Ważne daty
1826/1827 - Joseph Nicéphore Niépce tworzy na metalowej płytce pierwszą trwałą fotografię (Widok z okna w Le Gras),
1839 - Louis Jacques Daguerre stworzył dagerotyp – obraz otrzymywany na metalowej płytce,
1839 - William Henry Fox Talbot przeprowadza badania nad kalotypią,
1839 - John Herschel wprowadza termin „fotografia”; rok ten uznawany jest za datę wynalezienia fotografii.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
3) klasyfikuje barwy w sztukach plastycznych; wykazuje się znajomością pojęć: gama barwna, koło barw, barwy podstawowe i pochodne, temperatura barwy, walor barwy; rozróżnia i identyfikuje w dziełach mistrzów i własnych kontrasty barwne: temperaturowe, dopełnieniowe i walorowe; podejmuje działania twórcze z wyobraźni i z zakresu interpretacji natury, uwzględniające problematykę barwy;
6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).
II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:
6) stosuje różnorodne techniki plastyczne (proste techniki graficzne, rzeźbiarskie, malarskie, elementy obrazowania cyfrowego fotograficznego i z wykorzystaniem wybranych graficznych programów komputerowych).
rozpoznawać różne rodzaje fotografii;
wymieniać poszczególne części aparatu fotograficznego;
wyjaśniać czym jest camera obscura.
Kamera otworkowa (camera obscura)
Podstawowym narzędziem pracy fotografa jest aparat fotograficzny. Zdjęcie fotograficzne (fotografia) to obraz, który został uzyskany w wyniku zastosowania określonej techniki fotograficznej. Najczęściej otrzymujemy je dzięki technologii układu optycznego, czyli aparatu fotograficznego.
Pierwowzorem aparatu była kamerka otworkowa, tzw. camera obscura. Jest to prosty przyrząd optyczny, znany już od czasów starożytności. Swoim wyglądem przypomina pudełko lub skrzynkę, która jest wewnątrz wyciemniona, zwykle pomalowana na czarno. Na jednej ze ścianek znajduje się niewielki otwór, a naprzeciwko niego umieszczony jest materiał światłoczuły, np. papier fotograficzny.
Poniżej na zdjęciu możesz zobaczyć to urządzenie.
Przyjrzyj się schematowi działania kamery otworkowej. Klikając na ilustrację interaktywną, dowiesz się, jak działa.
Kamera otworkowa była wykorzystywana w sztuce, szczególnie w malarstwie. Leonardo da Vinci porównał ją do ludzkiego oka. Posługiwali się nią tacy twórcy, jak: Canaletto, Friedrich, Della Porta. W ten sposób mogli bardzo wiernie oddać rzeczywisty krajobraz czy uchwycić podobieństwo portretowanej osoby. Przyjrzyj się poniższej ilustracji, która pokazuje, jak artyści korzystali z tego urządzenia.
Poniżej zamieszczono dwie fotografie ukazujące ten sam widok, jednak wykonane za pomocą różnych aparatów: kamerą otworkową (górne zdjęcie) i klasycznym aparatem fotograficznym (dolne zdjęcie). Przyglądając się zdjęciom, zwróć szczególną uwagę na różnice w utrwaleniu obrazu. Klikając na fotografię, poznasz cechy obu rodzajów fotografowania.
Poniżej kilka przykładów zdjęć wykonanych za pomocą kamery otworkowej.
Zdjęcia wykonane za pomocą kamery otworkowej są zazwyczaj nieostre, delikatnie rozmyte. Przyglądając się detalom, szczególnie ich krawędziom, można zauważyć miękkość, brak wyraźnych granic pomiędzy elementami znajdującymi się na fotografii.
Camera obscura w języku łacińskim oznacza ciemną komnatę, ponieważ urządzeniem tym może być także pomieszczenie z oknem, np. pokój. W tym celu należy szczelnie zakryć, np. czarną folią, wszystkie źródła światła, tak, by w pomieszczeniu było zupełnie ciemno. Następnie w miejscu zaciemnienia okna, należy wyciąć niewielką dziurkę. Na ścianie naprzeciw otworu ujrzysz widok zza okna, odwrócony o 180°.
