RAlHE0mma7Pah1

W świecie wydłużonych form El Greca - manieryzm w malarstwie hiszpańskim

Ważne daty

Biogram artysty

1541 – narodziny Dominikosa Theotokopulosa w Kandii na Krecie

od ok. 1567 – pobyt w Wenecji

ok. 1570 – przyjazd do Rzymu

1572 – włączenie malarza do rejestru członków rzymskiego cechu św. Łukasza

1572 – otwarcie własnej pracowni w Rzymie

ok. 1576‑1577 – przybycie do Madrytu

1583 – osiedlenie się na stałe w Toledo

1586 (18 marca) – podpisanie umowy na wykonanie Pogrzebu hrabiego Orgaza

1614 (7 kwietnia) – śmierć artysty w Toledo

Ważne wydarzenia

1556 - 1598 – rządy Filipa II Habsburga

1563 - 1584 – prace budowlane w Eskurialu

1571 – utworzenie Świętej Ligii i Bitwa pod Lepanto

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1cBXuB3lJw9q1
Scenariusz zajęć do pobrania.
1

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

I.3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

II.14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;

II.15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;

II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

II.7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;

II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

III.3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

III.5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

III.8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:

IV.2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

IV.6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych.

mbfdf936668f7b546_1513323040713_0
Nauczysz się

wymieniać cechy charakterystyczne twórczości El Greca;

określać wpływ środowiska, w którym przebywał artysta na jego twórczość;

identyfikować dzieła na podstawie ich cech;

przyporządkowywać obrazy do miejsc, w których się znajdują lub do których zostały stworzone;

rozpoznawać i opisywać najbardziej znane obrazy malarza;

rozpoznawać i określać tematy i motywy ikonograficzne;

sporządzać analizę porównawczą dzieł z różnych epok.

Hiszpania w okresie manieryzmu

W II połowie XVI wieku odpowiedź Kościoła na Reformację przybierała różną formę. W architekturze włoskiej silnie rozwinęła się działalność misyjna i tworzenie zakonów, dbających o surową w swym wymiarze postawę moralną – ascezę. Hiszpania natomiast, w przeciwieństwie do w dużej części protestanckich Niemiec czy Francji, stała się jednym z najmocniejszych filarów papiestwa. Za pierwszego malarza hiszpańskiego, tworzącego w duchu manieryzmu, uznaje się Luisa de Moralesa, zwanego boskim (hiszp. el divino), ze względu na charakter jego dzieł. W jego przepełnionej duchem mistycyzmu twórczości obecne były wpływy niderlandzkie i cechy manieryzmu włoskiego, a najchętniej podejmowane tematy dotyczyły cierpienia: Ecce homoEcce homoEcce homo, PietaPieta Pieta, Mater DolorosaMater DolorosaMater Dolorosa czy Niesienie krzyża. **

R1aUJqDM68JiT1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Luisa de Morales „Ecce Homo". Ukazuje postać Chrystusa w czerwonej szacie z włócznią w ręku i koroną cierniową na głowie. Jego twarz jest pełna bólu, po czole spływają krople krwi. Chrystus ma wzrok skierowany ku górze i lekko rozchylone usta. Ręce związane są sznurem. Tło obrazu jest czarne. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Ewangelia według św. Mateusza (27: 28-29) "Wtedy żołnierze namiestnika zabrali Jezusa z sobą do pretorium i zgromadzili koło Niego całą kohortę. Rozebrali Go z szat i narzucili na Niego płaszcz szkarłatny. Uplótłszy wieniec z ciernia włożyli Mu na głowę, a do prawej ręki dali Mu trzcinę. Potem przyklękali przed Nim i szydzili z Niego, mówiąc: Witaj, Królu Żydowski!" 2. Portret Chrystusa oddany jest z bolesną ekspresją i dbałością o detale: broda, włosy, układ palców. Ból wyrażony w dziele jest źródłem patosu i mistycyzmu. Skłania do refleksji, zadumy i stawiania pytań o moralną odpowiedzialność.

Mistycyzm hiszpańskiej pobożności najpełniej jednak wyraził malarz pochodzący z Grecji, który większość życia spędził w Toledo, Dominikos Theotokopulos. O wartości jego sztuki zadecydowały przede wszystkim warsztat malarski i sposób postrzegania świata. Poszczególne fazy twórczości artysty wynikały z otoczenia i środowiska artystycznego, w którym pracował.

Młodość El Greca – okres kreteński

Dominikos Theotokopulos (w dosłownym tłumaczeniu Theotokopulos to „syn matki Boga”) urodził się w 1541 roku w Kandii, stolicy Krety, która do XII wieku była częścią Bizancjum, a od 1204 roku znalazła się pod panowaniem Wenecji. Wpływ obydwu kultur stał się więc na wyspie bardzo widoczny. Theotokopulos wcześnie zajął się twórczością malarską, ucząc się malarstwa u prawosławnych mnichów. Z tego okresu pochodzi namalowana z tradycją bizantyjską ikona Zaśnięcie Marii; jednak malarz wychodzi poza schematy ikonopisania, wprowadzając trzeci wymiar i gestykulację.

R1DTtS7feWRZ61
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca "Zaśnięcie Marii". Ukazuje zmarłą Marię, której ciało złożone jest na marach, przed którymi stoją świeczniki. Zmarła ma na sobie czerwoną suknię i ręce złożone na piersi. Dookoła niej skupieni są ludzie, nad Maryją przedstawieni są święci. Chrystus stojący nad matką unosi prawą dłoń w geście błogosławieństwa. Głowy apostołów otaczają nimby. Tło stanowi zarys budynków i ogniste niebo. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. W obrazach z pierwszego okresu twórczości dominuje typowy dla ikon bizantyjskich układ postaci skupionych wokół osoby środkowej, symetria i linearyzm. 2. Zgodnie z tradycją bizantyjską dominuje ciepła kolorystyka z głębokimi czerwieniami, ochrą oraz żółto-białymi refleksami. Jednak pojawia się próba wprowadzenia dynamiki i ekspresyjnego poruszenia postaci.
El Greco, „Zaśnięcie Marii”, przed 1567, Holy Cathedral, Ano Syros, Grecja, wikimedia.org, domena publiczna

