W kulcie historii i tradycji – Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna twórczość Elizy Orzeszkowej,

• zna realia pozytywizmu,

• zna pojęcia: syndrom historycznej niepamięci, język więzienny (ezopowy), elementy sztuki filmowej,

• utrwala wiedzę z zakresu tradycji patriotycznej i sposobów jej przedstawienia w literaturze polskiej XIX i XX wieku,

• utrwala wiadomości na temat życia bohaterów powieści i stosunków społecznych w dobie pozytywizmu.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• konfrontować obraz filmowy z literackim,

• operować słownictwem w zakresie sztuki filmowej: gra aktorska, ilustracja muzyczna, słowo filmowe (dialog, monolog, komentarz), scenografia, rekwizyty, światło, rodzaje planów (operowanie perspektywą i zbliżeniem, plan pełny),

• charakteryzować i porównywać przedstawionych bohaterów.

2. Metoda i forma pracy

Dyskusja, ćwiczenia analityczne z obrazem literackim i filmowym Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, kierowanie samodzielną pracą uczniów

3. Środki dydaktyczne

Egzemplarze powieści Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej bądź egzemplarze podręczników szkolnych, w których zamieszczono fragmenty powieści

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

1. Pogadanka – utrwalenie wiadomości z zakresu tradycji patriotycznej. Uczniowie wymieniają postacie patriotów występujących w literaturze XIX i XX wieku.

2. Krótka notatka w zeszycie:

- bohaterowie jednostkowi: Konrad Wallenrod, Gustaw – Konrad, Andrzej Kmicic, Jacek Soplica, Stanisław Wokulski

- bohaterowie zbiorowi: młodzież polska w walce z zaborcą (Dziady część III; Syzyfowe prace)

- przedstawiciele szlachty polskiej: Pan Tadeusz, Trylogia

- portrety powstańców: Nad Niemnem, Gloria victis, Noc listopadowa, proza Stefana Żeromskiego, proza Józefa Kraszewskiego (Bolesławity)

b) Faza realizacyjna

1. Rozmowa o filmowej adaptacji Nad Niemnem (uczniowie obejrzeli film na poprzednich zajęciach) w reżyserii Zbigniewa Kuźmińskiego; omówienie: gry aktorskiej, ilustracji muzycznej, słowa filmowego, znaczenia scenografii, zdjęć (światło, sceneria, operowanie planem).

2. Obraz powstania w Nad Niemnem.

3. Obraz dwóch rodzin: podupadającej materialnie rodziny Korczyńskich i graniczącej z nią schłopiałej familii Bohatyrowiczów (co łączy, a co dzieli obydwa rody).

4. Syndrom historycznej niepamięci – zachwianie poczuciem narodowej wspólnoty dokonujące się z inicjatywy władz zaborczych poprzez zacieranie przeszłości.

5. Budowanie programu połączenia zwaśnionych stron:

1. Co to za program i kto z nim występuje?

2. Jakie dwa hasła przebijają się w tym programie?

- hasło „trzymaj ziemię” – Benedykt

- hasło „walcz o lud” – Witold

Program Orzeszkowej zbudowany jest na dwóch filarach: patriotyzmie i ludowości.

6. Analiza pojęcia „tradycja patriotyczna” na przykładzie poszczególnych bohaterów: Marta Korczyńska, Andrzejowa, Benedykt.

7. Zwrot ku historii, „podwójność perspektywy czasowej”, język więzienny, mowa ezopowa a budowanie „wspólnoty wtajemniczonych” w powieści Nad Niemnem – jako pomnik kresowej zbiorowości.

c) Faza podsumowująca

1. Mogiła powstańcza: opis i symbolika miejsca („komunia żywych i umarłych”).

2. Wnioski końcowe - omówienie przez uczniów elementów historii i tradycji oraz sposobu ich prezentacji w utworze Elizy Orzeszkowej.

5. Bibliografia

1. Detko J., Orzeszkowa wobec tradycji narodowowyzwoleńczych (zarys monograficzny), Czytelnik, Warszawa 1965.

2. Kuźmiński Z. (reż.), adaptacja filmowa Nad Niemnem.

3. Orzeszkowa E., Nad Niemnem (fragmenty) [w:] Słowa i teksty. Język polski. Podręcznik. Literatura i nauka o języku. Szkoły ponadgimnazjalne. Klasa 2, pod red. B. Łazińskiej, J. Klejnockiego, D. Zdunkiewicz‑Jedynak, PWN, Warszawa 2003.

4. Orzeszkowa E., Nad Niemnem, Kama, wstęp i przypisy W. Nawrocki, Warszawa (b.d.).

6. Załączniki

brak

7.Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz lekcji dla klasy II; cykl trzech lekcji poświęconych analizie Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej (lekcja 2.)