Scenariusz zajęć

II etap edukacyjny

Temat: W poszukiwaniu przyczyn i skutków (część I)

Treści kształcenia:

Uczeń:

1. Dostrzega różnorodność postaw i zachowań ludzi – etyka (IV),

2. Wyjaśnia prawdziwe znaczenie własnych zachowań oraz ich przyczyny i konsekwencje – etyka (2),

3. Przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności między zjawiskami – przyroda (II),

4. Poznaje teksty kultury odpowiednie dla stopnia rozwoju emocjonalnego i intelektualnego – język polski (II),

5. Odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych – język polski (I.1.6),

6. Wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte) – język polski (I.1.7),

7. Odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym – język polski (II.3.1),

8. Konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami – język polski (II.1.2),

9. Charakteryzuje i ocenia bohaterów – język polski (II.2.10),

10. Odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, planu, mapy, ilustracji; stawia pytania dotyczące przyczyn i skutków analizowanych wydarzeń historycznych i współczesnych – historia i społeczeństwo (II).

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Ma świadomość, że zdarzenia podlegają prawidłowościom o charakterze fizycznym lub/i społeczno‑kulturowym,

• Wie, co znaczą pojęcia: przyczyna, skutek, związek przyczynowo‑skutkowy,

• Potrafi wskazać przyczynę i skutek w opisanych układach zjawisk, sytuacji,

• Graficznie przedstawia skutki wybranego zdarzenia,

• Uczestniczy w dyskusji i prezentuje swoje stanowisko.

Nabywane umiejętności:

Uczeń:

• Rozpoznaje związki przyczynowo‑skutkowe,

• Analizuje zdarzenia historyczne w perspektywie ich możliwych skutków,

• Poszukuje informacji i je selekcjonuje,

• Analizuje tekst kultury,

• Twórczo rozwiązuje problemy dzięki współpracy.

Środki dydaktyczne:

• Zasoby multimedialne: słuchowisko A więc wojna!, karty pracy (Pomyśl o skutkach! oraz Co jest przyczyną, a co skutkiem?),

• Duże arkusze brystolu (format A2),

• Kredki, flamastry,

• Arkusze papieru i pisaki lub tablica i kreda/pisak,

• Komputer z głośnikami/odtwarzacz multimedialny/tablica interaktywna.

Metody nauczania:

• Podające: rozmowa, wyjaśnienie,

• Problemowe: aktywizujące – burza mózgów, dyskusja,

• Programowana: z użyciem komputera,

• Praktyczna: ćwiczenia przedmiotowe.

Formy pracy:

• Zbiorowa,

• Grupowa,

• Indywidualna.

Przebieg zajęć:

1. Nauczyciel wita dzieci i prosi je o utworzenie czterech grup. Każdy z zespołów otrzymuje kartę pracy Pomyśl o skutkach! oraz duży arkusz brystolu. Uczniowie zastanawiają się nad prawdopodobnymi skutkami zdarzenia, które opisuje zdanie: „Adaś zgubił plecak”. Następnie przerysowują schemat z karty pracy na arkusz brystolu i zapisują w kołach możliwe konsekwencje. Powinni wymienić przynajmniej cztery skutki. Jeśli mają więcej pomysłów – dorysowują dodatkowe koła. W razie kłopotów z formułowaniem skutków można dzieciom polecić zastosowanie metody burzy mózgów.

Należy zadbać o to, by w każdej grupie znaleźli się: uczeń uzdolniony w zakresie logicznego myślenia, potrafiący wnioskować, a także osoby z deficytami w tej dziedzinie, i stworzyć atmosferę sprzyjającą wzajemnej pomocy.

2. Prezentacja prac wszystkich grup.

Prowadzący zajęcia analizuje wraz z uczniami wszystkie propozycje – sprawdzają razem, które pomysły powtarzają się na każdym arkuszu, a które tylko sporadycznie.

Analizie towarzyszą pytania zadawane przez nauczyciela:

• Które z opisanych skutków możemy przewidzieć, nawet jeśli bliżej nie znamy bohatera historii?

• Które z opisanych skutków możemy przewidzieć, przy założeniu, że coś wiemy o bohaterze?

Odpowiedzi zostają zapisane na tablicy przez uczniów o uzdolnieniach językowych, którzy nie będą mieli problemów ze zwięzłym sformułowaniem wniosków.