Okres wenecki

W 1567 roku malarz udał się do Wenecji. Prawdopodobnie wstąpił do pracowni Tycjana oraz poznał kilku innych artystów włoskich: Paola Veronese’a, Jacopa Bassana, Jacopa Tintoretta. Od pierwszego z nich przejął zimną kolorystkę oraz zamiłowanie do szczegółów. Grupowanie postaci można uznać za naśladowanie Bassana. Natomiast Tintorettowi zawdzięcza dramatyzm rysunku, sposób dzielenia kompozycji na sfery oraz zamiłowanie do silnych akcentów kolorystycznych. Dzieła artystów weneckich będą ważnym źródłem inspiracji dla młodego twórcy, którego prace staną się nie tylko urozmaicone kolorystycznie i bardziej świetliste, ale wzbogacone zostaną o rozbudowaną architekturę w tle oraz silne skróty perspektywiczne, eksponujące temat i nadające niespokojnej, a jednocześnie mistycznej maniery. Głównymi tematami prac Theotokopulosa będą w tym okresie epizody z życia Chrystusa, m.in. Wypędzenie kupców ze świątyni i Chrystus uzdrawiający ślepca (w późniejszych okresach powstaną kolejne wersje obrazów). Wśród artystów weneckich malarz zyskał przydomek El Greco (Grek), odnoszący się do jego pochodzenia.

RzSUKzeipI9Gj
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Wypędzenie kupców ze świątyni”. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Układ postaci nawiązuje do Tintoretta, a czysta kolorystyka, zwłaszcza błękity, wskazują na związek z malarstwem Tycjana. 2. W obrazie pojawiają się jeszcze wpływy renesansu w stosowaniu elementów architektury rzymskiej. 3. Twarz Chrystusa posiada rysy pociągłe - to reminiscencje bizantyjskie.
1
2
3

1. Układ postaci nawiązuje do Tintoretta, a czysta kolorystyka, zwłaszcza błękity, wskazują na związek z malarstwem Tycjana.

2. W obrazie pojawiają się jeszcze wpływy renesansu w stosowaniu elementów architektury rzymskiej.

3. Twarz Chrystusa posiada rysy pociągłe - to reminiscencje bizantyjskie.

El Greco, „Wypędzenie kupców ze świątyni”, ok. 1570, National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
R1I5qePBu8CwJ1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Chrystus uzdrawiający ślepca". Ukazuje Jezusa stojącego na ogromnym dziedzińcu, który uzdrawia ślepca. Towarzyszą mu dwie grupy osób. Tłem jest architektura Wenecji i błękitne niebo pokryte chmurami. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Kompozycja jest przesunięta - brakuje centralnego układu, charakterystycznego dla malarstwa renesansowego. 2. Scenerią jest architektura renesansowego miasta. 3. Postacie podzielone są na dwie grupy: po lewej osoby zgromadzone przy dokonującym cudu Chrystusie, po prawej - faryzeusze komentujący scenę. 4. Obyczajowy motyw pieska charakterystyczny jest dla malarstwa weneckiego.
El Greco, „Chrystus uzdrawiający ślepca”, ok. 1570, Gemäldegalerie Alte Meister, Drezno, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna

Wieczne Miasto

W 1570 roku malarz przyjechał do Rzymu. Giulio Clovio polecił go kardynałowi Alessandro Farnese, miłośnikowi sztuki i mecenasowi, prosząc o opiekę nad młodym artystą. 18 września 1572 roku El Greco został włączony do rzymskiego cechu malarzy - Akademii świętego Łukasza. W wiecznym Mieście powstała m.in. PietaPieta Pieta, inspirowana rzeźbą florencką Michała Anioła. W dziełach mistrza El Greco odkrył frapujące przejawy baroku: ekspresjonizm i gigantyzm. I choć miał w pogardzie koloryt Toskańczyka, urzekł go heroiczny styl jego nagich postaci (Kazimierz Zawanowski, El Greco, Arkady, Warszawa 1979, s. 6). W obrazach z okresu rzymskiego można także odnaleźć wpływy Correggia i Jacopo Bassana, szczególnie widoczne w Chłopcu zapalającym świeczkę, zawierającym efekty iluminacyjne. Mimo źródeł wskazujących na rozczarowanie sztuką Michała Anioła, wyrażone wprost w słowach skierowanych do Francisco Pacheca, w kolejnej wersji Wypędzenia kupców ze świątyni zamieścił na pierwszym planie popiersie autora malowideł w Kaplicy Sykstyńskiej wraz z Tycjanem, Cloviem i Rafaelem, co dowodzi uznania dla tych artystów.

R16864DC42Ix61
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Pietà”. Ukazuje Maryję z Chrystusem na kolanach, trzymanym pod ramionami. Maria odziana jest w czarno-czerwone szaty. Jezus ma na głowie koronę z cierni, a na dłoniach, stopach i piersi rany ze śladami krwi. Odziany jest w perizonium. Po bokach ciało Chrystusa podtrzymują dwie postacie. W tle możemy dostrzec krajobraz z górą i trzema krzyżami. Tło wypełnia ciemne, fioletowe niebo.
El Greco, „Pietà”, ok. 1570, Philadelphia Museum of Art, Stany Zjednoczone, blistar.net, domena publiczna
RMHtadGjX1s8s1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia rzeźbę Michała Anioła „Pietà”. Ukazuje cztery postacie: Nikodema, w kapturze, który podtrzymuje ciało martwego Jezusa, Marię Magdalenę oraz matkę Bożą, znajdujące się po bokach i podtrzymujące wygięte i bezwładne ciało zmarłego. Rzeźba ustawiona jest na niskiej płycie. Tło jest szare.
Źródło: online skills.
RAYRUnFoVnjLP1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Wypędzenie kupców ze świątyni”. Ukazuje grupę ludzi. Jezus trzymając w ręku bicz oddziela grzeszników od uczniów. U dołu obrazu kobieta handlująca gołębiami. Ubrana jest w niebiesko-różową, długą szatę. Obok Chrystusa widoczny jest nagi do połowy młodzieniec, odwrócony tyłem do widza, który zasłania się przed uderzeniami bicza. Po prawej stronie kobieta z obnażonymi piersiami i ramionami trzyma na ramieniu kij z wiadrem wody i prowadzi za rękę nagie dziecko. Obok nich na podłodze leży drugi nagi malec. Tłem jest wnętrze świątyni. Dodatkowo na ilustracji zamieszczony został fragment obrazu z grupą mężczyzn oraz informacja: 1. W obrazie widoczne są inspiracje twórczością malarzy weneckich, ale El Greco oddał hołd artystom renesansu - Rafaelowi i Michałowi Aniołowi.
R15I9AUykds2D1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Chłopiec zapalający świeczkę". Ukazuje młodzieńca zapalającego świeczkę. Ma na sobie jasną szatę z wyłożonym białym kołnierzem. W lewej dłoni trzyma świeczkę, którą podpala. Usta ma złożone do dmuchania. Tło obrazu jest czarne. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Ogień jest jedynym źródłem światła w obrazie - modeluje twarz chłopca, na której widoczne jest migotanie barw. 2. Motyw chłopca ze świecą był popularny wśród malarzy szkoły weneckiej, określany jako "el soplón". 3. Sposób ujęcia tematu mógł być inspiracją dla wielu malarzy w późniejszym barku - Caravaggia i jego naśladowców.

