajdź synonim (wyraz o podobnym znaczeniu) do wyrazu „entuzjazm” oraz jego antonim (wyraz o przeciwnym znaczeniu).
obojętność, spokój, owacja, obawa, niechęć, panika, histeria, zapał
Synonimem wyrazu „entuzjazm” jest ...........................
Jego antonim to ...........................

Po lewej stronie znajduje się fragment fotografii z 1938 roku. Jakie emocje towarzyszą przedstawionej na zdjęciu kobiecie?
Reakcje ludzi
A jak ocenisz emocje towarzyszące kobietom, po obejrzeniu całej fotografii?

Terror
Nie wszyscy jednak podzielali taki zapał. Wobec tych, którzy nie chcieli się dostosować do panującej ideologii, stosowano przymus. Przyjmował on różne formy. Oto niektóre z nich:


Którego z totalitaryzmów dotyczą ilustracje palenia książek i niszczenia żydowskich sklepów?
- niemieckiego
- radzieckiego
Przedstawiciele takich grup, jak Żydzi w Niemczech albo właściciele ziemi w Związku Radzieckim, nawet gdyby chcieli, nie mieli możliwości, by poprzeć władzę. Z góry byli uznani za wrogów.
Wrogów władzy i ideologii pozbawiano pracy i środków do życia, przymusowo przesiedlano, osadzano w więzieniach albo obozach koncentracyjnych, a nawet skazywano na śmierć.
Nazistowskie obozy koncentracyjne
Rządzący w Niemczech naziści zakładali obozy koncentracyjne w całym kraju, a potem także na terenach, które armia niemiecka podbiła na przełomie lat 30. i 40. XX wieku.

Odszukaj na mapie Buchenwald.
Przeczytaj relację Jana Krawca, który był więźniem Buchenwaldu, i zaznacz, o czym wspomina autor.
- o przyjmowaniu do obozu
- o miejscu do spania
- o łazienkach
- o wyżywieniu
- o pracy
- o apelach
- o prześladowaniu więźniów przez nadzorców
- o ucieczkach
Nieopublikowane wspomnienia Jana Krawca, redaktora naczelnego "Dziennika Związkowego" z ChicagoBarak był podobny do tych w Birkenau. Brama wejściowa na przyczółku, po obydwu stronach korytarza trzypiętrowe drewniane prycze. Było tak samo ciasno jak w Birkenau i spaliśmy na gołych deskach. Blokowy i sztubowy (niemiecki kryminalista) wymyślali bezsensowne zajęcia, najczęściej ćwiczenie szybkiego wychodzenia na apel, co dawało im okazję do popędzania nas kijami. Szybko przekonaliśmy się, że blokowy lubi dokuczać, a nawet znęcać się nad współwięźniami.
Obóz znajduje się na zboczu wzniesienia, otoczony lasem. Ulice przecinają się pod kątem prostym, tworząc wielką szachownicę. Z bramy wejściowej wchodziło się na wielki plac, na którym codziennie odbywały się apele – liczenie więźniów obecnych na placu, pracujących i w szpitalu. Gdy władze nie mogły się doliczyć, więźniowie stali na placu aż do znalezienia pomyłki, czasem do północy, a nawet do rana, bez względu na pogodę. Na długich apelach umierali słabi i chorzy.
Jako „ogrodnik” znalazłem się w grupie kilkunastu więźniów roznoszących nawóz z kanałów. Służyły do tego „nosiłki” (chyba z czeskiego). Między dwoma drążkami, okrągłymi i gładkimi na końcach, była przymocowana drewniana skrzynka, którą więźniowie pracujący w zakładzie oczyszczania napełniali nawozem. Nosiłki były ciężkie. Jeden więzień chwytał koniec drążków z przodu, drugi z tyłu. W czasie lub po deszczu glina zamieniała się w kleiste błoto, drewniaki grzęzły w nim i trudno było je wyciągnąć. Dość często wyciągało się stopę (gołą, nie mieliśmy skarpetek ani onuc, a nawet szmat, by owinąć stopy). Gdy drewniak został w błocie, trzeba było nosiłki postawić na ziemi, wyciągnąć drewniak i wcisnąć w niego brudną stopę. Po chwili powtarzało się to samo, jednemu lub drugiemu niosącemu nosiłki. Po kilku dniach każdy z nas miał na wierzchu stopy poprzeczny pasek startej skóry, który krwawił, krew mieszała się z gliną i ból był coraz dotkliwszy.
Rano otrzymywaliśmy porcję chleba (nie wiem, ile ważyła) z kostką margaryny i lurę zastępującą kawę; w południe podczas półgodzinnej przerwy w pracy dostawaliśmy pół kwarty wodnistej zupy, wieczorem kwartę zupy, zwykle marnej. Jedynie grochówka raz, czasem dwa razy w tygodniu była smaczna i pożywna. Kto zjadł rano całą porcję chleba z margaryną, po południu był głodny i słaby. Ciężko mu było utrzymać wymagane tempo pracy, by uniknąć kija. Należało rano zostawić część chleba i margaryny na obiad.
Nieopublikowane wspomnienia Jana Krawca, redaktora naczelnego „Dziennika Związkowego” z Chicago.
Z rozsypanek utwórz słowa, które charakteryzują życie w obozie koncentracyjnym.
ŁGDÓ - ............
CTANIOAS - ................
RCNIEIEIEP - ....................
WKSZYY - ............
CSTRUWIEOKOŃ - ..........................
Radzieckie obozy pracy, czyli łagry
Władze radzieckie tworzyły obozy pracy zwane po rosyjsku łagrami. Zwróć uwagę, że wiele z nich ulokowano na dalekiej północy oraz na wschodzie kraju, gdzie panują bardzo ciężkie warunki do życia, ale występują surowce naturalne lub rosną gęste lasy, dostarczające drewna.

