W służbie bogów – architektura klasycznej Grecji
Ważne daty
XII w. p.n.e. - V w. p.n.e. - Archaiczny okres
od XII w. p.n.e. do IX p. n. e. - Okres zw. wiekami ciemnymi
VIII w. p.n.e. do VII w. p.n.e. - Okres wczesnej sztuki archaicznej VII w. p.n.e. do VI w. p.n.e. - Okres dojrzałej sztuki archaicznej VI w. p.n.e. do 480 r. p.n.e. - Okres późnej sztuki archaicznej (Bitwa pod Salaminą)
V w. p.n.e. - IV w. p.n.e. - Klasyczny okres
480 rok p.n.e. – 448 rok p.n.e. - Okres wczesnoklasyczny
445 rok p.n.e. – 405 rok p.n.e. - Okres klasyczny
404 rok p.n.e. – 323 rok p.n.e. - Okres późnoklasyczny
IV w. p.n.e. – I w. p.n.e. - Hellenistyczny okres
323 rok p.n.e. – 30 rok p.n.e. - Okres hellenistyczny
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
I.1.b) starożytności (kultur: Mezopotamii, Egiptu, Grecji, Rzymu),
I.2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
I.3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
I.4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
I.5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
I.7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
I.8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
II.10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
II.13.a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
II.4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
II.8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
IV.1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:
IV.5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
IV.9.b) dzieł antycznych greckich i rzymskich (a także powstałych w okresie renesansu, baroku i klasycyzmu, dla których antyk był inspiracją),
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
V.2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
V.4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
określać ramy czasowe sztuki Greckiej;
wymieniać okresy historyczne starożytnej Grecji;
wymieniać najważniejsze zabytki architektoniczne starożytnej Grecji;
definiować pojęcia: chryzelefantyna, erechtejon, metopa, propyleje, tryglif.
Okres archaiczny
Do analizy dziejów i formy artystycznej architektury greckiej okresu klasycznego potrzebny jest odpowiedni aparat badawczy oparty na specjalistycznej terminologii oraz podstawowej wiedzy z historiografii sztuki oraz znajomości cech stylowych charakterystycznych dla danej epoki.
- Sztuka Grecji sięga korzeniami kultury mykeńskiej, która wzorowała się na kulturze Krety. Po jej upadku spowodowanym najazdem Dorów nastąpił tzw. okres ciemny, który jest bardzo mało rozpoznany pod względem archeologicznym. Ślady budowli odnaleziono m.in. w Smyrnie (zobacz: kultura mykeńskakultura mykeńska). Po wiekach ciemnych nastąpił okres zwany wczesnoarchaicznym, kiedy to odrodziła się kultura i sztuka.
1. W VII wieku rozwija się sztuka datowana na okres dojrzałego archaizmu a następnie rozpoczyna się okres późnego archaizmu, który trwa do około 480 roku, kiedy to wypędzono Persów z półwyspu peloponeskiego.
Okres klasyczny
- Grecja po niszczycielskich najazdach Persów pod wodzą Kserksesa I była zrujnowana. Wielki grecki polityk Perykles, który był strategiem (politykiem i dowódcą wojskowym) udał się do Delf i zabrał stamtąd część złota poświęconą Apollinowi, by móc sfinansować odbudowę Akropolu. Na tym wzgórzu najpierw znajdowała się cytadela mykeńczyków. Potem Ateńczycy wznieśli tu pierwsze świątynie ku czci Ateny oraz bohatera Peloponezu Erechteusza. W dedykowanej mu świątyni przechowywano święte drzewko oliwne, które „spadło z nieba”. Był to kawałek drewna przypominający postać kobiety. Taką prostą rzeźbę kultową nazywano xoanonem. Persowie zniszczyli Akropol z nadzieją, że gdy Grecy stracą świątynię Ateny, wtedy, zgodnie z ich wierzeniami, sama bogini opuści miasto. Jej wizerunek jednak przetrwał.