Okres hiszpański

W 1576 roku El Greco przybył do Madrytu, jednak nie znajdując tam zatrudnienia, wyjechał do Toledo. W 1577 roku Diego de Castilla zleca mu wykonanie trzech ołtarzy do kościoła klasztornego Santo Domingo el Antiguo. Program malowideł obejmował dzieciństwo, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa oraz scenę z wniebowzięciem Marii. W tym samym czasie artysta stworzył Trójcę Świętą oraz Obnażenie z szat Chrystusa (Espolio) do zakrystii katedry w Toledo. Tematyka większości obrazów religijnych El Greca odzwierciedla naukę Kościoła katolickiego, sformułowaną podczas Soboru Trydenckiego (1545‑1563), zawierały główne dogmaty wiary, często o tematyce maryjnej. W dorobku El Greca znalazły się też wyobrażenia świętych: Marii Magdaleny, Hieronima, Piotra oraz Franciszka z Asyżu, przedstawianych zazwyczaj w momencie głębokiej modlitwy lub pokuty. Po 1580 roku spod jego pędzla wyszło też wiele oficjalnych portretów mieszkańców miasta i dostojników kościelnych, m.in.: kardynała Fernando Niño da Guevary, Hortensio Félixa de Paravicina.

Zapamiętaj!

SOBÓR TRYDENCKI, dziewiętnasty sobór powszechny, zwołany w wyniku zagrożenia doktryny katolickiej przez reformację oraz postulowanych przez środowiska kościelne reform wewnętrznych; obradujący z przerwami 1545–63; odrzucił główne idee reformacji, tym samym wytyczył program kontrreformacji; zainicjował wewnętrzną reformę Kościoła rzymskokatolickiego przez wydanie szeregu dekretów w sprawach wiary i moralności (m.in. o usprawiedliwieniu, grzechu pierworodnym, sakramentach, czyśćcu, odpustach i czci świętych) oraz dyscypliny kościelnej (utrzymanie celibatu duchownych, polecenie utworzenia w każdej diecezji seminariów duchownych, konieczność wprowadzenia indeksu ksiąg zakazanych)

źródło: PWNmbfdf936668f7b546_1510058241944_0PWN

RCoCPxQiVsFRb1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Trójca Święta”. Ukazuje Trójcę świętą oraz towarzyszące im anioły. Bóg Ojciec podtrzymuje ciało martwego Syna. Przedstawiony jest jako starszy, potężnie zbudowany mężczyzna Na głowie ma założoną mitrę. Jezus ma na ciele widoczne rany. Nad nimi, w postaci gołębicy, unosi się Duch Święty otoczony jaskrawym, żółto-pomarańczowym światłem. Anioły otaczają scenę, adorując. Pod nogami Jezusa i połami płaszcza Boga widoczne są głowy cherubinów. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Duch Święty równoważy kompozycje, a promienie rozświetlają postacie. 2. Anioły o wydłużonych proporcjach podkreślają ruch ku górze. 3. Skręcona postać Jezusa nawiązuje do ujęcia manierystycznego. 4. Kompozycja jest przejrzysta i logiczna – eksponuje centralnie usytuowaną Trójcę Świętą. 5. W obrazie dominuje chłodna, wyważona kolorystyka.
Rwo08i2nbp7mz1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Obnażenie z szat”. W centrum znajduje się Chrystus w czerwonej szacie. Obok niego stoi mężczyzna, który w zaciśniętej pięści trzyma sznur przywiązany do ręki Jezusa. Inny z głębi wyciąga ku niemu oskarżycielski palec. Po lewej stronie postać w zielonej tunice zdziera z Jezusa szaty. Po prawej stoi rycerz w zbroi z ręką wspartą na biodrze. U dołu nad krzyżem pochyla się żołnierz, zaznacza miejsca na gwoździe. W lewym, dolnym rogu stoją trzy kobiety. Maria Magdalena spogląda na mężczyznę przy krzyżu jednocześnie odsuwając rękę Matki Boskiej. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Wzrok Jezusa skierowany w górę wyraża cierpienie. 2. W kompozycji dzieła dominują piony. Takie wertykalne ujęcie zmusza oglądającego do podążania wzrokiem ku górze, za spojrzeniem Jezusa. 3. Sznur jest atrybutem Męki Pańskiej. 4. El Greco odwołuje się do tradycji bizantyjskiej - postać Jezusa dominuje, jest eksponowana pośród tłumu dzięki intensywnej, karminowej szacie. 5. El Greco wprowadza do obrazu postacie kobiece – trzy Marie: Marię matkę Jezusa, Marię Magdalenę i Marię, żonę Kleofasa, o których obecności nie wspomina Ewangelia.
El Greco, „Obnażenie z szat”, 1577-1579, Katedra Najświętszej Marii Panny, Toledo, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
mbfdf936668f7b546_1510058241944_0

U szczytu sławy

El Greco przeniósł się do okolic Madrytu i dla Filipa II, króla i wielkiego mecenasa sztuki, namalował Sen Filipa II, który zyskał przychylność władcy i otworzył sobie drogę do rozbudowującego się wówczas Eskurialu*.*

Filip II (1527‑1598), od 1556 król Hiszpanii, od 1580 - Portugalii. Syn Cesarza Karola V. Zasłynął z umacniania absolutyzmu i katolicyzmu. Zwalczał opozycję za pomocą inkwizycji, a także był przywódcą europejskiej kontrreformacji. Jego wojny z Francją i Anglią doprowadziły do kresu pozycji mocarskiej Hiszpanii.

