R1PRh3LeIq5NH
Fotografia przedstawia fragment postaci mężczyzny ubranego w ciemnoszarą kamizelkę, szarą koszulę, krawat w kratkę. Mężczyzna przykłada dłonie do krawata. Na palcu lewej dłoni ma czarną obrączkę, a na nadgarstku zegarek elektroniczny. Tło jest szare.

W świecie rzeczy – w świecie codzienności

Kamizelka
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
RLIHO2DML4mpL1
Mężczyzna, XIXwiek
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Historia XIX wieku dowodzi, że był to okres wielkich przemian, zarówno tych społeczno‑gospodarczych, jak i techniczno‑naukowych. To dlatego XIX stulecie nazywa się 'wiekiem pary i elektryczności'. Niewątpliwy wpływ na ukształtowanie się nazwy miało zastosowanie do napędu maszyn najpierw pary wodnej, a z czasem (pod koniec wieku) także elektryczności.

Warto pamiętać także o tym, że to właśnie w XIX wieku wynaleziono m.in. telefon, telegraf, lampę naftową (potem gazową i elektryczną), lokomotywę, samochód czy tramwaj. W Londynie oddano do użytku pierwszą linię kolei podziemnej. Wynalazki te zrewolucjonizowały ówczesny model życia, wpłynęły korzystnie na rozwój gospodarki, usprawniły transport i komunikację, doprowadziły do rozwoju miast.

Miasto stało się przestrzenią, w której zmiany dotyczyły nie tylko architektury, ale i podziału społecznego. W drugiej połowie XIX wieku właśnie aglomeracje miejskie stały się symbolem sukcesu, szansą na zdobycie wykształcenia i pracy. Dominującą warstwę mieszkańców miast stanowiło mieszczaństwo (utworzone z przedstawicieli zubożałej szlachty, inteligencji, robotników, ludzi z prowincjonalnych miasteczek i ze wsi).

Niestety, szybko okazało się, że nie wszyscy doświadczyli w mieście spełnienia i sukcesu. Wielu ludzi (zarówno rdzennych mieszkańców aglomeracji miejskich, jak i tych przybyłych ze wsi czy prowincji) nie miało pracy, mieszkania, dostępu do edukacji i opieki medycznej.

Jednak to właśnie miasto i problemy codziennego miejskiego życia stały się głównymi tematami literatury i sztuki pozytywizmupozytywizmpozytywizmu. Dlatego można powiedzieć, że dzięki pozytywistom w literaturze i sztuce pojawiła się codzienność. Warto podkreślić, że pozytywistyczni twórcy tekstów kultury bardzo często zwracali uwagę na los osób mniej zamożnych lub biednych.

Już wiesz

Przeczytaj nowelę Kamizelka Bolesława Prusa.

j0000007ZKB1v50_0000000H
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Brama na Starym Mieście

RkDa0PmO3cPe3
Brama na Starym Mieście
Źródło: Aleksander Gierymski, 1883, obraz olejny, Muzeum Sztuki Łódź, domena publiczna.
j0000007ZKB1v50_0000000H

Przyjrzyj się obrazowi Aleksandra Gierymskiegoj0000007ZKB1v50_000tp001Aleksandra Gierymskiego Brama na Starym Mieście i wykonaj ćwiczenia.

Zapoznaj się z opisem obrazu Aleksandra Gierymskiegoj0000007ZKB1v50_000tp001Aleksandra Gierymskiego 'Brama na Starym Mieście' i wykonaj ćwiczenia.

j0000007ZKB1v50_0000000H
Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, jak wygląda warszawska ulica na obrazie w II połowie XIX wieku?

R19If77UwoNDO
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 1

Czym, twoim zdaniem, różni się współczesna ulica od dziewiętnastowiecznej?

Odpowiedź:

Współczesna ulica różni się od dziewiętnastowiecznej przede wszystkim architekturą; rzadko się dzisiaj spotyka także handlarzy ulicznych - handel przeniósł się w głównej mierze do galerii handlowych i sklepów.

RMAS67nKKsPbO
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, jakie elementy ukazane na obrazie wskazują na XIX wiek?

R8ex4pevTmpj0
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 2

Jakie elementy architektury kojarzą ci się najbardziej z dawnymi czasami?

Odpowiedź:

Z dawnymi czasami mogą się kojarzyć zdobienia na budynkach, duże łukowate bramy i charakterystyczny kamienny bruk na ulicach.

RJl7EWieReXTT
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 3

Napisz, które z elementów ukazanych na obrazie mogły przetrwać twoim zdaniem do czasów dzisiejszych? Jak sądzisz, dlaczego?

R1QZWXtkNmg7C
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 3

Jakie elementy z dawnych czasów przetrwały do dziś?

Odpowiedź:

Do dzisiejszych czasów przetrwały np. bramy, część zdobień, w niektórych miejscach historyczny bruk na ulicach.

RTK6m6W7PrjfZ
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 4

Określ, jakich malarskich zabiegów użył artysta, żeby oddać klimat warszawskiej Starówki II połowy XIX wieku. Jaka została utrwalona tematyka na obrazie?

RumHZsDSiNWtZ
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 4

Sprawdź w dostępnych źródłach, jakie inne miasta posiadają Starówkę?

