RwZbYvxeagEUn1
Na ilustracji znajduje się krzak dzikiej róży. Jest to rozłożysty krzew. Jego pędy przewieszają się ku ziemi i mają hakowato zakrzywione ciernie. Krzew dekorują wydłużone, czerwone owoce. W tle jest widoczny las.
Dzika róża
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Przyroda, kojąca przepełnione smutkiem dusze dekadentów, stanowiła źródło inspiracji. Nie tylko była piękną dekoracją poetyckich wzruszeń, lecz przede wszystkim stawała się gąszczem symboli, znaczeń nierzadko trudnych do rozszyfrowania i dotyczących kondycji człowieka w świecie.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • czym jest symbol i czym różni się od alegorii, przygotuj kilka przykładów;

Ron7JbyT5YBTf
(Uzupełnij).
  • informacje na temat dzikiej róży i limby, sprawdź, jak wyglądają i w jakich warunkach rosną;

R1D6QjJ5XNUwG
(Uzupełnij).
  • na podstawie dostępnego źródła symbolikę łabędzia i wyjaśnij ją.

RxiYHisvR8hlu
(Uzupełnij).
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, dlaczego przyroda tatrzańska stanowiła źródło inspiracji dla młodopolskich twórców.

RacazkDhsclGO
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, czy była to przyroda błoga i spokojna, czy też – groźna i niepokojąca. Uzasadnij swoją wypowiedź.

R1Im7RWzeMv6Z
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 3

Kontemplacja tatrzańskiej przyrody wyzwalała w twórcach przemyślenia. Określ, czego one dotyczyły.

RDB6o6RCDWUpb
(Uzupełnij).

Tomik poetycki Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach opublikowany został w 1898 roku we Lwowie. W tym czasie Jan Kasprowicz odchodził w swej twórczości
od tematyki społecznej, naturalistycznej, i kierował się w stronę symbolizmu pełnego wizyjności.

Krzak dzikiej róży w Ciemnych SmreczynachJan Kasprowicz
Jan Kasprowicz Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach

I
ciemnosmreczyńskichj0000000F6B2v23_000tp001ciemnosmreczyńskich skał zwaliska,
Gdzie pawiookie drzemią stawy,
Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy
Na plamy szarych złomów ciska.

U stóp mu bujne rosną trawy,
Bokiem się piętrzy turniaj0000000F6B2v23_000tp002turnia śliska,
Kosodrzewinyj0000000F6B2v23_000tp003Kosodrzewiny wężowiska
Poobszywały głaźne ławy...

Samotny, senny, zadumany,
Skronie do zimnej tuli ściany,
Jakby się lękał tchnienia burzy.

Cisza... O liście wiatr nie trąca,
A tylko limba próchniejąca
Spoczywa obok krzaku róży.

II
Słońce w niebieskim lśni krysztale,
Światłością stały się granity,
Ciemnosmreczyński las spowity
W bladobłękitne, wiewne fale.

Szumna siklawaj0000000F6B2v23_000tp004siklawa mknie po skale,
Pas rozwijając srebrnolity,
A przez mgły idą, przez błękity,
Jakby wzdychania, jakby żale.

W skrytych załomach, w cichym schronie,
Między graniamij0000000F6B2v23_000tp005graniami w słońcu płonie,
Zatopion w szum, krzak dzikiej róży...

Do ścian się tuli, jakby we śnie,
A obok limbę toczą pleśnie,
Limbę, zwaloną tchnieniem burzy.

III
Lęki! wzdychania! rozżalenia,
Przenikające nieświadomy
Bezmiar powietrza!... Hen! na złomy,
Na blaski turnic, na ich cienia

Stado się kozic rozprzestrzenia;
Nadziemskich lotów ptak łakomy
Rozwija skrzydeł swych ogromy,
Świstak gdzieś świszcze spod kamienia.

A między zielska i wykroty,
Jak lęk, jak żal, jak dech tęsknoty,
Wtulił się krzak tej dzikiej róży.