Eskurial (hiszp. Escorial) - zespół architektoniczny w San Lorenzo de El Escorial, 45 kilometrów na północny zachód od Madrytu, na który składa się pałac, klasztor i kościół, powstały w latach 1563 – 1584. Autorami projektu byli: Juan de Toledo i J. de Herrea, a sam zespól został zbudowany w stylu późnorenesansowym. Filip II kazał go wybudować na cześć świętego Wawrzyńca, gdyż to właśnie w jego święto (10 sierpnia) wojska hiszpańskie pokonały Francuzów pod St. Quentin. W trakcie bitwy uległ też zniszczeniu kościół poświęcony temu świętemu). Obecnie w Eskurialu znajduje się jedna z najbogatszych w Hiszpanii kolekcja dzieł sztuki.

Do malarskiego wnętrza klasztorno‑pałacowego Filip II zamówił obraz ukazujący Męczeństwo świętego Maurycego. Dzieło nie przypadło jednak zleceniodawcy do gustu. Współpraca z dworem została przerwana, a El Greco wrócił do Toledo. Dnia 18 marca 1586 roku, od księdza Andresa Nuneza z parafii św. Tomasza, malarz otrzymał zamówienie na Pogrzeb hrabiego Orgaza, jedno z najbardziej znanych dziś dzieł. W latach 1608‑1614 wykonał wystrój trzech ołtarzy dla Szpitala Miłosierdzia pod wezwanie św. Jana Chrzciciela oraz jeden z ostatnich obrazów, nieukończone Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy. Zleceniodawca dzieł, Pedro Salazar de Mendoza, zamówił także u artysty pejzaż - Widok Toledo. Do jego późnych prac należy jedyny obraz podejmujący tematykę mitologiczną - Laokoon. El Greco zmarł 7 kwietnia 1614 roku.

Rmk2hC5l2tWBK1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Adoracja imienia Jezus/ Sen Filipa II/Alegoria Świętego Przymierza”. Przedstawia dwie grupy – dolną, ziemską ze św. Filipem i papieżem oraz innymi osobami oraz górną, niebiańską, otaczającą monogram IHS. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Scena ukazuje obchody zwycięstwa katolików zjednoczonych w świętej Lidze nad Turkami w 1571 roku w bitwie pod Lepanto. 2. Wokół monogramu, nad obłokami unoszą się w glorii święci i aniołowie. 3. El Greco podzielił obraz na dwie strefy - ziemską i niebiańską. Imię Chrystusa, ukazane za pomocą monogramu IHS, czczą przedstawiciele wszystkich stanów. 4. Na pierwszym planie malarz przedstawił: Filipa II (czarnym stroju), papieża Piusa V i dożę weneckiego Alvice Moceniego, a obok niego, w rzymskim stroju książę Juan de Austria. 5. W prawym dolnym rogu autor zamieścił piekło – w otwartej paszczy Lewiatana (motyw zaczerpnięty z tradycji bizantyjskiej) znajdują się poganie.

Święta Liga - została ona utworzona w 1571 roku przez papieża Piusa V, Hiszpanię, Wenecję, część państw włoskich oraz kawalerów maltańskich. Jej działania były wymierzone w Imperium Osmańskie, które rozszerzało swoje wpływy w południowo‑wschodniej części Europy. Najważniejszym zwycięstwem Świętej Ligii było pokonanie Turków w bitwie morskiej pod Lepanto, podczas której Juan de Austria zdobył ok. 137 okrętów i zatopił ok. 50 statków z floty Alego Paşa. Turecki dowódca zginał w walce. Mimo poważnego zwycięstwa Liga Święta rozpadła się niecałe dwa lata później, gdy Wenecja podpisała pokój z Turcją.