Odpowiedź:

Starówkę posiada np. Warszawa, Kraków, Wrocław, Toruń, Gdańsk.

RzIBL5ZSGwptF
Miejsce na notatkę
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 1

Jakie jest miasto i jego mieszkańcy w oczach artystów XIX w.? Porównaj obraz Gierymskiego z rycinami Edwarda Gorazdowskiego.j0000007ZKB1v50_000tp002Edwarda Gorazdowskiego.

R1CrBZBP54Nbz
Miejsce na opis
Polecenie 1

Poszukaj w słowniku języka polskiego definicji słowa 'idealizować' i ułóż zdanie z tym wyrazem.

RNdcg1OFAR62a
Miejsce na notatkę
j0000007ZKB1v50_0000000H

Do przemyślenia

j0000007ZKB1v50_0000000H
Ćwiczenie 5

Wyjaśnij, w jakim celu według ciebie ludzie kolekcjonują przedmioty?

RWkZTrUuOn0sW
Miejsce na notatkę
Polecenie 2

Jeśli jesteś kolekcjonerką lub kolekcjonerem, opisz swoją pasję. Jeśli niczego nie kolekcjonujesz, opisz, co mógłbyś zbierać i dlaczego właśnie to.

R1542c1pvHcHs
Miejsce na notatkę
Polecenie 3

Opisz różne rzeczy, które zbierasz jedynie okazjonalnie i wyjaśnij, z jakiego powodu je przechowujesz.

R1dxncYUyKOko
Miejsce na notatkę
j0000007ZKB1v50_000tp001
j0000007ZKB1v50_000tp002
pozytywizm
j0000007ZKB1v50_0000002B
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Kamizelka (fragment)

Bolesław Prus19121847
R1jyvulevBveQ
Portret Bolesława Prusa
Źródło: Edward Troczewski, fotografia, domena publiczna.

Bolesław Prus

(prawdziwe nazwisko Aleksander Głowacki) – pochodził z niezamożnej rodziny szlacheckiej. W wieku 16 lat zdecydował się wziąć udział w powstaniu styczniowym, przerywając w ten sposób naukę. Konsekwencją zaangażowania się Prusa w działalność powstańczą było odebranie mu szlachectwa przez władze carskie.

Nie był w stanie kontynuować studiów w Szkole Głównej w Warszawie z powodów finansowych.

Głowacki pisał artykuły publicystyczneartykuł publicystycznyartykuły publicystyczne, krytycznoliterackieartykuł krytycznoliterackikrytycznoliterackie, felietonyfelietonfelietony, teksty humorystyczneteksty humorystyczneteksty humorystyczne, nowele, powieścipowieśćpowieści. Podpisywał je pseudonimem Bolesław Prus, pochodzącym od nazwy rodowego herbu pisarza (Prus). Do najwybitniejszych dzieł Prusa należą: Kamizelka, Katarynka, Antek, Z legend dawnego Egiptu, Placówka, Lalka, Faraon, Kroniki tygodniowe.

Rw6mjX2WRzvvk
Nagranie audio - fragment "Kamizelki" Bolesława Prusa czyta Jan Peszek.
KamizelkaBolesław Prus
Bolesław Prus Kamizelka