Zobacz zdjęcie, które pokazuje omówione zjawisko.
Współcześnie
Współcześnie niektórzy artyści nadal używają kamery otworkowej, jednak głównym narzędziem pracy fotografikówfotografików są aparaty fotograficzne: klasyczne (analogowe) oraz cyfrowe.
Zasady działania w klasycznym aparacie fotograficznym są zbliżone do kamery otworkowej. Jednak otwór, przez który wpada światło, zastąpiono obiektywemobiektywem. W obiektyw wbudowano soczewkęsoczewkę, skupiającą i pomniejszającą obraz. Obraz pada na błonę światłoczułą, którą jest klisza fotograficzna. W aparatach cyfrowych klisza została zastąpiona światłoczułą matrycą z elementami fotoelektrycznymi, dzięki czemu obraz zapisywany jest w pamięci aparatu w formie cyfrowej.
Przyjrzyj się zdjęciom przedstawiającym budowę aparatu fotograficznego.
Aparat fotograficzny składa się z korpusu (tzw. body) i obiektywu.
Istnieją różne rodzaje obiektywów.
Obiektywy stałoogniskowe to obiektywy bardzo krótkie, posiadające stały kąt widzenia, zatem, aby sfotografować przedmiot bliżej, należy zbliżyć się do niego z aparatem.
Obiektywy zmiennoogniskowe to obiektywy z funkcją zoomzoom, umożliwiającą „zbliżenie” fotografowanego przedmiotu. Stojąc w jednym miejscu, możemy fotografować przedmioty znajdujące się zarówno blisko, jak i „przybliżyć” te dalsze (podobnie jak lornetką podczas obserwacji odległych obiektów).
Na fotografii niżej możesz zobaczyć oba rodzaje obiektywów.
Gdy zmieniamy ogniskowe (używając funkcji zoom), możemy dostrzec więcej szczegółów. Ilustracja prezentuje 6 zdjęć tego samego kadru przy zastosowaniu różnych ogniskowych.
Istnieją też obiektywy szerokokątne i wąskokątne.
Obiektywy szerokokątne „widzą” więcej niż ludzkie oko, ponieważ ich kąt widzenia jest znacznie szerszy. Dzięki nim możemy fotografować duże przedmioty z małej odległości. Sprawdzają się świetnie do fotografii wnętrz, architektury i krajobrazu.
Obiektywy wąskokątne, zwane teleskopowymi, mają bardzo mały kąt widzenia, jednak dzięki temu możemy widzieć dalej. Umożliwia to fotografowanie z bliska obiektów, do których nie możemy się zbliżyć.
Na zdjęciu poniżej możesz zobaczyć fotografa wykorzystującego obiektyw teleskopowy.
Niżej zamieszczone zdjęcie wykonano obiektywem wąskokątnym.
Przednia część obiektywu to soczewka, która zbiera i przekazuje obraz na matrycę światłoczułą wewnątrz aparatu.
W środku obiektywu znajduje się niezwykle ważny element aparatu, tzw. przysłona która składa się z kilku metalowych listków, które nachodząc na siebie tworzą mniejszy lub większy otwór. Zadaniem przesłony jest regulacja dopływu strumienia światła, które wpada do obiektywu. Im większy otwór, tym więcej wpada światła, a zdjęcie jest jaśniejsze.
Przysłonę oznacza się literą f, a jej wielkość cyframi. Najbardziej popularne przysłony to f/1.4, f/2, f/2.8, f/4, f/5.6, f/8, f/11, f/16, f/22, f/32 i f/64. Mała wartość przysłony (np. f/2), to duży otwór, im większa przysłona (np. f/16), tym mniejsza szczelina, przez którą przedostaje się światło. Warto zapamiętać:
mała przysłona – mało przysłaniamy – więc otwór jest duży,
duża przysłona – dużo przysłaniamy – więc otwór jest mały.