R1c0Ooj7IV3cy1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Męczeństwo świętego Maurycego”. Ukazuje trzy sceny – poprzedzającą męczeństwo, moment męczeństwa oraz grupę aniołów z symbolami Męki Pańskiej i instrumentami muzycznymi. Na pierwszym planie obrazu El Greco przedstawił rozmowę Maurycego i towarzyszy, w wyniku której podjęli decyzję o męczeństwie. Na drugim planie Maurycy udziela pomocy traconym legionistom, a w głębi odmawia wykonania rozkazu wydanego przez wysłanników cesarza. W lewym górnym rogu artysta przedstawił grupę aniołów muzykujących i niosących symbole męczeństwa: palmy i wieńce. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Zimne tonacje błękitu i żółcieni powtarzają się w niebie, a wśród chmur oczekują na wyznawców aniołowie z palmami męczeństwa i wieńcami. 2. Po prawej stronie malarz zamieścił udrapowaną czerwoną chorągiew, która równoważy kompozycję ze znajdującymi się po przeciwnej stronie grupą aniołów. 3. Niebiańskie światło pada na legion rzymskich wojowników, którzy zostaną zdziesiątkowani za odmowę złożenia pogańskiej ofiary. 4. Na pierwszym planie malarz zamieścił postacie świętych w chwili poprzedzającej męczeństwo. 5. Okrutna scena męczeństwa zostaje usytuowana w dolnym, lewym rogu.
El Greco, „Męczeństwo świętego Maurycego„, 1580-1582, Eskurial, San Lorenzo de El Escorial , Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Rqjt35OOUCW8g1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta zakończonego półkoliście przedstawia obraz El Greca „Pogrzeb hrabiego Orgaza”. Ukazuje dwie sceny. W dolnej znajduje się moment pochówku Orgaza, w którym uczestniczą duchowni oraz grupa osób znajdująca się z tyłu. Obraz przedstawia szereg zebranych na pogrzebie obywateli Toledo, szlachciców i zakonników. Ich głowy tworzą linię ponad którą otwierają się niebiosa. Górna scena przedstawia wzięcie do nieba. Niebo pełne świętych przyjmuje półnagiego, już w chwili śmierci uświęconego hrabiego Orgaza, a najważniejsze postacie to Jezus Chrystus, Maria i Jan Chrzciciel. Dusza pod półprzezroczystą postacią nagiego dziecięcia jest unoszona przez anioła do nieba. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. W górnej części, dusza Orgaza, pod postacią dziecka, zostaje przyjęta do Królestwa Niebieskiego. 2. Według legendy w dniu pogrzebu hrabiego Orgaza w 1323 roku z nieba mieli zstąpić św. Szczepan i św. Augustyn, aby złożyć do grobu ciało miłosiernego, który zostawił w spadku kościołowi Santo Tome roczną rentę, płacona przez miasto należące do jego włości. 3. W mszy żałobnej uczestniczy około dwudziestu mężczyzn w uroczystych strojach. Ich głowy znajdują się na jednym poziomie – taki sposób kompozycji nazywa się izokefalizmem i był stosowany w ikonografii bizantyjskiej. 4. Chłopiec z lewej strony to prawdopodobnie syn malarza, dłonią wskazuje na świętych. 5. W dolnej części obrazu Święci Szczepan i Augustyn składają ciało zmarłego. 6. Na płaszczu św. Szczepana obecne są sceny z jego ukamienowania.
R1Mfc750V7DuW1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy". Z lewej strony przedstawiony został św. Jan unoszący ręce ku górze. W centralnej części znajdują się zmartwychwstałe postacie, otrzymujące kolorowe szaty od aniołów (żółte, zielone oraz białe). Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Dramatyczne, zawieszone w abstrakcyjnej przestrzeni niebo nacechowane jest mistycyzmem. 2. Apokalipsa św. Jana, 9, 9-11: (…) A gdy otworzył pieczęć piątą, ujrzałem pod ołtarzem dusze zabitych dla Słowa Bożego i dla świadectwa, jakie mieli. I głosem donośnym tak zawołały: Dokądże, Władco święty i prawdziwy, nie będziesz sądził i wymierzał za krew naszą kary tym, co mieszkają na ziemi? I dano każdemu z nich białą szatę (…) 3. Postać św. Jana wypełnia całą lewą stronę obrazu, jest nieproporcjonalnie wydłużona; gestem podniesionych rąk odsłania tajemnice proroctwa. 4. Zmartwychwstali, którzy ponieśli śmierć dla Słowa Bożego otrzymują od aniołów białe szaty.
El Greco, „Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy”, 1608-1614, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
RscQvgnyOAka71
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Laokoon". Dzieło przedstawia w centralnej części scenę walki z wężami Laokoona i dwóch mężczyzn oraz trzech obserwatorów tej sceny. Tłem ilustracji jest daleki widok na Toledo oraz niespokojne, ciemnoniebieskie niebo z białymi chmurami. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. W tle widok Toledo z wiszącym nad nim dramatycznym, burzowym niebem. 2. W stronę Troi kieruje się koń. 3. Obraz przedstawia epizod z bitwy pod Troją. Laokoon, kapłan Apollina, zauważywszy przed murami miasta konia, ostrzegał, by nie wierzyć Grekom, jednak nie został wysłuchany, a on i jego synowie zostali zaatakowani przez węże, które wyłoniły się z morza podczas składania ofiar Posejdonowi. 4. Obserwatorzy po prawej strony to Trojanie lub bogowie. 5. Cierpienie Laokoona i jego synów podkreśla sposób ujęcia – postacie są dramatycznie ukazane w nienaturalnych, powykręcanych pozach.
El Greco, „Laokoon„, 1610-1614, National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
RoVJWN1QWO8lu1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Widok Toledo” przedstawia miasto zbudowane na zboczach wzgórza, po którym płynie rzeka. Nad pejzażem wisi ciemne, zachmurzone niebo. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Widok odzwierciedla stan wewnętrzny człowieka, można go odczytać jako odniesienie do samego autora, który był tuż przed śmiercią i mimo pomocy syna nie zdołał ukończyć obrazu. 2. Mroczną atmosferę podkreślają intensywne, ciemne błękity, zielenie oraz szarości i czernie. Kolory oddają gwałtowność nastroju. 3. W tle widnieje zabudowa północno-wschodniej części Toledo – z alkazarem, mostem Alcantara i zamkiem San Servando. 4. Toledo ukazane jest w wieczornej porze (nokturn) i jest całkowitą wizją artysty.

Twórczość portretowa El Greca

R1HWCdD1Fvz9n1
Prezentacja przedstawia sześć portretów namalowanych przez El Greca. Wykonana jest w formie kostki, na której ścianach zostały zamieszczone obrazy wraz komentarzami: Portret Jerónima de Cevallosa. Opis: Jeronimo de Cevallos był szanowanym obywatelem miasta Toledo, w którym sprawował funkcję radnego. Utrzymany w ciemnych tonacjach obraz z podkreśloną białą kryzą wokół szyi prezentuje kwintesencje dojrzałego stylu El Greca. Portret brata Hortensia Felixa Paravicina. Opis: Hortensio de Paravicino był przyjacielem malarza, prowincjałem zakonu trynitarzy, teologiem i humanistą, sprawował funkcję profesora uniwersytetu w Salamance. Służył u Filipa III jako kaznodzieja dworu. Na obrazie ukazany został w swobodnej pozie, ze wzrokiem skierowanym w stronę widza. Portret utrzymany jest w monochromatycznej kolorystyce z akcentami bieli w habicie. Portret kardynała Tavera Opis: Kardynał Taver był jednym z najważniejszych hiszpańskich duchownych XVI wieku, wielkim mecenasem sztuki. Pełnił funkcję przewodniczącego Rady Kastylii i wielkiego inkwizytora. Jego imieniem nazwano szpital (Hospital de Tavera), dla którego El Greco wykonał kilka zleceń. Na portrecie ukazany jest w półpostaci jako dostojny, z lewą ręką opartą na księdze i wzrokiem skierowanym na widza. Wydłużona twarz jest właściwa dla dojrzałego stylu El Greca. Portretu kardynała Fernando Niño de Guevara Opis: Kardynał Fernando Niño de Guevara była wielkim inkwizytorem Toledo, później arcybiskupem Sewilli. Dostojnik ukazany jest w oficjalnej pozie, w całej postaci. El Greco z precyzją oddał detale w stroju kardynała oraz wystroju wnętrza. Wnikliwe spojrzenie Guevary podkreślone jest przez okulary, ówczesny wynalazek epoki. Na uwagę zasługuje sposób oddania refleksów w stroju portretowanego. Portret szlachcica z ręką złożoną na piersi Opis: Frontalny, ujęty w półpostaci portret patrzącego wprost na widza mężczyzny prezentuje cechy dojrzałej twórczości El Greca – posiada wydłużoną twarz a kompozycja oparta jest na centralnej osi, którą wyznacza szlachcic. Gest prawej dłoni sugeruje podniosłość chwili – symboliczny znak przysięgi. Ledwie widoczny medal zawieszony na szyi i rękojeść szpady dowodzą szlacheckiego pochodzenia. Portret mężczyzny Opis: Rysy portretowanego oddane zostały z wielką dokładnością, jego spojrzenie jest głębokie i przenikające. Malarz nadał mężczyźnie wyrazistości i zmysłowości. Głowa, podkreślona przez białą kryzę znajduje się w centrum monochromatycznego obrazu . Wielu krytyków i badaczy uważa, ze jest to jedyny indywidualny autoportret El Greca.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1DfN3mF7

Źródło: online skills, cc0.