1. Wraz z odbudową Akropolu (od 447 roku p.n.e.) rozpoczął się tzw. okres klasyczny, trwający do śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 roku p.n.e. Ten dzieli się na okres zwany surowym, potem pięknym a następnie późnoklasycznym.
Okres hellenistyczny
Po śmierci Aleksandra Wielkiego następuje w kulturze i sztuce okres nazywany okresem hellenistycznym. To okres rozbudowy miast w Azji mniejszej, w tym Pergamonu i Miletu oraz sanktuariów Asklepiosa np. na wyspie Kos. Najsłynniejszym miastem tego okresu jest Aleksandria, wzniesiona przez Aleksandra Wielkiego a zaprojektowana według urbanistycznych zasad Hippodamosa z Miletu.
1. Najwybitniejszymi rzeźbami okresu hellenistycznego są takie dzieła jak Ołtarz pergamoński, Umierający Gall, Nike z Samotraki czy Grupa Laookona.
Więcej o historii starożytnej Grecji możesz dowiedzieć się z e‑podręcznika do historiihistorii.
Świątynia grecka - Partenon
Akropolis to wzgórze nad miastem Ateny, na którym w II tysiącleciu przed naszą erą Mykeńczycy wnieśli pałac a w VIII lub VII wieku zbudowali świątynię poświęconą Atenie Polias i Erechteuszowi, greckiemu bohaterowi. W czasach Pizystratesa, tyrana Aten powstała świątynia zwana Hekatopedonem, czyli budowlą o długości 100 stóp.
Za Klejstotenesa powstał tzw. Pierwszy Partenon, który Persowie w latach 480‑479 p.n.e. podpalili a następnie zniszczyli. Grecy ruiny rozebrali.
1. Za Peryklesa podjęto się budowy nowej, doryckiej świątyni zwanej Drugim Partenonem. Założono ją na planie świątyni, zwanym peripterosem. Pracami, pod okiem Fidiasza kierowali prawdopodobnie jej architekci Iktinos i Kalikrates. Przy projektowaniu musieli oni uwzględnić wysokość posągu Ateny mierzącego około 12 metrów. Świątynia służyła do przechowywania posągu wykonanego przez Fidiasza, który pełnił funkcje reprezentowania bogini wśród ateńczyków i nie był rzeźbą kultową. Budowla składała się z pronaosu, naosu (celli), sali dziewic (partenoi) oraz opistodromosu, w którym przechowywano skarbiec Ateny.
Najważniejsza budowla Akropolu – PartenonPartenon stała się bardzo okazałą świątynią, zdobioną m.in. imponujący zespół polichromowanych rzeźb i płaskorzeźb umieszczonych na fryzie w polach przyczółków. Rozmiar budowli był podyktowany wielkością ustawionego wewnątrz posągu Ateny Partenos.
Dodatkowo możesz obejrzeć filmy wizualizacyjne w Internecie nt. Akropolu.
Porządki architektoniczne w starożytnej Grecji
Porządki architektoniczne w starożytnej Grecji wykształciły się z budownictwa drewnianego. Porządek dorycki, przypisywany plemionom Dorów stosowany był powszechnie na terenie PeloponezuPeloponezu i na terenie Wielkiej Grecji. Porządek joński odnaleźć można na Peloponezie i również w Azji Mniejszej, podobnie jak porządek koryncki.
Najlepszym przykładem budowli doryckiej prócz Partenonu są świątynie Paestum: Pierwsza Świątynia Hery, ok. 560‑530 p.n.e., Okres archaiczny; Druga Świątynia Hery, ok. 460 p.n.e., Okres klasyczny; Kaplica Minewry, ok. 500 p.n.e
Styl joński reprezentują takie budowle jak ErechtejonErechtejon czy świątynia uważana za jeden z cudów świata .