3. Nauczyciel proponuje przedyskutowanie następującej kwestii: w jaki sposób możemy w ogóle przewidywać skutki, zarówno te, które nie wymagają bliższej znajomości sprawy, jak i te, które tego wymagają?

Prowadzący zajęcia tak kieruje dyskusją, żeby uczniowie zwrócili uwagę na fakt, że nasze życie podlega różnym prawom: fizycznym (wiemy, że plecak Adasia nie mógł po prostu zniknąć: albo pozostaje w miejscu, w którym został zgubiony, albo ktoś go stamtąd zabrał) oraz społeczno‑kulturowym (albo ktoś go zabrał i będzie próbował odnaleźć Adasia i zwrócić plecak, albo planuje jakoś skorzystać z rzeczy Adasia).

Podsumowanie dyskusji powinno zawierać refleksję dotyczącą tego, że wszystkie zjawiska w realnym świecie pozostają w związku przyczynowo‑skutkowym z innymi zjawiskami. Nawet jeśli nie potrafimy rozpoznać przyczyny lub skutku w danym wypadku, to zakładamy, że takie istnieją. Nawet jeśli nie mamy pewności, do którego skutku dojdzie (czy np. rodzice nakrzyczą na Adasia, czy też będą go pocieszać), to i tak występuje zbiór prawdopodobnych konsekwencji, których się spodziewamy, według zasady „albo to, albo to”. O związkach przyczynowo‑skutkowych pomiędzy zjawiskami wiemy z doświadczenia, jak też z naukowych badań, które właśnie na tym polegają, że poszukują jeszcze niepoznanych przyczyn albo przewidują kolejne nierozpoznane dotychczas skutki.

Dzieci odznaczające się dużym potencjałem intelektualnym, mające kompetencje logiczne można poprosić o wskazanie skutków na przykładzie wcześniej analizowanego zdania. Jeśli nauczyciel uzna, że takie wyzwanie można przed tymi uczniami postawić, powinien wcześniej wyjaśnić, że pojawienie się skutku B, będącego skutkiem skutku A, wymaga wzbogacenia skutku A o jakiś dodatkowy warunek (np. skutek A: Adaś będzie do późna szukał plecaka; skutek skutku A: Adaś nie zdąży odrobić lekcji i wyprowadzić psa na spacer).

4. Nauczyciel rozdaje karty pracy Co jest przyczyną, a co skutkiem? i odtwarza nagranie pt. A więc wojna!. Następnie omawia z dziećmi wysłuchany materiał – prosi je o opowiedzenie własnymi słowami treści słuchowiska. W razie potrzeby nagranie należy odtworzyć jeszcze raz lub polecić uczniom samodzielne (ciche) odczytanie tekstu słuchowiska, zawartego w karcie pracy.

5. Dzieci wykonują ćwiczenie z karty pracy Co jest przyczyną, a co skutkiem?. Podkreślają w tekście słuchowiska wszystkie związki przyczynowo‑skutkowe, a następnie w każdym związku określają przyczynę i skutek, zaznaczając kolorem zielonym przyczynę, a czerwonym – skutek. Karta zawiera przykład sposobu wykonania zadania.

Po wykonaniu pracy uczniowie przedstawiają swoje rozwiązania. Nauczyciel je komentuje, zwłaszcza jeśli zestaw możliwych związków przyczynowo‑skutkowych nie został wyczerpany. Zadanie w znacznej mierze bazuje na zaawansowanych kompetencjach logiczno‑językowych. W przypadku dzieci o mniejszych możliwościach można zaproponować wspólne odczytywanie tekstu i analizowanie kolejnych fragmentów pod kątem przewidywanych przez bohaterów skutków działań.

6. Podsumowanie zajęć.

Prowadzący prosi uczniów o sformułowanie najważniejszych wniosków wynikających z wykonanych ćwiczeń:

• Co to jest skutek?

• Jak można przewidywać konsekwencje swoich działań i zachowań?

• Czym jest związek przyczynowo‑skutkowy?

Uwagi:

Przedstawiony scenariusz to I część tematu W poszukiwaniu przyczyn i skutków. Nauczyciel może kontynuować tę tematykę na następnych zajęciach, korzystając z materiału W poszukiwaniu przyczyn i skutków (część II).