Zadania

RsEKo3HZmPGkW1
Ćwiczenie 1
Wymień miasta, z którymi związany był El Greco.

Na osi czasu, pod datami, wpisz miasta, związane z artystyczną twórczością El Greca.

.................
.................
.................
RhKvQxn7iXdGe
Ćwiczenie 2
Dobierz obrazy do miejsc, dla których zostały wykonane. Kościół Santo Domingo el Antiguo Możliwe odpowiedzi: 1. Trójca święta, 2. Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy, 3. Męczeństwo świętego Maurycego. Eskurial Możliwe odpowiedzi: 1. Trójca święta, 2. Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy, 3. Męczeństwo świętego Maurycego. Szpitala Miłosierdzia Możliwe odpowiedzi: 1. Trójca święta, 2. Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy, 3. Męczeństwo świętego Maurycego.

Dobierz obrazy do miejsc, dla których zostały wykonane.

Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy, Męczeństwo świętego Maurycego, Trójca święta

Kościół Santo Domingo el Antiguo  
Eskurial  
Szpitala Miłosierdzia  
R1ZwP7d9HZHpM1
Ćwiczenie 3
Wymień trzy tytuły dzieł El Greca o tematyce religijnej.

Rozpoznaj dzieła. Dołącz do każdego z nich właściwy tytuł.

Męczeństwo świętego Maurycego, Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy, Sen Filipa II

.................
.................
.................
RFOZMO5xYNYpj1
Ćwiczenie 4
Podaj trzy tematy nowotestamentowe pojawiające się w dziełach El Greca.

Rozpoznaj tematy ikonograficzne ukazane w poniższych obrazach i wpisz je w puste pola.

.................
.................
.................
.................
RVG1SaBF4Wt4f
Ćwiczenie 5
Wybierz obrazy wyłącznie z okresu pobytu El Greca w Toledo. Możliwe odpowiedzi: 1. Widok Toledo, 2. Portret Jerónima de Cevallosa, 3. Pogrzeb hrabiego Ogaza, 4. Pietà, 5. Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy, 6. Chłopiec zapalający świeczkę

Wybierz obrazy wyłącznie z okresu pobytu El Greca w Toledo.

  • Widok Toledo
  • Portret Jerónima de Cevallosa
  • Pogrzeb hrabiego Orgaza
  • Pietà
  • Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy
  • Chłopiec zapalający świeczkę
R1aGiRgt5QftA
Ćwiczenie 6
Do jakich wydarzeń nawiązuje obraz Laokoon? Możliwe odpowiedzi: 1. Apokalipsy według świętego Jana, 2. Bitwy pod Troją, 3. Bitwy pod Lepanto

Do jakich wydarzeń nawiązuje obraz Laokoon?

  • Apokalipsy według świętego Jana
  • Bitwy pod Troją
  • Bitwy pod Lepanto
RBvJocY7TtwC91
Ćwiczenie 7
Wymień trzy dzieła portretowe El Greca.

Rozpoznaj osobę przedstawioną na portrecie. Do każdego dzieła dopasuj odpowiedź.

Juan Tavera, Fernando Niño de Guevara, Hortensio Felix Paravicino

.................
.................
.................
RtqWKx1CY4XJI
Ćwiczenie 8
Powiąż dzieła z miejscami, w których są przechowywane. Trójca Święta Możliwe odpowiedzi: 1. Kościół św. Tomasza, Toledo, Hiszpania, 2. Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, 3. Prado, Madryt, Hiszpania, 4. National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone. Portret kardynała Fernando Niño de Guevara Możliwe odpowiedzi: 1. Kościół św. Tomasza, Toledo, Hiszpania, 2. Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, 3. Prado, Madryt, Hiszpania, 4. National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone. Pogrzeb hrabiego Ogaza Możliwe odpowiedzi: 1. Kościół św. Tomasza, Toledo, Hiszpania, 2. Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, 3. Prado, Madryt, Hiszpania, 4. National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone. Laokoon Możliwe odpowiedzi: 1. Kościół św. Tomasza, Toledo, Hiszpania, 2. Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, 3. Prado, Madryt, Hiszpania, 4. National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone.

Powiąż dzieła z miejscami, w których są przechowywane.

Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, Kościół św. Tomasza, Toledo, Hiszpania, Prado, Madryt, Hiszpania, National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone

Trójca Święta  
Portret kardynała Fernando Niño de Guevara  
Pogrzeb hrabiego Orgaza  
Laokoon  

Polecenia

Polecenie 1

Porównaj obrazy przedstawione na ilustracjach.

R18HSWXPkNKxn1
lustracja przedstawia dzieło Masaccia. Trójca Święta jest jednym z najbardziej znanych dzieł artysty. Fresk znajduje się w kościele Santa Maria Novella we Florencji. Dzieło ponownie zostało odkryte dopiero w II połowie XIX wieku, wcześniej bowiem przykrywał je XVI-wieczny ołtarz. Mamy tutaj do czynienia z kwadraturą, czyli malarstwem iluzjonistycznym. Polegało ono na namalowaniu elementów architektonicznych na obrazie, dzięki czemu artysta otrzymywał efekt trójwymiarowości. Cała sceneria umieszczona jest we wnętrzu renesansowego kościoła. Kolumny z jońskimi i korynckimi głowicami oraz półkolisty łuk sprawiają, że kompozycja fresku jest zamknięta. Kasetony natomiast nadają obrazowi głębi. Tematyka fresku jest związana z dogmatem o Trójcy Świętej i odnosi się do kontekstu ludzkiej natury Chrystusa.
Masaccio, „Trójca Święta”, ok 1425, Santa Maria Novella, Florencja, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
R18dIAaWhXswM1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Trójca Święta”. Ukazuje Trójcę świętą oraz towarzyszące im anioły. Bóg Ojciec podtrzymuje ciało martwego Syna. Przedstawiony jest jako starszy, potężnie zbudowany mężczyzna Na głowie ma założoną mitrę. Jezus ma na ciele widoczne rany. Nad nimi, w postaci gołębicy, unosi się Duch Święty otoczony jaskrawym, żółto-pomarańczowym światłem. Anioły otaczają scenę, adorując. Pod nogami Jezusa i połami płaszcza Boga widoczne są głowy cherubinów.
Źródło: online skills.

