W czasie wojny milczą muzy, a czy obowiązuje prawo? Wojna w prawie międzynarodowym
W czasie wojny milczą muzy, a czy obowiązuje prawo? Wojna w prawie międzynarodowym
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Po przeprowadzonej lekcji uczeń:
wie, czym jest ius ad bellum,
wie, co to jest i kiedy był podpisany Pakt Brianda – Kelloga,
wie, czym jest wojna agresywna i prawo do obrony,
zna pojęcia: wojna prewencyjna, wojna psychologiczna, zimna wojna, gwiezdne wojny, wojna podjazdowa,
wie, co to jest prawo wojenne, zna źródła prawa wojennego,
zna podstawowe zasady prawa wojennego,
wie, czym się różni szpieg od zwiadowcy,
wie, kim są dezerterzy i najemnicy w prawie wojennym,
zna zasady ochrony ofiar wojny,
zna genezę, zadania, działalność Międzynarodowego Czerwonego Krzyża,
wie, czym jest okupacja wojenna,
zna możliwości zakończenia wojny (rozejm, zawieszenie broni, traktat pokojowy).
b) Umiejętności
Uczeń:
objaśnia zagadnienia terroryzmu i wyjaśnia, dlaczego w odniesieniu do terrorystów nie są stosowane zasady prawa wojennego,
wymienia przyczyny, dla których wojna nuklearna w świetle prawa międzynarodowego jest niedopuszczalna, mimo iż nie jest bezpośrednio zakazana,
dostrzega różnice między zakończeniem wojny a zakończeniem działań wojennych.
2. Metoda i forma pracy
Heureza: uczniowie wraz z nauczycielem wyjaśniają niektóre pojęcia dotyczące wojny.
Forma podająca: nauczyciel przedstawia i omawia najważniejsze zapisy prawa wojennego.
Zakończenie lekcji będzie miało charakter dyskusji: Dlaczego dzisiaj, mimo potępienia
i zakazu wojny agresywnej, wciąż wybuchają nowe konflikty? Czy ludzkość nie potrafi rozwiązywać swoich sporów bez uciekania się do siły?
3. Środki dydaktyczne
Skopiowane fragmenty Karty Narodów Zjednoczonych.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel objaśnia termin: wojna. Wymienia różne rodzaje wojen i krótko je charakteryzuje (m.in. wojna domowa, biologiczna, pozycyjna, atomowa, psychologiczna). Podaje odpowiednie przykłady. Przedstawia traktowanie wojny jako elementu polityki zagranicznej
i suwerennego prawa każdego państwa (ius ad bellum). Przedstawia historię zapisów prawa międzynarodowego zakazujących wojny agresywnej. Opowiada o wyrzeczeniu się wojny jako narzędzia polityki zagranicznej zawartym w Pakcie Brianda‑Kelloga (1928). Czyta odnośne artykuły Karty NZ.
Nauczyciel podkreśla, że wojna agresywna jest w świetle współczesnego prawa zbrodnią przeciw pokojowi i jej wywołanie pociąga za sobą międzynarodowe konsekwencje prawne. Podaje przykład rezolucji Rady Bezpieczeństwa NZ spowodowanych zajęciem Kuwejtu przez Irak w 1990 roku. Nauczyciel podaje, w jakich przypadkach możemy mówić o agresji, jak określać, kto jest agresorem, a kto ofiarą. Przedstawia zasadę pierwszeństwa (kto pierwszy popełni określony czyn jest agresorem) oraz zasadę, że agresji może dokonać tylko państwo przeciwko państwu. Wyjaśnia, dlaczego wojny narodowowyzwoleńcze nie mogą być traktowane jako wojny agresywne. Wymienia czyny (na podstawie konwencji londyńskich
z 1933 roku), które mogą być uważane za dopuszczenie się agresji (m.in. atak zbrojny, wypowiedzenie wojny, blokada morska).
b) Faza realizacyjna
Rozróżnienie stanu wojny od działań wojennych.