Przy nim, ofiara, ach! zamieci,
Czerwonym próchnem limba świeci,
Na wznak rzucona świstem burzy...

IV
O rozżalenia! o wzdychania!
O tajemnicze, dziwne lęki!...
Ziół zapachniały świeże pęki,
Od niw liptowskich, od Krywania.

W dali echowe słychać grania:
Jakby nie z tego świata dźwięki
Płyną po rosie, co hal miękki
Aksamit w wilgną biel osłania.

W seledyn stroją się niebiosy,
Wilgotna biel wieczornej rosy
Błyszczy na kwieciu dzikiej róży.

A cichy powiew krople strąca
Na limbę, co tam próchniejąca
Leży, zwalona wiewem burzy...

j0000000F6B2v23_00000_BIB_001 Źródło: Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach, [w:] tegoż, Wybór poezji, Wrocław 1973, s. 130–132.
Polecenie 1

Omów treść każdej z czterech strof. Postaraj się upodobnić wywód do opisu obrazu jakiegoś dziewiętnastowiecznego malarza.

RnUPxZ3GFadld
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 4

Nazwij gatunek literacki reprezentowany przez utwory z cyklu Krzak dzikiej róży.

RhmnudFOBuKJ1
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 5
RQvbygVyM2O1v1
Dopasuj kolory do poszczególnych części cyklu Jana Kasprowicza (niektóre barwy mogą się powtarzać). I Możliwe odpowiedzi: 1. ciemnozielony, 2. seledynowy, 3. złoty, 4. szary, 5. żółty, 6. biały, 7. czerwony, 8. czerwony, 9. błękitny, 10. srebrny II Możliwe odpowiedzi: 1. ciemnozielony, 2. seledynowy, 3. złoty, 4. szary, 5. żółty, 6. biały, 7. czerwony, 8. czerwony, 9. błękitny, 10. srebrny III Możliwe odpowiedzi: 1. ciemnozielony, 2. seledynowy, 3. złoty, 4. szary, 5. żółty, 6. biały, 7. czerwony, 8. czerwony, 9. błękitny, 10. srebrny IV Możliwe odpowiedzi: 1. ciemnozielony, 2. seledynowy, 3. złoty, 4. szary, 5. żółty, 6. biały, 7. czerwony, 8. czerwony, 9. błękitny, 10. srebrny
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6

Napisz, z jaką techniką malarską kojarzy się obrazowanie tych wierszy. Wyjaśnij,
na czym ta technika polega.

RBjP7NE6UOJ2z
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 7

Podaj tytuł przynajmniej jednego poznanego wcześniej utworu, który charakteryzuje się podobnym sposobem przedstawiania świata.

R1aIE0eih4xSd
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 8

Wymień cechy limby i róży, zaprezentowanych w wierszach Jana Kasprowicza.

RxQLwAnTowr9o
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 9

Określ, w jakich warunkach rośnie każda z tych roślin. W jakich warunkach istnieją natomiast w dziele Jana Kasprowicza?

RdwV5Cla4bXVf
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 10

Wskaż powody, dla których autor sonetów zestawił te dwa byty.

RnNZNfmS0eZyi
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 11
R1VKKN1K7x9FH1
Określ symbolikę krzaku dzikiej róży i limby. Dopasuj odpowiednie epitety. KRZAK DZIKIEJ RÓŻY Możliwe odpowiedzi: 1. śmierć, 2. starość, 3. trwanie, 4. przemijanie, 5. życie, 6. piękno, 7. młodość, 8. brzydota LIMBA Możliwe odpowiedzi: 1. śmierć, 2. starość, 3. trwanie, 4. przemijanie, 5. życie, 6. piękno, 7. młodość, 8. brzydota
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 12

Wyjaśnij wymowę cyklu Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach.

RGyoHyr7Awlmi
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 13

Wyjaśnij, jaką filozofię zawarł w nim młodopolski poeta. Odpowiedź uzasadnij.

RkYBPYj7QNAkf
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 14

Wyjaśnij, jaka refleksja na temat ludzkiej egzystencji wynika z tych wierszy. Odpowiedź uzasadnij.