Podaj po cztery cechy formalne kompozycji.

RBhdUMcAa6vE2
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Podaj po cztery cechy formalne kolorystyki.

RV5UxHTBGyTec
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Podaj po cztery cechy formalne światłocienia.

R1VvdZGXzZ2Uc
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Sformułuj wniosek dotyczący sposobu przedstawienia obu dzieł: uwzględnij ich wyraz.

R2UDpSd4a4ZAc
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Inna wersja zadania

Odpowiedz, co wyróżnia twórczość El Greca.

Polecenie 2

Napisz wypracowanie na temat: El Greco – malarz nowych czasów czy artysta pielęgnujący tradycję? Odwołaj się co najmniej do trzech przykładów dzieł. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

R1PGEuu40w8OZ
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
mbfdf936668f7b546_1510124365474_0

Słownik pojęć

Ecce homo
Ecce homo

[czytaj: ekce homo] (z łac. „oto Człowiek”, słowa Piłata, gdy oddawał Jezusa pod sąd tłumu) — motyw w sztuce chrześcijańskiej przedstawiający ubiczowanego Chrystusa w koronie cierniowej.

Izokefalizm
Izokefalizm

(izo, gr. isos „równy”+ gr. kefall „głowa”) - zasada kompozycyjna w ikonografii, polegająca na umieszczeniu głów przedstawionych postaci na jednym poziomie bez względu na ich pozycję i ruch. Stosowana w sztuce starożytnej, starochrześcijańskiej, bizantyjskiej i romańskiej.

Mater Dolorosa
Mater Dolorosa

[czytaj: mater doloroza] (łac. „Matka Boleściwa”) – motyw boleści Matki Boskiej cierpiącej po ukrzyżowaniu Chrystusa, obecny w literaturze i sztuce.

Pieta
Pieta

(wł. pietà - miłosierdzie) - w sztuce przedstawienie o charakterze historycznym i dogmatycznym opłakującej Matki Bożej z ciałem Chrystusa na jej kolanach lub łonie. Pieta wyraża współudział Marii w dziele Zbawienia.

Definicje opracowano na postawie: Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod. red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003