Niektórzy ludzie mają pociąg do zbierania osobliwości kosztowniejszych lub mniej kosztownych, na jakie kogo stać. Ja także posiadam zbiorek, lecz skromny, jak zwykle w początkach.
Jest tam mój dramat, który pisałem jeszcze w gimnazjum na lekcjach języka łacińskiego… Jest kilka zasuszonych kwiatów, które trzeba będzie zastąpić nowymi, jest…
Zdaje się, że nie ma nic więcej oprócz pewnej bardzo starej i zniszczonej kamizelki. Oto ona. Przód spłowiały, a tył przetarty. Dużo plam, brak guzików, na brzegu dziurka, wypalona zapewne papierosem. Ale najciekawsze w niej są ściągacze. Ten, na którym znajduje się sprzączka, jest skrócony i przyszyty do kamizelki wcale nie po krawiecku, a ten drugi, prawie na całej długości, jest pokłuty zębami sprzączki.
Patrząc na to, od razu domyślasz się, że właściciel odzienia zapewne co dzień chudnął i wreszcie dosięgnął tego stopnia, na którym kamizelka przestaje być niezbędna, ale natomiast okazuje się bardzo potrzebny zapięty pod szyję frak z magazynu pogrzebowego.
Wyznaję, że dziś chętnie odstąpiłbym komu ten szmat sukna, który mi robi trochę kłopotu. Szaf na zbiory jeszcze nie mam, a nie chciałbym znowu trzymać chorej kamizelczyny między własnymi rzeczami. Był jednak czas, żem ją kupił za cenę znakomicie wyższą od wartości, a dałbym nawet i drożej, gdyby umiano się targować. Człowiek miewa w życiu takie chwile, że lubi otaczać się przedmiotami, które przypominają smutek.
Smutek ten nie gnieździł się we mnie, ale w mieszkaniu bliskich sąsiadów. Z okna mogłem co dzień spoglądać do wnętrza ich pokoiku.
Jeszcze w kwietniu było ich troje: pan, pani i mała służąca, która sypiała, o ile wiem, na kuferku za szafą. Szafa była ciemnowiśniowa. W lipcu, jeżeli mnie pamięć nie zwodzi, zostało ich tylko dwoje: pani i pan, bo służąca przeniosła się do takich państwa, którzy płacili jej trzy rublej0000007ZKB1v50_000tp003ruble na rok i co dzień gotowali obiady.
W październiku została już tylko – pani, sama jedna. To jest niezupełnie sama, ponieważ w pokoju znajdowało się jeszcze dużo sprzętów: dwa łóżka, stół, szafa… Ale na początku listopada sprzedano z licytacji niepotrzebne rzeczy, a przy pani ze wszystkich pamiątek po mężu została tylko kamizelka, którą obecnie posiadam.
Lecz w końcu listopada pewnego dnia pani zawołała do pustego mieszkania handlarza starzyzny i sprzedała mu swój parasol za dwa złote i kamizelkę po mężu za czterdzieści groszy. Potem zamknęła mieszkanie na klucz, powoli przeszła dziedziniec, w bramie oddała klucz stróżowi, chwilę popatrzyła w swoje niegdyś okno, na które padały drobne płatki śniegu, i — znikła za bramą.
Na dziedzińcu został handlarz starzyzny. Podniósł do góry wielki kołnierz kapoty, pod pachę wetknął dopiero co kupiony parasol i owinąwszy w kamizelkę ręce czerwone z zimna, mruczał:
— Handel, panowie… handel!…
Zawołałem go.
— Pan dobrodziej ma co do sprzedania? — zapytał wchodząc.
— Nie, chcę od ciebie coś kupić.
— Pewnie wielmożny pan chce parasol?… — odparł Żydek.
Rzucił na ziemię kamizelkę, otrząsnął śnieg z kołnierza i z wielką usilnością począł otwierać parasol.
— A fajn mebelj0000007ZKB1v50_000tp004fajn mebel !… — mówił. — Na taki śnieg to tylko taki parasol… Ja wiem, że wielmożny pan może mieć całkiem jedwabny parasol, nawet ze dwa. Ale to dobre tylko na lato!…
— Co chcesz za kamizelkę? — spytałem.
— Jake kamyzelkie?… — odparł, zdziwiony, myśląc zapewne o swojej własnej.
Ale wnet opamiętał się i szybko podniósł leżącą na ziemi.
— Za te kamyzelkie?… Pan dobrodziej pyta się o te kamyzelkie?…
A potem, jakby zbudziło się w nim podejrzenie, spytał:
— Co wielmożnego pana po take kamyzelkie?!…
— Ile chcesz za nią?
Żydowi błysnęły żółte białka, a koniec wyciągniętego nosa poczerwieniał jeszcze bardziej.
— Da wielmożny pan… rubelka! — odparł roztaczając mi przed oczyma towar w taki sposób, ażeby okazać wszystkie jego zalety.
— Dam ci pół rubla.
— Pół rubla?… taky ubjór?… To nie może być! — mówił handlarz.
— Ani grosza więcej.
— Niech wielmożny pan żartuje zdrów!… — rzekł klepiąc mnie po ramieniu. — Pan sam wi, co taka rzecz jest warta. To przecie nie jest ubjór na małe dziecko, to jest na dorosłe osoby…
— No, jeżeli nie możesz oddać za pół rubla, to już idź. Ja więcej nie dam.
— Ino niech się pan nie gniewa! — przerwał mięknąc. — Na moje sumienie, za pół rubelka nie mogę, ale — ja zdaję się na pański rozum… Niech pan sam powie: co to jest wart, a ja się zgodzę!… Ja wolę dołożyć, byle to się stało, co pan chce.
— Kamizelka jest warta pięćdziesiąt groszy, a ja ci daję pół rubla.
— Pół rubla?… Niech będzie już pół rubla!… — westchnął, wpychając mi kamizelkę w ręce. — Niech będzie moja strata, byle ja z gęby nie robił… ten wjatr!…
I wskazał ręką na okno, za którym kłębił się tuman śniegu.
Gdym sięgnął po pieniądze, handlarz, widocznie coś przypomniawszy sobie, wyrwał mi jeszcze raz kamizelkę i począł szybko rewidować jej kieszonki.
— Czegóż ty tam szukasz?
— Możem co zostawił w kieszeni, nie pamiętam! — odparł najnaturalniejszym tonem, a zwracając mi nabytek dodał:
— Niech jaśnie pan dołoży choć z dziesiątkę!…
— No, bywaj zdrów! — rzekłem otwierając drzwi.
— Upadam do nóg!… Mam jeszcze w domu bardzo porządne futro…
I jeszcze zza progu, wytknąwszy głowę, zapytał:
— A może wielmożny pan każe przynieść serki owczych?…
W parę minut znowu wołał na podwórzu: 'Handel! handel!…' — a gdym stanął w oknie, ukłonił mi się z przyjacielskim uśmiechem.
Śnieg zaczął tak mocno padać, że prawie zmierzchło się. Położyłem kamizelkę na stole i począłem marzyć to o pani, która wyszła za bramę niewiadomo dokąd, to o mieszkaniu stojącym pustką obok mego, to znowu o właścicielu kamizelki, nad którym coraz gęstsza warstwa śniegu narasta…
Jeszcze trzy miesiące temu słyszałem, jak w pogodny dzień wrześniowy rozmawiali ze sobą. W maju pani raz nawet — nuciła jakąś piosenkę, on śmiał się, czytając 'Kuriera Świątecznegoj0000007ZKB1v50_000tp005Kuriera Świątecznego'. A dziś… […]

j0000007ZKB1v50_00000_BIB_001 Źródło: Bolesław Prus, Kamizelka, [w:] tegoż, Nowele, Poznań 2010, s. 126–135.
j0000007ZKB1v50_0000000H