Więźniów z tych obozów wykorzystywano m.in.: do pracy w kopalniach, przy wyrębie lasów, a także do budowy kanałów.

Na podstawie ilustracji odpowiedz na pytania:
Które z elementów życia więźniów w Buchenwaldzie można odnieść także do osób przedstawionych na fotografii?
Jakie czynności musieli wykonać robotnicy, aby powstał kanał?
Jakich maszyn i urządzeń można by do tego użyć?
A jakie widać na fotografii?
Ekspansja terytorialna
Zarówno III Rzesza (Niemcy nazistowskie), jak i Związek Radziecki prowadziły politykę podbojów. Z jednej strony budziło to w obywatelach poczucie dumy i podnosiło ich gotowość do znoszenia niedogodności i prześladowań. Z drugiej zaś rodziło ofiary totalitaryzmu, którymi stawali się mieszkańcy terenów przyłączonych.
Na podstawie map odpowiedz na pytania. Zaznacz właściwe z wymienionych państw.
Ziemie jakich państw znajdowały się w pewnym okresie wojny pod władzą Niemiec?
PolskaCzechosłowacjaWielka BrytaniaAustriaFrancjaBelgiaHiszpaniaHolandiaNorwegiaZwiązek RadzieckiTurcja
Ziemie jakich państw znajdowały się w pewnym okresie wojny pod władzą ZSRR?
PolskaWęgryRumuniaTurcjaFinlandiaBułgariaCzechosłowacjaFrancjaNiemcy
Podsumowanie
W latach 30. XX wieku w Niemczech i w Związku Radzieckim rozwinęły się systemy totalitarne. Rządy totalitarne dążyły do totalnej (całkowitej) kontroli swoich obywateli. Całe życie podporządkowane zostało ideologii: komunistycznej w Związku Radzieckim i nazistowskiej w Niemczech. Każda z nich definiowała swoje cele i wartości, określała wzory do naśladowania i wrogów, których należało zwalczać. Kto się temu nie podporządkował, był prześladowany. Stworzono w tym celu system represji: policję, więzienia i obozy koncentracyjne.
Odczytywać informacje z mapy.
Rozpoznawać i nazywać emocje.
Jakie prawa człowieka naruszały totalitaryzmy? W jaki sposób można walczyć z totalitaryzmem? Czy dziś grozi nam totalitaryzm? W jaki sposób należy mu zapobiegać?