Galeria dzieł sztuki

R18HSWXPkNKxn1
lustracja przedstawia dzieło Masaccia. Trójca Święta jest jednym z najbardziej znanych dzieł artysty. Fresk znajduje się w kościele Santa Maria Novella we Florencji. Dzieło ponownie zostało odkryte dopiero w II połowie XIX wieku, wcześniej bowiem przykrywał je XVI-wieczny ołtarz. Mamy tutaj do czynienia z kwadraturą, czyli malarstwem iluzjonistycznym. Polegało ono na namalowaniu elementów architektonicznych na obrazie, dzięki czemu artysta otrzymywał efekt trójwymiarowości. Cała sceneria umieszczona jest we wnętrzu renesansowego kościoła. Kolumny z jońskimi i korynckimi głowicami oraz półkolisty łuk sprawiają, że kompozycja fresku jest zamknięta. Kasetony natomiast nadają obrazowi głębi. Tematyka fresku jest związana z dogmatem o Trójcy Świętej i odnosi się do kontekstu ludzkiej natury Chrystusa.
Masaccio, „Trójca Święta”, ok 1425, Santa Maria Novella, Florencja, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
RMHtadGjX1s8s1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia rzeźbę Michała Anioła „Pietà”. Ukazuje cztery postacie: Nikodema, w kapturze, który podtrzymuje ciało martwego Jezusa, Marię Magdalenę oraz matkę Bożą, znajdujące się po bokach i podtrzymujące wygięte i bezwładne ciało zmarłego. Rzeźba ustawiona jest na niskiej płycie. Tło jest szare.
Źródło: online skills.
R16864DC42Ix61
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Pietà”. Ukazuje Maryję z Chrystusem na kolanach, trzymanym pod ramionami. Maria odziana jest w czarno-czerwone szaty. Jezus ma na głowie koronę z cierni, a na dłoniach, stopach i piersi rany ze śladami krwi. Odziany jest w perizonium. Po bokach ciało Chrystusa podtrzymują dwie postacie. W tle możemy dostrzec krajobraz z górą i trzema krzyżami. Tło wypełnia ciemne, fioletowe niebo.
El Greco, „Pietà”, ok. 1570, Philadelphia Museum of Art, Stany Zjednoczone, blistar.net, domena publiczna
Rsvqo3lNVHI4D1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Widok Toledo” przedstawia miasto zbudowane na zboczach wzgórza, po którym płynie rzeka. Nad pejzażem wisi ciemne, zachmurzone niebo.
Źródło: Online Skills.
R1Y7QCXgHqwHI1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Laokoon". Dzieło przedstawia w centralnej części scenę walki z wężami Laokoona i dwóch mężczyzn oraz trzech obserwatorów tej sceny. Tłem ilustracji jest daleki widok na Toledo oraz niespokojne, ciemnoniebieskie niebo z białymi chmurami.
El Greco, „Laokoon”, 1610-1614, National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
R1dxUU98fqRez1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy". Z lewej strony przedstawiony został św. Jan unoszący ręce ku górze. W centralnej części znajdują się zmartwychwstałe postacie, otrzymujące kolorowe szaty od aniołów (żółte, zielone oraz białe).
El Greco, „Otwarcie piątej pieczęci Apokalipsy”, 1608-1614, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Ro2JrK3wIpTHd1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta zakończonego półkoliście przedstawia obraz El Greca „Pogrzeb hrabiego Orgaza”. Ukazuje dwie sceny. W dolnej znajduje się moment pochówku Orgaza, w którym uczestniczą duchowni oraz grupa osób znajdująca się z tyłu. Obraz przedstawia szereg zebranych na pogrzebie obywateli Toledo, szlachciców i zakonników. Ich głowy tworzą linię ponad którą otwierają się niebiosa. Górna scena przedstawia wzięcie do nieba. Niebo pełne świętych przyjmuje półnagiego, już w chwili śmierci uświęconego hrabiego Orgaza, a najważniejsze postacie to Jezus Chrystus, Maria i Jan Chrzciciel. Dusza pod półprzezroczystą postacią nagiego dziecięcia jest unoszona przez anioła do nieba.
Źródło: online skills.
R1HH8geFQsWRW1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Męczeństwo świętego Maurycego”. Ukazuje trzy sceny – poprzedzającą męczeństwo, moment męczeństwa oraz grupę aniołów z symbolami Męki Pańskiej i instrumentami muzycznymi. Na pierwszym planie obrazu El Greco przedstawił rozmowę Maurycego i towarzyszy, w wyniku której podjęli decyzję o męczeństwie. Na drugim planie Maurycy udziela pomocy traconym legionistom, a w głębi odmawia wykonania rozkazu wydanego przez wysłanników cesarza. W lewym górnym rogu artysta przedstawił grupę aniołów muzykujących i niosących symbole męczeństwa: palmy i wieńce.
El Greco, „Męczeństwo świętego Maurycego”, 1580-1582, Eskurial, San Lorenzo de El Escorial , Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
R17gE4bwlcogY1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Adoracja imienia Jezus/ Sen Filipa II/Alegoria Świętego Przymierza”. Przedstawia dwie grupy – dolną, ziemską ze św. Filipem i papieżem oraz innymi osobami oraz górną, niebiańską, otaczającą monogram IHS.
Źródło: online skills.
R65XtAheHiWXE1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Obnażenie z szat”. W centrum znajduje się Chrystus w czerwonej szacie. Obok niego stoi mężczyzna, który w zaciśniętej pięści trzyma sznur przywiązany do ręki Jezusa. Inny z głębi wyciąga ku niemu oskarżycielski palec. Po lewej stronie postać w zielonej tunice zdziera z Jezusa szaty. Po prawej stoi rycerz w zbroi z ręką wspartą na biodrze. U dołu nad krzyżem pochyla się żołnierz, zaznacza miejsca na gwoździe. W lewym, dolnym rogu stoją trzy kobiety. Maria Magdalena spogląda na mężczyznę przy krzyżu jednocześnie odsuwając rękę Matki Boskiej.
El Greco, „Obnażenie z szat”, 1577-1579, Katedra Najświętszej Marii Panny, Toledo, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
R7NOKhOZTIAWv1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Trójca Święta”. Ukazuje Trójcę świętą oraz towarzyszące im anioły. Bóg Ojciec podtrzymuje ciało martwego Syna. Przedstawiony jest jako starszy, potężnie zbudowany mężczyzna Na głowie ma założoną mitrę. Jezus ma na ciele widoczne rany. Nad nimi, w postaci gołębicy, unosi się Duch Święty otoczony jaskrawym, żółto-pomarańczowym światłem. Anioły otaczają scenę, adorując. Pod nogami Jezusa i połami płaszcza Boga widoczne są głowy cherubinów.
Źródło: online skills.
RveFLNKYlL4wu1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Chłopiec zapalający świeczkę". Ukazuje młodzieńca zapalającego świeczkę. Ma na sobie jasną szatę z wyłożonym białym kołnierzem. W lewej dłoni trzyma świeczkę, którą podpala. Usta ma złożone do dmuchania. Tło obrazu jest czarne.
Źródło: online skills.
RQ99TmLzO3wWN1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Wypędzenie kupców ze świątyni”. Układ postaci nawiązuje do Tintoretta, a czysta kolorystyka, zwłaszcza błękity, wskazują na związek z malarstwem Tycjana. W obrazie pojawiają się jeszcze wpływy renesansu w stosowaniu elementów architektury rzymskiej. Twarz Chrystusa posiada rysy pociągłe - to reminiscencje bizantyjskie.
Źródło: online skills.
RGWrEgv9FCAOT1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz El Greca „Chrystus uzdrawiający ślepca". Ukazuje Jezusa stojącego na ogromnym dziedzińcu, który uzdrawia ślepca. Towarzyszą mu dwie grupy osób. Tłem jest architektura Wenecji i błękitne niebo pokryte chmurami.
El Greco, „Chrystus uzdrawiający ślepca”, ok. 1570, Gemäldegalerie Alte Meister, Drezno, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
R4meKOAN7Lckw1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz El Greca "Zaśnięcie Marii". Ukazuje zmarłą Marię, której ciało złożone jest na marach, przed którymi stoją świeczniki. Zmarła ma na sobie czerwoną suknię i ręce złożone na piersi. Dookoła niej skupieni są ludzie, nad Maryją przedstawieni są święci. Chrystus stojący nad matką unosi prawą dłoń w geście błogosławieństwa. Głowy apostołów otaczają nimby. Tło stanowi zarys budynków i ogniste niebo.
El Greco, „Zaśnięcie Marii”, przed 1567, Holy Cathedral, Ano Syros, Grecja, wikimedia.org, domena publiczna
RXGrkJPxBv02a1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Luisa de Morales „Ecce Homo". Ukazuje postać Chrystusa w czerwonej szacie z włócznią w ręku i koroną cierniową na głowie. Jego twarz jest pełna bólu, po czole spływają krople krwi. Chrystus ma wzrok skierowany ku górze i lekko rozchylone usta. Ręce związane są sznurem. Tło obrazu jest czarne.
Źródło: online skills.
mbfdf936668f7b546_1513771927748_0

Bibliografia

E. H. Gombrich, Rebis, Poznań 2009

J. Białostocku, Sztuka cenniejsza niż złoto, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004

K. Zawanowski, El Greco, Arkady, Warszawa 1979

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod. red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003

Sztuka świata, tom 6, praca zbiorowa, Arkady 2009

Wielcy Malarze, ich życie, inspiracje i dzieło, Nr 64. El Greco

Wielka kolekcja sławnych malarzy, El Greco, Poznań 2008