Styl koryncki to styl, który obrazuje delikatność kobiety. Reprezentuje go pomnik Lizykratesa w Atenach z ok. 335‑334 r. p.n.e.
1. Kolumna koryncka Porządek koryncki to jeden z trzech porządków architektonicznych występujących w architekturze starożytnej Grecji. Rozwinął się jako odmiana porządku jońskiego na przełomie V i IV w. p.n.e. Kolumna koryncka posiada profilowaną bazę. Jej trzon jest gęsto żłobkowany, ozdobiony 24 żłobkami połączonych listewkami. Głowica jest w kształcie kosza okolonego rzędami liści akantu.
Procesja Panatenajska
Procesja Panatenajska była jedną z najważniejszych uroczystości, jakie miały miejsce na Akropolu. Była związana z Erechtejonem i przechowywaną w nim świętą rzeźbą Ateny, którą odziewano w peplos, tkany przez dziewice zw. partenoi. Fryz Panatenajski to dzieło przypisywane Fidiaszowi. Stworzył on pas dekoracji obiegających Partenon o wymiarach 159, 42 metra x ok. 0, 50 m. Zdobi go blisko 400 postaci ludzkich i 200 zwierzęcychpas dekoracji obiegających Partenon o wymiarach 159, 42 metra x ok. 0, 50 m. Zdobi go blisko 400 postaci ludzkich i 200 zwierzęcych. Całość pokryto polichromią. Dzieło uznawane jest za odbicie chwały miasta Ateny i jego społeczeństwa. Procesja ta oddawała chwałę bogom, a w szczególności Atenie, której postać umieszczona została także w polu tympanonutympanonu.
Świątynia Nike Apteros
Świątynia zwana powszechnie Nike Apteros (powinno się ją nazywać Ateny Nike) została zaprojektowana przez Kallikratesa w stylu jońskim, a wzniesiono ją z marmuru pentelickiego. Dzieło ukończono w 421 roku p.n.e. Dekoracja świątyńki odwoływała się do walk z Persami, w tym do bitwy pod Platejami w 479 roku. Walkom tym przyglądali się bogowie. Relief Nike zawiązującej sandał, wyrzeźbiony w stylu mokrych szatstylu mokrych szat znajdował się na balustradzie otaczającej skarpę, na której wzniesiono świątynię.
Więcej o świątyni Nike Apteros możesz przeczytać tutajtutaj.
Zadania
Poniżej znajduje się plan Akropolu z oznaczeniami od 1 do 6. Przyporządkuj nazwy najważniejszym budowlom nanosząc odpowiednie numery na poniższy rysunek.
Erechtejon, Sanktuarium Artemidy
Brauronia, Posąg Ateny Promachos, Propyleje, Partenon, Świątynia Nike Apteros
Poniżej znajduje się plan świątyni greckiej z oznaczeniami od 1 do 6. Przyporządkuj nazwy.
naos, opistodomos, kolumnada (perystyl), anty, kolumny „in antis”, pronaos (przedsionek)
Wskaż zdania prawdziwe.
- Sztuka Grecji sięga korzeniami kultury mykeńskiej, która wzorowała się na kulturze Krety. Po jej upadku spowodowanym najazdem Dorów nastąpił tzw. okres ciemny.
- W sztuce Grecji, po wiekach jasnych, nastąpił okres zwany wczesnoarchaicznym, który trwał do VIII wieku, kiedy to odrodziła się kultura i sztuka
- Po śmierci Aleksandra Wielkiego następuje w kulturze i sztuce okres nazywany okresem hellenistycznym.
Uzupełnij zdanie.
Porządki architektoniczne w starożytnej Grecji wykształciły się z budownictwa .......................