Przeczytaj przywołany fragment Kamizelki, a następnie wykonaj polecenia.

j0000007ZKB1v50_0000000H
Ćwiczenie 6

Na podstawie kolekcji narratora opisz, kim mógłby być.

R1aGlM1swjv8f
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 7

Określ, z jakiej perspektywy narrator przedstawia historię kamizelki.

REgXUluMD5IL3
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 8

Wskaż typ narracji i jego funkcję w podanym fragmencie.

RXzcMGHtEnEdD
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 9

Wyjaśnij, jaką historię skrywa tytułowa kamizelka.

RWjVeWK2lOnDL
Miejsce na streszczenie
Polecenie 4

Opisz kamizelkę. Wyjaśnij, co było w jej wyglądzie wyjątkowego.

Rkx9diEYSWCwg
Miejsce na opis
Ćwiczenie 10

Przyjrzyj się XIX‑wiecznym fotografiom mężczyzn. Wskaż charakterystyczny element stroju mężczyzny w XIX wieku. Podaj tytuł utworu, do którego ten element nawiązuje.

R1HtM43Tgnyaf
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 10

Jak myślisz, dlaczego kamizelka stanowiła nieodzowny elementu stroju mężczyzny w XIX wieku? Uzasadnij swoje zdanie.

Odpowiedź:

Kamizelka świadczyła o elegancji stroju. Formowała także sylwetkę mężczyzny.

R1NTaUtyJsrVD
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 11

Historia pani i pana, bohaterów Kamizelki, rozpoczyna się wiosną a kończy zimą. Wyjaśnij, co symbolizuje wiosna, a co zima.

RU5tYhqVdF0yZ
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 12

Scharakteryzuj sposób wypowiedzi żydowskiego handlarza starzyzną.

RSbCGHghwQvJC
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 13

Na podstawie definicji indywidualizacji języka podanej poniżej, wyjaśnij, w jakim celu Bolesław Prus stworzył charakterystyczny język dla żydowskiego handlarza.

RFkq4S5ovDzxb
Miejsce na notatkę
indywidualizacja języka
Definicja: indywidualizacja języka

zabieg stylistyczny polegający na stworzeniu charakterystycznego języka danej postaci, odróżniającego ją od innych bohaterów; język postaci niesie wiele informacji na jej temat: mówi o pochodzeniu, wykształceniu, a nawet cechach charakteru; indywidualizacji służą różne środki językowe: słownictwo, frazeologizmy, elementy składni itd.

j0000007ZKB1v50_000tp003
j0000007ZKB1v50_000tp004
j0000007ZKB1v50_000tp005
artykuł publicystyczny
artykuł krytycznoliteracki
felieton
powieść
teksty humorystyczne
j0000007ZKB1v50_0000004I
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Kamizelka (fragment)