Głębia
Od przysłony zależy nie tylko jasność zdjęcia. Jej wielkość wpływa także na głębię ostrościgłębię ostrości, czyli decyduje, czy wszystkie elementy na zdjęciu są ostre i wyraźne. Przysłona o małej wartości (np. 1.4, 2, 2.8) sprawia, że tylko niektóre elementy na zdjęciu są ostre, reszta pozostaje rozmyta.
Zapoznaj się z ilustracjami umieszczonymi poniżej, na których wyraźnie widoczne są detale, tło jest rozmyte. W obu przypadkach w celu podkreślenia głównego motywu zdjęcia tło nie posiada głębi ostrości.
Małe przysłony wykorzystywane są do zdjęć portretowych. Przyjrzyj się przykładom takich zdjęć.
Małą głębię ostrości określa się jako „wyodrębniającą”, gdyż wykorzystywana jest w zdjęciach dla zaakcentowania, wyróżnienia wybranego obiektu. W ten sposób autor zdjęcia sugeruje odbiorcy, na czym powinien skupić uwagę.
Przyjrzyj się przykładom takich zdjęć.
Inaczej jest w przypadku dużych przysłon (np. f/11, f/16, f/22, f/32 i f/64), dzięki którym uzyskujemy dużą głębię ostrości. Wszystkie elementy na zdjęciu są ostre, dlatego tak samo dobrze widzimy zarówno pierwszy plan, jak i elementy znajdujące się w oddali. Zdjęcia takie najczęściej powstają przy fotografowaniu pejzaży i architektury.
Przyjrzyj się zdjęciom wykonanym przy wykorzystaniu dużych przysłon.
Czas naświetlania
Niezwykle istotne w procesie fotografowania, oprócz ustawienia odpowiedniej przysłony, jest dopasowanie czasu naświetlania oraz czułości ISOISO.
Czas naświetlania to czas otwarcia migawki w aparacie. Migawka to pewnego rodzaju kurtyna, która odsłania się, by wpuścić określoną ilość światła. Podczas wykonywania zdjęcia wciskamy przycisk, tzw. spust migawki, który otwiera ją na określony czas. Im dłużej jest otwarta, tym więcej światła wpada na kliszę lub matrycę światłoczułą. Za mała ilość światła powoduje, że zdjęcie jest niedoświetlone, natomiast za duża może spowodować jego prześwietlenie.
Na zdjęciach zamieszczonych niżej możesz zobaczyć spust migawki, zamkniętą migawkę oraz otwartą migawkę.
Zapoznaj się ze zdjęciami umieszczonymi poniżej. Przedstawiają one ten sam kadr sfotografowany przy zastosowaniu różnego czasu naświetlania. Klikając zdjęcia, dowiesz się, jak czas naświetlania wpłynął na jakość fotografii.
Dłuższy czas naświetlania gwarantuje jaśniejsze zdjęcie, jednak zwiększa ryzyko poruszenia i nieostrej fotografii. Aby uniknąć takich sytuacji, fotografowie używają statywówstatywów, na których umieszczają aparaty tak jak fotograf na poniższym zdjęciu.
Kiedy użycie statywu nie jest możliwe, by zapewnić ostrość zdjęcia, fotografowie starają się ustawić możliwie najkrótszy czas naświetlania. Jest on tak krótki, że musi być oznaczany za pomocą części ułamkowych sekundy, np. 1/30 s, 1/60 s. Im większy dzielnik (a więc w zapisie liczba po prawej stronie), tym krótszy czas naświetlania.
Czas naświetlania jest bardzo istotny przy fotografowaniu ruchu.
Poniżej możesz zobaczyć trzy różne sposoby fotografowania ruchu.
1. Przy bardzo krótkim czasie naświetlania, poruszający się element zostaje zatrzymany w momencie wykonywania określonej czynności i obraz jest ostry.