Poniżej znajduje się plan teatru greckiego z oznaczeniami od 1 do 5. Przyporządkuj nazwy do oznaczonych elementów.
orchestra, theatron, parodos, proskenion, skene
Słownik pojęć
okres w sztuce greckiej sięgający XII w. p.n.e. choć jego początek datowany jest także na wiek VIII p.n.e. Jego koniec związany jest z bitwą pod Salaminą i wyparciem Persów z Grecji. W tym czasie powstaje architektura świątynna, rzeźba przestawiająca kurosów i kory oraz liczna ceramika czarno- i czerwono- figurowa. W tym czasie powstała świątynia Artemidy w Efezie zaliczona do siedmiu cudów świata.
w porządku klasycznym najwyższy, poziomy, spoczywający np. na kolumnach trójdzielny człon składający się z architrawu, fryzu i gzymsu. Jego ukształtowanie i proporcje są odmienne dla poszczególnych porządków architektonicznych.
(od greckich słów: chrysós/złoto i elephántinos/z kości słoniowej) – technika rzeźbiarska polegająca na wykorzystaniu złota i kości słoniowej do wykonania okładziny rzeźby monumentalnej zbudowanej z drewnianego szkieletu. Na tym szkielecie montowano płyty z tych dwóch szlachetnych materiałów tworząc powłokę postaci.
świątynia w stylu jońskim, zbudowana w latach 421‑406 p.n.e. na cześć Erechteusza i Ateny, wcześniej czczono tu herosa Butesa i Zeusa. Miejsce przechowywania drewnianego posągu Ateny otrzymanego z Nieba.
zwana też kapitelem - element architektoniczny wieńczący górną część kolumny, filara lub pilastra. Pełni funkcję łącznika pomiędzy elementem podpierającym - trzonem kolumny a elementem podpieranym, czyli belkowaniem. Przez tysiąclecia przybierała różne formy w zależności od okresu w sztuce i obszaru jej występowania.
okres w sztuce greckiej to okres ekspansji kultury greckiej po śmierci Aleksandra Wielkiego, trwający do upadku Egiptu ptolemejskiego w 30 roku p.n.e. Związany z rozwojem miast w Azji Mniejszej – Pergamonu czy Miletu oraz Aleksandrii. W tym czasie wzniesiono takie budowle jak Ołtarz pergamoński, stoę Attalosa w Atenach oraz latarnię na Faros. Powstały tak wybitne dzieła rzeźby jak Nike z Samotraki, Wenus z Milo, czy Umierający Gall, a w malarstwie - dzieła Apellesa.
okres w sztuce greckiej - rozpoczynający się odbudową Akropolu w czasach Peryklesa a kończący śmiercią Aleksandra Wielkiego w 323 roku p.n.e. W okresie wczesnoklasycznym powstały takie budowle jak świątynia Zeusa w Akragas na Sycylii, teatr w Syrakuzach i skarbiec Ateńczyków w Delfach. Rzeźbę tworzyli Myron i Fidiasz a obrazy Polignot z Tazos. Mnesikles, Iktinos i Kallikrates pracowali pod kierownictwem Fidiasza przy dobudowie najważniejszych budowli Akropolu ateńskiego. W okresie zwanym klasycznym wzniesiono świątynię Apolla w Bassai i Tezejon w Atenach. Rzeźbiarze stosowali tzw. styl mokrych szat tworząc mojry – boginie losu, postaci obecne przy narodzinach Ateny przedstawione na wschodnim tympanonie Partenonu. W okresie późnoklasycznym wzniesiono świątynię Apolla w Didima, tworzyli wybitni rzeźbiarze Skopas, Lizyp i Praksyteles oraz tacy słynni malarze jak Zeuksis.
płytka gliniana, ceramiczna lub kamienna, kwadratowa lub prostokątna umieszczana pomiędzy tryglifami, zdobiona płaskorzeźbami przedstawiającym np. walki centaurów z Lapitami albo Gorgonę
jednostka miary odpowiadająca wielkości określonego elementu całości, który służy do ustalania proporcji innych elementów
kultura mykeńska, która wzięła nazwę od głównego miasta Myken rozwijała się od około 1700 do 1150 roku p.n.e. Odkryta dzięki pracom wykopaliskowym Heinricha Schliemanna. Apogeum osiągnęła w tzw. okresie pałacowym. Najważniejszymi ośrodkami tej kultury były prócz Myken miasto Tiryns, Argos, Pylos i Ateny. Zapisała się w dziejach Europy bogato wyposażanymi grobowcami zwanymi skarbcami, jak np. skarbiec Agamemnona.