R13NIzv4lLNbn
(Uzupełnij).
j0000000F6B2v23_000tp001
j0000000F6B2v23_000tp002
j0000000F6B2v23_000tp003
j0000000F6B2v23_000tp004
j0000000F6B2v23_000tp005
JPOL_E3_E4_Konteksty

Płynęły białe łabędzie...

Bogusław Butrymowicz19651872

Bogusław Butrymowicz

Młodopolski poeta, który zaistniał dzięki opublikowanemu w 1898 roku w czasopiśmie 'Życie' wierszowi Białe łabędzie. Butrymowicz wydał dwa tomy poezji: Poezje oraz Za słońcem, jednak szczególne uznanie zyskał dzięki przekładom literatury antycznej (tłumaczył m.in. dzieła Eurypidesa i Arystofanesa).

Białe łabędzieBogusław Butrymowicz
Bogusław Butrymowicz Białe łabędzie

Po wodzie bladolazurowej,
Kędy się sennie nurt przetacza,
Jak wiecznie jedna myśl tułacza –
Płynęły białe łabędzie...

Lato strącało kwiat lipowy
Na biel ich skrzydeł sinośnieżną –
Ciszą... tęsknotą wód przybrzeżną
Płynęły białe łabędzie...

Wiecznie tę samą w wodzie linię
Żłobiły ciała ich łyskliwe,
Bez ruchu skrzydeł, jak nieżywe,
Płynęły białe łabędzie...

Po wodzie bladolazurowej,
Po sennej ciszy błędnych fal,
W melancholijnym, długim rzędzie,
Jak biały smutek Chrystusowy,
Niewypłakany nigdy żal –
Pływają białe łabędzie...

Słońce matowym złotem błyska;
Czasem lipowy spadnie puch,
Więznąc na fali miękkiej grzędzie,
Ciche – przez środek uroczyska,
Niby wcielenie łez i skruch
Pływają białe łabędzie...

Wysoko wznosząc szyje gięte,
Z wzrokiem utkwionym w stromy brzeg,
Wciąż jednym kręgiem jak w obłędzie:
Przez strugi nieme i zaklęte –
Ciągle te same z wieku w wiek
Pływają białe łabędzie...

...Oto znów biały zastęp płynie
Bez ruchu skrzydeł, wody bluzgu
Zda mi się – jakby po mym mózgu
Płynęły białe łabędzie...

Ciche i białe... Nieskalanie,
Zawsze tą samą wąską linią,
Zaczarowaną w sen świątynią –
Płynęły białe łabędzie...

I nie wiem: sen li to czy trwanie?
Fala przypomnień o brzeg bije,
A z nią, przepiękne wznosząc szyje,
Pływają białe łabędzie...

j0000000F6B2v23_00000_BIB_002 Źródło: Bogusław Butrymowicz, Białe łabędzie, [w:] tegoż, Antologia liryki Młodej Polski, Wrocław 1990, s. 57–58.
R13GmBodg8Z0u
Pięć łabędzi
Źródło: Otto Eckmann [czyt. otto ekman], domena publiczna.
Ćwiczenie 15

Omów budowę wiersza Bogusława Butrymowicza Białe łabędzie.

RihxttcBfhnlH
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 16

Określ nastrój utworu.

R15UIQkqAV2N1
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 17

Opisz świat przedstawiony. Jaka kolorystyka w nim dominuje?

R1KG8xSmeWxvJ
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 18

Scharakteryzuj tytułowe łabędzie.

R1Pwbfwd7kVdo
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 19

Podaj tytuł poznanego wcześniej wiersza z XIX wieku, w którym pojawił się motyw ptaka.

RQjUEzzfvKe5y
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 20

Napisz, co symbolizuje ten ptak.

RPrk4valVcSUu
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 21

Zinterpretuj fragment: 'Zda mi się – jakby po mym mózgu/Płynęły białe łabędzie...'.