Czym różni się wojna od konfliktu zbrojnego?
Czego dotyczy prawo wojenne i kogo ono obowiązuje?
Humanitarny charakter prawa wojennego i dążenie do zapobiegania lub łagodzenia okrucieństw dokonywanych w trakcie konfliktów zbrojnych.
Wymienienie najważniejszych źródeł prawa wojennego (m.in. konwencje haskie
z 1899 i 1907 roku oraz konwencje genewskie o ochronie ofiar wojny z 1949).Podstawowe zasady prawa wojennego (m.in. zakaz prowadzenia działań zbrojnych przeciwko ludności cywilnej, nakaz humanitarnego traktowania jeńców, zakaz stosowania określonych rodzajów uzbrojenia).
Czym różni się teatr wojny od obszaru wojny?
Obowiązek ostrzeżenia o możliwości wypowiedzenia wojny i liczne przykłady niedopełnienia tego obowiązku (np. Pearl Harbor).
Prowadzenie wojny:
kto wchodzi w skład sił zbrojnych,
jaki jest status prawny członków ruchu oporu,
czy terroryści podlegają ochronie prawnej konwencji genewskich,
szpiedzy, dezerterzy i najemnicy – wyjaśnienie pojęć i opisanie ich statusu według prawa wojennego,
osłabienie sił zbrojnych przeciwnika jako cel prowadzenia wojny,
niektóre nakazy i zakazy mówiące o traktowaniu nieprzyjaciela i ludności cywilnej oraz użyciu określonych rodzajów uzbrojenia (m.in. zakaz bombardowania niebroniących się miejscowości, zakaz niszczenia szpitali, zabytków),
zakaz stosowania broni nuklearnej wynikający z prawa międzynarodowego,
przedstawienie najważniejszych zapisów dotyczących ochrony ofiar wojny (konwencje genewskie, działalność Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża),
definicja jeńca wojennego i prawa przysługujące jeńcom wojennym,
co to jest okupacja wojenna,
ochrona ludności na terenach okupowanych, różnica między okupacją a inwazją,
wojna morska – ochrona i obowiązek pomocy rozbitkom.
Zakończenie wojny:
czym się różni zakończenie wojny od zakończenia działań wojennych,
rozejm, zawieszenie broni i wygaśnięcie działań wojennych jako fakty świadczące
o zakończeniu działań wojennych,traktat pokojowy jako faktyczne zakończenie stanu wojny między stronami wojującymi.
c) Faza podsumowująca
Czy wojna jest dziś istotnym elementem służącym załatwianiu sporów międzynarodowych? Nauczyciel i uczniowie wymieniają konflikty zbrojne prowadzone na całym świecie
w ostatnich latach. Podają najważniejsze przyczyny wybuchu wojen na przełomie XX
i XXI wieku. Dyskutują na temat: Czy ludzkość jest w stanie załatwiać swoje spory bez uciekania się do argumentów siły?
5. Bibliografia
Bieleń S., Prawo w stosunkach międzynarodowych. Wybór dokumentów, UW, Warszawa 1998.
Bierzanek R., Wojna a prawo międzynarodowe, Wydawnictwa MON,
Warszawa 1982.Góralczyk W., Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, wyd. 6 popr. i uzup., Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1998.
6. Załączniki
a) Zadanie domowe
Czy dopuszczasz możliwość użycia w określonych przypadkach argumentu siły w stosunku do innego państwa? Jeśli tak, to w jakich sytuacjach uważasz wypowiedzenie wojny za uzasadnione? Przygotuj wypowiedź ustną.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcja niniejsza oprócz merytorycznych informacji z zakresu prawa międzynarodowego może posłużyć przekonywaniu, że uciekanie się do argumentów siłowych przy rozstrzyganiu sporów ma zawsze negatywne skutki.