jedna ze świątyń ateńskiego Akropolu, zbudowana przez Iktinosa i Kalikratesa pomiędzy 447 a 432 rokiem p.n.e. (z dekoracjami ukończona w 438 r. p.n.e.) z inicjatywy Peryklesa i pod nadzorem Fidiasza na miejscu starszej budowli zniszczonej przez Persów. Wzniesiona ku czci Ateny Parthenos (Dziewicy) w stylu doryckim, z marmuru pentelickiego, polichromowana, ozdobiona fryzem pokazującym procesję zw. Panatejską oraz w partii frontonów najważniejszych greckich bogów.
górzysty półwysep będący miejscem funkcjonowania starożytnej Grecji, część większego półwyspu bałkańskiego. Znajduje się pomiędzy morzami jońskim i egejskim.
inaczej relief, rzeźba wykonana na powierzchni kamienia, drewna itp., której tło stanowi ta powierzchnia
warstwy malarskie pokrywające metalowe lub kamienne rzeźby greckie, imitujące kolor ciała, włosów oraz odzieży. Często znacznie bardziej intensywne niż kolory rzeczywiste. By podkreślić realizm postaci rzeźby gałki oczne wykonywano z masy perłowej i metali oraz kamieni szlachetnych.
budynek bramny, który prowadził do świątyń na Akropolu. Zbudowany po 437 roku przez Mnesiklesa. W skład propylejów ateńskich wchodziło pomieszczenie zwane pinakoteką, w której prezentowano obrazy Polignota, Aglaofona i Timajnetosa
styl wykorzystywany w rzeźbie greckiej, polegający na takim opracowaniu szat okrywających postać, aby sprawiały one wrażenie mokrych, przylegających do ciała i w ten sposób ujawniających dokładnie jego budowę anatomiczną.
teatry greckie powstawały wyłącznie na zboczach wzgórz. Składowe teatru to: miejsce zasiadania widowni (theatron), miejsce występu chóru (orchestra) i aktorów (proskenion), skene (garderoba i kulisy), oraz przejście dla chóru (parodos). Najsłynniejsze teatry greckie zachowały się w Atenach, Milecie, Efezie i przede wszystkim w Syrakuzach, w których Ajschylos wystawił swoją sztukę „Persowie”.
okrągły słup, będący głównym elementem dźwigającym kolumnę, ustawiany na bazie lub bezpośrednio na podstawie świątyni, wieńczony elementem ozdobnym w postaci głowicy. Zbudowany z kilku pierścieni łączonych wewnątrz ołowianymi zamkami. Dodatkowo ozdobiony idącymi z góry do dołu specjalnymi, wklęsłymi, półkolistymi w przekroju rowkami zwanymi kanelowaniem. Może być lekko wybrzuszony na wysokości jednej trzeciej kolumny aby stworzyć wrażenie jej idealnie pionowej krawędzi bocznej. Wybrzuszenie to nazywa się entasis.
czworoboczna płyta z dwoma pionowymi żłobkami dzielącymi ją na trzy pola, występująca na fryzach budowli w stylu doryckim
trójkątne pole w portyku świątyni umieszczone nad belkowaniem. Chronił on jej wnętrze a rzeźbiarze wykorzystywali jego powierzchnię do wykonania dekoracji rzeźbiarskich, które np. w Partenonie przedstawiały najważniejszych bogów i spór Ateny z Posejdonem
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
sjp.pwn.pl
http://www.wiw.pl/kulturaantyczna/twardecki/
Galeria dzieł sztuki