R7P8NHkhJybof
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 22

Wyjaśnij symbolikę tytułowych łabędzi. Uzasadnij swoją odpowiedź.

RRkLATeER5tdL
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 23

Zastanów się i napisz, czy istnieje jedna interpretacja wiersza Bogusława Butrymowicza.

R1PYI45Qdffz4
(Uzupełnij).
Polecenie 2

W krótkiej notatce wyjaśnij, co jest istotniejsze – treść, znaczenie Białych łabędzi czy wizyjność i nastrojowość tego wiersza. Uzasadnij swoje stanowisko.

RLicIrDk0jCOn
(Uzupełnij).
Charles Baudelaire
JPOL_E3_E4_Preteksty

Impresjonizm

Sposób obrazowania, który pojawił się w Krzaku dzikiej róży Jana Kasprowicza, można zaobserwować w twórczości wielu impresjonistów. Zafascynowani przemianami rzeczywistości, jakie dokonują się o różnych porach dnia lub roku, często malowali oni jeden obiekt lub krajobraz w kilku wariantach. Przeprowadzali dogłębne studium tematu wybranego przez siebie i udowadniali, że rzeczywistość jest różnorodna i zmienna.

Cykl Katedra w Rouen [czyt. ruą] Claude’a Moneta [czyt. klod mone], liczący trzydzieści jeden obrazów, to jedno z najważniejszych dzieł malarstwa impresjonistycznego. Francuski twórca malował gotycką katedrę w latach 1893‑1894, skupiając się nie, jak dotychczasowi artyści, na jej architektonicznym kunszcie,
ale na obserwacji gry światła o różnych porach dnia i roku.
W podobny sposób Monet stworzył inne cykle, np.: Dworzec Saint‑Lazare [czyt. są lazar], Parlament Londyński, Topole czy Stogi siana.

Ćwiczenie 24

Określ, na podstawie grafik lub ich opisów, w jakich porach dnia została przedstawiona świątynia. Zwróć uwagę na zmieniające się kolory i detale.

RMDO2AB0hIZ8K
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Odszukaj i przeanalizuj kolejny cykl tego typu stworzony przez Moneta lub innego impresjonistę (np. Camille’a Pissarra).

RQjQeN0ycS3uQ
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Określ, jaką funkcję pełni światło w różnych porach dnia w malarstwie impresjonistycznym.

R5wCeuYkVKSgg
(Uzupełnij).
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Polecenie 4

Stwórz cykl zdjęć tego samego obiektu lub krajobrazu o różnych porach dnia i w odmiennych warunkach atmosferycznych.

RXytTAyPOuX5X
(Uzupełnij) (Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 4

Opisz ten sam obiekt lub krajobraz w różnych porach dnia i w odmiennych warunkach atmosferycznych.

RAY2lvLxVXfRR
(Uzupełnij).
Polecenie 5

Zrób wystawę swoich impresjonistycznych fotografii. Przeanalizuj efekty swoich prac.

RmkHK5p90HW15
(Uzupełnij).
Polecenie 5

Określ, czym inspirowali się fotografowie impresjonistyczni.

R1pLGQZzHpGHJ
(Uzupełnij).
Polecenie 6

Napisz wypowiedź argumentacyjną na temat: 'Młodopolska przyroda – bliska czy daleka człowiekowi?'. W pracy odwołaj się do:

  • wybranej lektury obowiązkowej;

  • sensu wiersza Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach Jana Kasprowicza;

  • wybranych kontekstów.

Twoja praca powinna liczyć co najmniej 400 wyrazów.

R1Bg3cgurPpmz
(Uzupełnij).
Polecenie 7

Przygotuj 15‑minutową wypowiedź na temat malarstwa impresjonistycznego.

R7FwPrkhpFtw6
(Uzupełnij).
R1Llh2ekehwjI1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: Jan Kasprowicz, Tatry, przyroda, symbol, symbolizm, dekadentyzm, impresjonizm, Bogusław Butrymowicz, łabędź, Claude Monet.

R1E8ojQ1kls2Y
(Uzupełnij).