KamizelkaBolesław Prus
Bolesław Prus Kamizelka

Do naszej kamienicy sprowadzili się na początku kwietnia. Wstawali dość rano, pili herbatę z blaszanego samowarusamowarsamowaru i razem wychodzili do miasta. Ona na lekcje, on do biura.
Był to drobny urzędniczek, który na naczelników wydziałowych patrzył z takim podziwem jak podróżnik na Tatry. Za to musiał dużo pracować, po całych dniach. Widywałem nawet go i o północy, przy lampie, zgiętego nad stolikiem.
Żona zwykle siedziała przy nim i szyła. […]
Co niedzielę, około południa, wychodzili na spacer trzymając się pod ręce i wracali do domu późno wieczór. Obiad zapewne jedli w mieście. Raz spotkałem ich przy bramie oddzielającej Ogród Botaniczny od Łazienek. Kupili sobie dwa kufle doskonałej wody i dwa duże pierniki, mając przy tym spokojne fizjognomięfizjognomiafizjognomię mieszczan, którzy zwykli jadać przy herbacie gorącą szynkę z chrzanem.
W ogóle biednym ludziom niewiele potrzeba do utrzymania duchowej równowagi. Trochę żywności, dużo roboty i dużo zdrowia. Reszta sama się jakoś znajduje. […]
Jakoś w lipcu pan zaziębił się, zresztą nie bardzo. Dziwnym jednak zbiegiem okoliczności dostał jednocześnie tak silnego krwotoku, że aż stracił przytomność.
Było to już w nocy. Żona, utuliwszy go na łóżku, sprowadziła do pokoju stróżowę, a sama pobiegła po doktora. Dowiadywała się o pięciu, ale znalazła ledwie jednego, i to wypadkiem, na ulicy.
Doktor, spojrzawszy na nią przy blasku migotliwej latarni, uznał za stosowne ją przede wszystkim uspokoić. A ponieważ chwilami zataczała się, zapewne ze zmęczenia, a dorożki na ulicy nie było, więc podał jej rękę i idąc tłomaczył, że krwotok jeszcze niczego nie dowodzi.
– Krwotok może być z krtani, z żołądka, z nosa, z płuc rzadko kiedy. Zresztą, jeżeli człowiek zawsze był zdrów, nigdy nie kaszlał...
– O, tylko czasami! – szepnęła pani zatrzymując się dla nabrania tchu.
– Czasami? to jeszcze nic. Może mieć lekki katar oskrzeli.
[…]
Jakoś w końcu sierpnia spotkała się pani z doktorem na ulicy. Długo chodzili razem. W końcu pani schwyciła doktora za rękę i rzekła błagalnym tonem:
– Ale swoją drogą niech pan do nas przychodzi. Może też Bóg da!... On tak się uspakaja po każdej pańskiej wizycie...
Doktor obiecał, a pani wróciła do domu jakby spłakana. Pan też, skutkiem przymusowego siedzenia, zrobił się jakiś drażliwy i zwątpiały. Zaczął wymawiać żonie, że jest zanadto o niego troskliwa, że on mimo to umrze, a w końcu zapytał:
– Czy nie powiedział ci doktor, że ja nie przeżyję kilku miesięcy?
Pani zdrętwiała.
– Co ty mówisz? – rzekła. – Skąd ci takie myśli?... Chory wpadł w gniew.
– Oo, chodźże tu do mnie, o tu!... – mówił gwałtownie, chwytając ją za ręce. – Patrz mi prosto w oczy i odpowiadaj: nie mówił ci doktor?
I utopił w niej rozgorączkowane spojrzenie. Zdawało się, że pod tym wzrokiem mur wyszeptałby tajemnicę, gdyby ją posiadał.
Na twarzy kobiety ukazał się dziwny spokój.
[…]
Przyszedł nawet czas, że w dzień nie chciał leżeć w łóżku, tylko siedział na krześle ubrany, gotowy do wyjścia, byle go opuściło to chwilowe osłabienie.
Niepokoił go tylko jeden szczegół.
Pewnego dnia kładąc kamizelkę uczuł, że jest jakoś bardzo luźna.
– Czybym aż tak schudł?... – szepnął.
– No, naturalnie, że musiałeś trochę zmizernieć – odparła żona. – Ale przecież nie można przesadzać...
Mąż bacznie spojrzał na nią. Nie oderwała nawet oczu od roboty. Nie, ten spokój nie mógł być udany!... Żona wie od doktora, że on nie jest tak znowu bardzo chory, więc nie ma powodu martwić się […].

j0000007ZKB1v50_00000_BIB_001 Źródło: Bolesław Prus, Kamizelka, [w:] tegoż, Nowele, Poznań 2010, s. 126–135.
j0000007ZKB1v50_0000000H

Przeczytaj przywołany fragment Kamizelki, a następnie – odwołując się także do znajomości całego tekstu – wykonaj polecenia.

j0000007ZKB1v50_0000000H
Ćwiczenie 14

Podaj, jakie zawody wykonywali małżonkowie. Jaką klasę społeczną reprezentowali?

RM8YpxdKYltfK
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 15

Opisz, jak wyglądało życie codzienne pani i pana.

RCyJUXFviGqwZ
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 16

Przedstaw krótko historię choroby, na którą zapadł mężczyzna.

Rmv9ItateKKAj
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 17

Wyjaśnij, jaki wpływ miała choroba na psychikę bohatera, jego relacje z żoną.

R1eSbWrcjt70e
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 18

Wyjaśnij, jakie znaczenie ma tytułowa kamizelka w kontekście choroby pana.

Rislbo8TnfJqt
Miejsce na notatkę
Ciekawostka

Gruźlica – to przewlekła choroba zakaźna atakująca przede wszystkim płuca, wywoływana przez bakterie (prątki) gruźlicy, które zostały odkryte w drugiej połowie XIX wieku przez niemieckiego bakteriologa Roberta Kocha (1843‑1910). Pod koniec XIX wieku gruźlica została uznana za chorobę cywilizacyjną, a jej występowanie wiązano z warunkami życia pacjenta: biedą, niedożywieniem, złymi warunkami mieszkaniowymi czy sanitarnymi. Gruźlica stała się jednym z tematów XIX‑wiecznej literatury, czego przykładem jest Kamizelka Bolesława Prusa.

Polecenie 5

Pani dwukrotnie spotkała się z doktorem – w lipcu i w sierpniu. Ułóż dialog między tymi dwiema postaciami. Uwzględnij stan emocjonalny kobiety.

R11L6aWmCWh5b
Miejsce na dialog
Ćwiczenie 19

Zinterpretuj cytat: 'Bo przy chorym wszyscy kłamią, a żona najwięcej'. W wypowiedzi wyjaśnij, jaką postawę przyjęła żona, bohaterka Kamizelki, podczas choroby męża.