2. Przy dłuższym czasie naświetlania elementu można pokazać jego charakterystyczne rozmycie.
3. Jeśli śledzimy poruszający się obiekt, podążając za nim aparatem, obraz pozostanie ostry, natomiast tło będzie poruszone w takim kierunku, w jakim podąża fotografowany obiekt.
Czułość aparatu na światło określa ISO. Dawniej, gdy korzystano z aparatów analogowych na kliszę fotograficzną, wybierano czułość dla całego filmu. Zazwyczaj przy zakupie filmu decydujące znaczenie miał fakt, czy zdjęcia będą wykonywane wewnątrz pomieszczenia, czy przy naturalnym oświetleniu. Jeśli zdjęcia miały być wykonywane przy naturalnym oświetleniu, wystarczył film o czułości ISO 100. W przypadku zdjęć wykonywanych wewnątrz pomieszczeń, przy słabym oświetleniu konieczne było użycie filmu o większej czułości ISO 400. Zatem im słabsze oświetlenie, tym czułość filmu musi być wyższa.
W aparatach cyfrowych możemy zmieniać ISO w dowolnym momencie, w zależności od warunków atmosferycznych i miejsc, w których się znajdujemy. Należy jednak pamiętać, że im wyższe ISO, tym gorsza jakość zdjęć. Kolory nie są już wtedy nasycone, niektóre detale przestają być widoczne, a obraz nie jest gładki, tylko ziarnisty. Dlatego poza przypadkami, gdy wysokie ISO jest konieczne (np. w ciemnej sali koncertowej), aby nie obniżać jakości zdjęć, należy stosować możliwie najniższą wartość ISO.
Zapoznaj się ze zdjęciami, które ukazują ten sam kadr, jednak fotografowany przy różnym oświetleniu. Klikając ilustracje, dowiesz się w jaki sposób artystka uzyskała taki efekt.
Fotografia artystyczna
Wykonywanie fotografii mających walory dzieł sztuki nazywamy fotografiką lub fotografią artystyczną. Fotografia taka ujawnia wewnętrzny świat artysty i jego wizje. Fotograficy często odchodzą od dosłownego odwzorowania rzeczywistości, stosując fotografię abstrakcyjnąabstrakcyjną. W tego rodzaju fotografii wykorzystywane są przedmioty i ich elementy do uzyskania mało oczywistych obrazów fotograficznych – artysta zaskakuje widza, pokazując coś z niecodziennej perspektywy, bawi się formą, kolorem i światłem, tworzy obraz czegoś, co nie jest od razu rozpoznawalne. Dopiero tytuł zdjęcia lub kilka zdań wyjaśnienia zmieniają jego postrzeganie.
Galeria ilustracji
Słownik pojęć
dzieło sztuki oderwane od obrazowania rzeczywistości, stanowiące zazwyczaj kompozycję linii, plam, brył i płaszczyzn, zaliczane do sztuki nieprzedstawiającej świat rozpoznawalnych przedmiotów.
fotograf zajmujący się fotografią artystyczną, w wyniku której powstają fotografie, rozumiane jako samodzielne dzieło sztuki.
parametr stosowany do określania zakresu odległości, w którym obiekty obserwowane przez aparat sprawiają wrażenie ostrych; zależy od ogniskowej obiektywu, wielkości przysłony oraz odległości od fotografowanego obiektu.
skrót stosowany dla wskazania czułości na światło filmu w aparacie analogowym lub matrycy w aparacie cyfrowym.
układ optyczny, który w aparacie fotograficznym tworzy na błonie fotograficznej albo światłoczułej matrycy obraz widzianych obiektów.
element układu optycznego służący nakierowaniu i skupieniu obrazu na odpowiednim miejscu na błonie fotograficznej lub matrycy.
stabilizator, najczęściej w postaci trójnogu ze składanymi nogami, służący do przymocowania aparatu fotograficznego lub kamery.
współczynnik określający stosunek najdłuższej ogniskowej do najkrótszej ogniskowej danego obiektywu.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl