Nieopublikowane wspomnienia Jana Krawca, redaktora naczelnego "Dziennika Związkowego" z Chicago

Barak był podobny do tych w Birkenau. Brama wejściowa na przyczółku, po obydwu stronach korytarza trzypiętrowe drewniane prycze. Było tak samo ciasno jak w Birkenau i spaliśmy na gołych deskach. Blokowy i sztubowy (niemiecki kryminalista) wymyślali bezsensowne zajęcia, najczęściej ćwiczenie szybkiego wychodzenia na apel, co dawało im okazję do popędzania nas kijami. Szybko przekonaliśmy się, że blokowy lubi dokuczać, a nawet znęcać się nad współwięźniami.

Obóz znajduje się na zboczu wzniesienia, otoczony lasem. Ulice przecinają się pod kątem prostym, tworząc wielką szachownicę. Z bramy wejściowej wchodziło się na wielki plac, na którym codziennie odbywały się apele – liczenie więźniów obecnych na placu, pracujących i w szpitalu. Gdy władze nie mogły się doliczyć, więźniowie stali na placu aż do znalezienia pomyłki, czasem do północy, a nawet do rana, bez względu na pogodę. Na długich apelach umierali słabi i chorzy.

Jako „ogrodnik” znalazłem się w grupie kilkunastu więźniów roznoszących nawóz z kanałów. Służyły do tego „nosiłki” (chyba z czeskiego). Między dwoma drążkami, okrągłymi i gładkimi na końcach, była przymocowana drewniana skrzynka, którą więźniowie pracujący w zakładzie oczyszczania napełniali nawozem. Nosiłki były ciężkie. Jeden więzień chwytał koniec drążków z przodu, drugi z tyłu. W czasie lub po deszczu glina zamieniała się w kleiste błoto, drewniaki grzęzły w nim i trudno było je wyciągnąć. Dość często wyciągało się stopę (gołą, nie mieliśmy skarpetek ani onuc, a nawet szmat, by owinąć stopy). Gdy drewniak został w błocie, trzeba było nosiłki postawić na ziemi, wyciągnąć drewniak i wcisnąć w niego brudną stopę. Po chwili powtarzało się to samo, jednemu lub drugiemu niosącemu nosiłki. Po kilku dniach każdy z nas miał na wierzchu stopy poprzeczny pasek startej skóry, który krwawił, krew mieszała się z gliną i ból był coraz dotkliwszy.

Rano otrzymywaliśmy porcję chleba (nie wiem, ile ważyła) z kostką margaryny i lurę zastępującą kawę; w południe podczas półgodzinnej przerwy w pracy dostawaliśmy pół kwarty wodnistej zupy, wieczorem kwartę zupy, zwykle marnej. Jedynie grochówka raz, czasem dwa razy w tygodniu była smaczna i pożywna. Kto zjadł rano całą porcję chleba z margaryną, po południu był głodny i słaby. Ciężko mu było utrzymać wymagane tempo pracy, by uniknąć kija. Należało rano zostawić część chleba i margaryny na obiad.

j0000008N5B6v32_00000_BIB_001Nieopublikowane wspomnienia Jana Krawca, redaktora naczelnego „Dziennika Związkowego” z Chicago.