Rirc9vtaZgQ9k
Miejsce na notatkę
Polecenie 6

Napisz rozprawkę, w której rozważysz, czy można kłamać w dobrej wierze. Odwołaj się do przytoczonego fragmentu Kamizelki, całego utworu Bolesława Prusa oraz do innego wybranego tekstu literackiego. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 200 wyrazów.

RUcjhAyh3VcbF
Miejsce na notatkę
samowar
fizjognomia
j0000007ZKB1v50_0000005L
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Kamizelka (fragment)

KamizelkaBolesław Prus
Bolesław Prus Kamizelka

Dziś patrząc na starą kamizelkę widzę, że nad jej ściągaczami pracowały dwie osoby. Pan – co dzień posuwał sprzączkę, ażeby uspokoić żonę, a pani co dzień – skracała pasek, aby mężowi dodać otuchy.
'Czy znowu zejdą się, kiedy oboje, ażeby powiedzieć sobie cały sekret o kamizelce?…' – myślałem, patrząc na niebo.
Nieba prawie już nie było nad ziemią. Padał tylko śnieg taki gęsty i zimny, że nawet w grobach marzły ludzkie popioły.
Któż jednak powie, że za tymi chmurami nie ma słońca?…

j0000007ZKB1v50_00000_BIB_001 Źródło: Bolesław Prus, Kamizelka, [w:] tegoż, Nowele, Poznań 2010, s. 126–135.
j0000007ZKB1v50_0000000H

Na podstawie przywołanego fragmentu Kamizelki i w odniesieniu do całości tekstu wykonaj polecenia.

j0000007ZKB1v50_0000000H
Ćwiczenie 20

Wyjaśnij, jaki sekret skrywała kamizelka.

R1Kb0TQLTWwHw
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 21

Wyjaśnij, jakie motywy postępowania kierowały panią i panem przy wykonywaniu pracy przy kamizelce.

RXEFKHQj21i03
Miejsce na notatkę
Polecenie 7

Czy zgadasz się ze znawcą twórczości Bolesława Prusa, Józefem Bachórzemj0000007ZKB1v50_000tp006Józefem Bachórzem, że tematem Kamizelki jest 'egzamin serc'. Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do treści lektury.

RzzxAkA31Rvdq
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 22

Na podstawie wypowiedzi narratora: 'Czy znowu zejdą się, kiedy oboje, ażeby powiedzieć sobie cały sekret o kamizelce…?' sformułuj argument, którym potwierdzisz, że zakończenie utworu ma wymiar optymistyczny.

RjvgTtAEljKAZ
Miejsce na notatkę
Polecenie 8

Zredaguj krótką notatkę, w której rozwiniesz zdanie: 'Kamizelka to utwór o bezgranicznej miłości dwojga małżonków'.

R1NEdHiyaxJR3
Miejsce na notatkę
j0000007ZKB1v50_0000000H

Pisarze drugiej połowy XIX wieku bardzo chętnie wypowiadali się w krótkich formach literackich. Poruszali w nich często problematykę społeczną dotyczącą, np. życia w mieście, losu uboższych i najuboższych mieszkańców miasta, życia na wsi itd.

j0000007ZKB1v50_0000000H
Ćwiczenie 23
RUtlSMJmLJoQr1
Zadanie interaktywne wielokrotnego wyboru. Wskaż cechy "Kamizelki" jako gatunku literackiego. Możliwe odpowiedzi: jest utworem prozatorskim, jest utworem lirycznym, jest utworem krótkim, jest utworem długim/rozbudowanym, fabuła jest jednowątkowa, fabuła jest wielowątkowa, posiada wiele wątków pobocznych, ograniczenie liczby bohaterów do minimum, liczni bohaterowie, w tym drugoplanowi, wyraźnie zarysowany punkt kulminacyjny, brak punktu kulminacyjnego w fabule, puenta, brak puenty.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
nowela
Definicja: nowela

gatunek prozy narracyjnej, do którego należą utwory niewielkich rozmiarów o zwartej i wyraziście zarysowanej akcji; […] akcja noweli, zwykle jednowątkowa, charakteryzuje się prostotą, przejrzystością i dramatycznym napięciem: ma dobitnie zaznaczony punkt kulminacyjny i finał (rozwiązanie akcji) […]

Ciekawostka

Można powiedzieć, że właściwa fabuła Kamizelki Bolesława Prusa (historia małżeństwa) została ujęta w klamrę kompozycyjnąklamra kompozycyjnaklamrę kompozycyjną. Motyw kamizelki, który przewija się w całym utworze, z jednej strony jest przedmiotem zbioru kolekcjonerskiego narratora, a z drugiej stanowi także przyczynę do przedstawienia opowieści o cierpieniu, miłości i śmierci.

klamra kompozycyjna
Ćwiczenie 24

Na podstawie Katarynki Bolesława Prusa określ jedną cechę dowodzącą, że tekst jest nowelą, oraz podaj jeden przykład ilustrujący tę cechę.

R1KiCE9DM8J45
Miejsce na notatkę
j0000007ZKB1v50_000tp006
j0000007ZKB1v50_0000006W
JPOL_E3_E4_Konteksty

Film telewizyjny Kamizelka (1971) w reżyserii Stanisława Jędrykij0000007ZKB1v50_000tp007Stanisława Jędryki

j0000007ZKB1v50_0000000H

Zapoznaj się z filmem telewizyjnym Kamizelka (1971) w reżyserii Stanisława Jędryki, a następnie wykonaj poniższe polecenia.

j0000007ZKB1v50_0000000H
Polecenie 9

Porównaj oba teksty kultury (nowelę Prusa i film Jędryki), zwracając uwagę na różnice między scenariuszem filmu a jego literackim pierwowzorem. Które z dzieł bardziej do ciebie przemawia? Uzasadnij swoją odpowiedź.

RCNsbQtawRNpe
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 25

Wskaż w filmie Jędryki symboliczne przedmioty (poza tytułową kamizelką). Określ, jaka jest ich funkcja w tym tekście kultury.

RflXiphYa6j7E
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 26

Wymień, jakie środki filmowe – twoim zdaniem – posłużyły reżyserowi, aby oddać atmosferę historii rozgrywającej się w drugiej połowie XIX wieku.

R9jrGuWvW7LGm
Miejsce na notatkę
j0000007ZKB1v50_000tp007
j0000007ZKB1v50_0000007F
JPOL_E3_E4_Konteksty

Każdy przedmiot ma swoją historię

Pan TadeuszAdam Mickiewicz
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Podróżny […] wbiegł do domu, pragnął go powitać.
Dawno domu nie widział, bo w dalekim mieście
Kończył nauki, końca doczekał nareszcie.
Wbiega i okiem chciwie ściany starodawne
Ogląda czule, jako swe znajome dawne.
Też same widzi sprzęty, też same obicia,
Z któremi się zabawiać lubił od powicia;
Lecz mniej wielkie, mniej piękne, niż się dawniej zdały.
I też same portrety na ścianach wisiały.
Tu Kościuszkoj0000007ZKB1v50_000tp008Kościuszko w czamarcej0000007ZKB1v50_000tp009czamarce krakowskiej, z oczyma
Podniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma;
Takim był, gdy przysięgał na stopniach ołtarzów,
Że tym mieczem wypędzi z Polski trzech mocarzów
Albo sam na nim padnie. Dalej w polskiej szacie
Siedzi Rejtanj0000007ZKB1v50_000tp00ARejtan żałośny po wolności stracie,
W ręku trzymna nóż, ostrzem zwrócony do łona,
A przed nim leży Fedonj0000007ZKB1v50_000tp00BFedon i żywot Katonaj0000007ZKB1v50_000tp00CKatona.
Dalej Jasińskij0000007ZKB1v50_000tp00DJasiński, młodzian piękny i posępny,
Obok Korsakj0000007ZKB1v50_000tp00EKorsak, towarzysz jego nieodstępny,
Stoją na szańcach Pragij0000007ZKB1v50_000tp00FPragi, na stosach Moskali,
Siekąc wrogów, a Praga już się wkoło pali.
Nawet stary stojący zegar kurantowyj0000007ZKB1v50_000tp00Gkurantowy
W drewnianej szafie poznał u wniścia alkowyj0000007ZKB1v50_000tp00Halkowy
I z dziecinną radością pociągnął za sznurek,
By stary Dąbrowskiegoj0000007ZKB1v50_000tp00IDąbrowskiego usłyszyć mazurek.

j0000007ZKB1v50_00000_BIB_003 Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Warszawa 1995, s. 6–7.

Po lekturze fragmentu Pana Tadeusza Adama Mickiewiczaj0000007ZKB1v50_000tp00JAdama Mickiewicza wykonaj polecenia.

j0000007ZKB1v50_0000000H
Ćwiczenie 27

Opisz, jakich uczuć doświadczył podróżny, gdy ujrzał domowe 'sprzęty'.

RdXKYHnwNpCWv
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 28

Wyjaśnij, o czym świadczą portrety historycznych postaci wiszące na ścianach i zegar wybijający Mazurka Dąbrowskiego.

Rh1MGx6YMSgkw
Miejsce na notatkę
j0000007ZKB1v50_000tp00J
j0000007ZKB1v50_000tp008
j0000007ZKB1v50_000tp009
j0000007ZKB1v50_000tp00A
j0000007ZKB1v50_000tp00B
j0000007ZKB1v50_000tp00C
j0000007ZKB1v50_000tp00D
j0000007ZKB1v50_000tp00E
j0000007ZKB1v50_000tp00F
j0000007ZKB1v50_000tp00G
j0000007ZKB1v50_000tp00H
j0000007ZKB1v50_000tp00I
j0000007ZKB1v50_0000008U
JPOL_E3_E4_Konteksty

Sakralizacja przedmiotów codziennego użytku

Szare eminencje zachwytuMiron Białoszewski
Miron Białoszewski Szare eminencje zachwytu

Jakże się cieszę,
że jesteś niebem i kalejdoskopem,
że masz tyle sztucznych gwiazd,
że tak świecisz w monstrancji jasności,
gdy podnieść twoje wydrążone
pół‑globu
dokoła oczu,
pod powietrze.
Jakżeś nieprzecedzona w bogactwie,
łyżko duszlakowa!

Piec też jest piękny:
ma kafle i szpary,
może być siwy,
srebrny,
szary – aż senny...
a szczególnie kiedy
tasuje błyski
albo gdy zachodzi
i całym rytmem swych niedokładności
w dzwonach palonych
polanych biało
wpływa w żywioły
obleczeń monumentalnych.

j0000007ZKB1v50_00000_BIB_004 Źródło: Szare eminencje zachwytu, [w:] Miron Białoszewski, , Poezja polska od średniowiecza do współczesności, red. Jerzy Polanicki, Anna Rajca, Warszawa 2001, s. 555.

Na podstawie przywołanego wiersza Mirona Białoszewskiegoj0000007ZKB1v50_000tp00KMirona Białoszewskiego wykonaj polecenia.

j0000007ZKB1v50_0000000H
Ćwiczenie 29

Zinterpretuj tytuł liryku Szare eminencje zachwytu.

R1atw2ETxl12h
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 30

Wyjaśnij, w jaki sposób osoba mówiąca w wierszu odnosi się do przedmiotów codziennego użytku.

RwBpZjasStwe7
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 31

Wskaż i określ funkcję środków poetyckich, użytych przez Mirona Białoszewskiego, sakralizujących (uwznioślających) przedmioty codziennego użytku.

RZ168NnLxFhWC
Miejsce na notatkę
j0000007ZKB1v50_000tp00K
j0000007ZKB1v50_0000009E
JPOL_E3_E4_Preteksty

René Magrittej0000007ZKB1v50_000tp00LRené Magritte, Osobiste wartości, 1951‑1952

ROuGC87GrfAyu
Osobiste wartości
Źródło: René Magritte, fot.: cea, San Francisco Museum of Modern Art, dostępny w internecie: https://www.flickr.com/photos/centralasian/6601894623 [dostęp 30.11.2021], licencja: CC BY 2.0.
j0000007ZKB1v50_0000000H

Przyjrzyj się obrazowi René Magritte’a Osobiste wartości, a następnie wykonaj polecenia i odpowiedz na pytania:

Zapoznaj się z opisem obrazu René Magritte 'Osobiste wartości', a następnie wykonaj polecenia i odpowiedz na pytania.

j0000007ZKB1v50_0000000H
Polecenie 10

Zinterpretuj obraz belgijskiego malarza. W wypowiedzi wyjaśnij, jakie miejsce w swoim życiu przypisał artysta przedmiotom codziennego użytku.

R15edChzb56Fp
Miejsce na notatkę
Polecenie 10

Które przedmioty codziennego użytku są dla ciebie ważne. Wymień je. Możesz wybrać także przedmioty, które znajdują się na obrazie 'Osobiste wartości'.

RA8je00wucQUV
Miejsce na notatkę
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 32

Określ, jaki jest związek między tytułem a treścią obrazu Magritte’a.

R11UCWHwOQv3C
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 32

Podaj, jaką funkcję spełniają przedmioty wymienione w poprzednim ćwiczeniu.

RYZh2oInCgIGx
Miejsce na notatkę
Polecenie 11

Czy dostrzegasz jakieś podobieństwa między treścią obrazu belgijskiego malarza a nowelą Prusa? Uzasadnij swoje stanowisko.

R1AzaqFzS3mnt
Miejsce na notatkę
Polecenie 11

Uzasadnij, dlaczego wybrałeś dane przedmioty. Dlaczego są dla ciebie ważne?

RDhupxujhmiO8
Miejsce na notatkę
Polecenie 12

Napisz opowiadanie o historii starego przedmiotu lub rzeczy wiążącej się z twoim dzieciństwem). Twoja praca powinna liczyć co najmniej 200 wyrazów

R1ChqueOe6T4w
Miejsce na notatkę
Polecenie 13

Wyjaśnij, czy przedmioty znajdujące się w twoim pokoju mogłyby stanowić punkt wyjścia do twojej autocharakterystyki.

Rz2jeuePUkbey
Miejsce na notatkę
Polecenie 14

Stwórz katalog pięciu rzeczy, bez których nie wyobrażasz sobie funkcjonowania w codziennym życiu. Uargumentuj swój wybór.

R1daSQFvCQalg
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 33

Zinterpretuj aforyzm Georga Christopha Lichtenbergaj0000007ZKB1v50_000tp00MGeorga Christopha Lichtenberga: 'Każda rzecz ma swoją codzienną i odświętną stronę'.

R1WSMcSDn58KY
Miejsce na notatkę
j0000007ZKB1v50_000tp00L
j0000007ZKB1v50_000tp00M
j0000007ZKB1v50_000000AD
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Polecenie 15

Przedstaw swoje zdanie w formie listu, w którym odpowiesz: Dlaczego człowiek lubi otaczać się przedmiotami? Odwołaj się do przytoczonego fragmentu Kamizelki oraz oraz do innego wybranego tekstu literackiego. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 200 wyrazów.

RQZsNQPfPDDFr
Miejsce na tekst
Polecenie 16

Zredaguj notatkę na temat: 'Przedmioty mają duszę'. Odwołaj się do Kamizelki Bolesława Prusa oraz do innego wybranego tekstu literackiego.

R71xnSKeieqEa
Miejsce na notatkę
Rtr5nBVqMdU1q1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: rzeczy, codzienność, małżeństwo, miłość, kłamstwo, śmierć.

R1MNShJD5iIHI
(Uzupełnij).